Þjóðviljinn - 28.09.1947, Síða 5

Sunnudagur 28. sept. 1947.
WOÐViUINN
5
Laski um galdra-
brennuæðið í
Bandaríkjunum
OFSÓKNIR þser, sem Banda-
ríkjastjórn undir forustu
Trumaus rekur gegn frjáls-
lyndiun mönnum og samtök-
um í Bandaríkjunum, hefur
valdið óhug frelsiselskandi
manna um allan heim. Prófes
sor Harold Laski, fyrrv. for
maður brezka Verkamanna-
flokksins ritar nýlega grein
um ofsóknir þessar í brezka
blaðið ,,New Statesman and
Nation". Segir þar m .a.: I
haustbyrjim 1947 eru Banda
ríkin á valdi móðursjúks
galdrabrennuæðis, sem er
jafn andstyggilegt og það er
útbreitt. Að nokkru leyti er
það sprottið af löggjöf, að
öðru leyti af stjórnartilskip-
unum, hluti þess er merki
um það andrúmsloft, sem
skrílæsingamenn reyna að
nota sér tO að hræða frjáls-
lynda karla og konur til þagn
ar eða aðgerðaleysis með
ógnunum eða refsingum".
„BANDARÍKJAFORSETI hef-
ir fengið hjá þinginu ellefu
milljón dollara fjárveitingu
til að hreinsa óæskilega ein-
staklinga úr hópi opinberra
embættismanna. Embættis-
menn hafa þegar verið rek-
ir himdruðum saman, margir
án yfirheyrslu, aðrir eftir
yfirheyrslu, sem hefir nálg-
azt skrípaleik .... Fólk hef-
ir verið rekið úr embættum
fyrir að vera áskrifendur að
„New Republic“ (vikublað
Henry Wallace), fyrir að
styðja spönsku lýðveldis-
stjómina, eða fyrir að hafa
síðan 1941 gengið í einhvem
þann félagsskap, sem berzt
fyrir vináttu við Sovétríkin."
„HENRY WALLACE hefir per-
sónulega og opinberlega í
„New Republic" ábyrgzt
sannleiksgildi tveggja brott-
rekstra. I annað skiptið var
maður, sem engar aðrar sak-
ir voru gegn, rekinn úr em-
bætti fyrir að hafa aldrei
farið niðrandi orðum um
Sovétríkin, í hitt skiptið var
embættismanni neitað um
vitneskju um ásakanir þær,
sem bornar voru á hann, þai’
sem þær voru leynilegar,
engu að síður var hann rek-
inn fyrir að hafa ekki getað
innan 5 daga svarað kæru,
sem hann fékk ekki að vita
hver var.
„AUÐVITAÐ fara svertingjarn
ir verst út úr þessari ofsókn-
arherferð. Alda af svertingja
morðum hefir gengið yfir
landið, og að því ég bezt veit
hafa allir, sem ákærðir hafa
verið fyrir þau verið sýknað
ir, enda þótt allir vissu að
þeir væru sekir. Svertingi,
sem ætlaði út úr áætlunarbíl
til að kasta af sér vatni var
barinn svo að hann missti
sjónina ævilangt af lögreglu
þjóni, sem bilstjórinn kærði
hann til fyrir ósæmilega hegð
Fratn^ald á 7. stðu.
VONBRIGÐI
Gerpir Gerpís ]as kvæðið i tí-
unda skiptið; hann var ölvað-
ur af hrimingu. Þetta var dá
samlegt Ijóð. rímið eins og
stuðlaberg og hugsunin eins
og bergvatn. Dýrlegt yndi var
að geta búið þetta til. Fólkið
dytti í stafi af aðdáun þegar
það læsi þennan unaðslega
skáldskap, það var enginn efi.
Það myndi segja: Hvaða
snilldarixmar panfíll er það,
sem getur ort svona. Áreið-
anlegt, kvæðið er ágætt, rím
og efni samræmt af ótvíræðri
list; og þó hafði hann enga
hugmynd um hvað list var, í
hverju hún var fólgin. Það
var sama, listin leynir sér
ekki, þó að ekki sé hægt að
skýra hana eða skilgreina;
hún er eins og mannssálin.
benda til þess að kvæðið sem
hann var svona hrifinn af
wæri bar uppþynnt þynnka.
Hann skammaðist sín niður
fyrir allar hellur fyrir að
geta ekki dæmt rétt um sitt
eigið verk. Annað hvort
hafði hann enga dómgreind,
eða hún var á reiki milli þess
ara tveggja öfga í áliti hans
á kvæðinu, kannski var hún
þungamiðjan sem öfgarnar
vógu salt á. Svona var að
vera ómenntaður og hafa
ekkert til að styðjast við
nema vafasama eðlisgreind,
sem þar að auki takmarkaðist
af störfum, sem voru óskyld
skáldskap. Hann iðraðist sár-
an að hafa ekki haft upp-
burð í sér. til að læra neitt
Aðdáun hans á kvæðinu
varð ofan á, það var áreiðan-
lega listaverk. Hann hrökk
upp af hugleiðingum sínum
við það að pósturinn opnaði
hurðina til hálfs og kastaði
inn bréfi; hann greip það og
skoðaði vandlega; stimplað
héma á pósthúsinu, vai' héð-
an úr borginni. Hver skyldi
nú vera að skrifa honum?
Hann tók skæri og klippti
bréfið upp, skjallahvít þykk
pappirsörk; skrautprentað í
vinstra homi: Sólimann Frið-
vins ritstjóri. Bféfið: Herra
Gerpir Gerpis! Óska eftir að
tala við yður hið fyrsta. Er á
skrifstofunni kl. 3—4 sd. Virð
ingarfyllst S. F. ritstjóri.
Gerpir hoppaði upp af kæti;

Svona hugsaði Gerpir annað
veifið. Stundum kom í hann
beygur og efagirni; einhver
myndi koma og segja að
þetta væri alls ekki nýtt
kvæði, það væri alveg eins og
kvæði eftir þennan eða hinn,
■bara stæling, eftiröpun. Hann
anzar því ekki, hefur aldrei
haft neina hneigð til sílks.
Ekkert er nýtt undir sólinni
hugsar hann, ekki heldur það
sem lærðu mennirnir segja;
og þeir sem skara fram úr,
verða að sætta sig við það að
hinir læri af þeim, taki þá til
fyrirmyndar. Ef hann er hrif-
inn af einhverjum höfundi,
þá reynir hann ósjálfrátt að
líkjast honum; það er dóna-
skapur að kalla það óráð-
vendni, það liggja að því
samskonar rök og hjá börn-
unum, sem semja sig að sið-
um fullorðna fólksins, án þess
að vita af því sjálf. En þessu
er ekki til að dreifa með
þetta kvæði, það er algerlega
hans eigið verk........ Er það
nú víst, og ef það er, er þá
kvæðið ekki bara kjánalegt
rímstagl, rímið einskonar
pyttur sem hann hefur grafið
í lendur málsins, eða kannski
gamall pyttur og hugsunin
eins og gruggugt vatn, sem
ekki nennir að leita sér nýrra
farvega til að losna við grugg
ið. E. t. v. var það minning
um annað kvæði, sem hann
hafði orðið hrifinn af þegar
hann var barn, en hefur
þynnzt og upplitazt í hinum
þrönga hugarheimi hans
sjálfs. Gamla kvæðið minnk-
ar við að samlagast honum.
Margt studdi þetta; hann
hafði aldrei þurft að verjast
stórum hugsunum frekar en
pytturinn nýju vatni. Hann
var ólesinn, stautaði móður-
málið skammlaust en vissi
ekkert hvað eða hvernig
skáldin hugsuðu í stóru
löndunum og hafði þar að
auki aldrei borið við að yrkja
fyrr en hann bjó til þetta
kvæði. Þegar hann hugsaði
málið lannst honum allt
Eftir Gísla II. Erlendsson
■1"H"1"1"1"1"1-1--1-H"1-H"1"1"I"H"1"1"H"1"1"1"1"1-H-H-1"H-1"1-1-H"1-1-1"1-1"1"1
þrátt fyrir tiltrú góðra
manna; alltaf langað til þess
undir niðri en aldrei afger-
and fyi'r en hann var bund-
inn í báða skó miklu máttk-
ari fjötrum en féleysi æsku-
áranna, sem aldi'ei svarf neitt
að ráði að honum, enda hafði
hann þá skoðun að fjárskort-
ur yi'ði engum að fótakefli,
sem vildi verða maður.....
Hlekkurinn á framsókn
hans herti að honum í þús-
undasta skiptið svo að
blæddi: vantraustið á sjálfum
sér, -sem átti rætur í því að
lífslöngun hans var klippt í
sundur af skærum öi'laganna,
þegar hann var unglingur, og
kannski líka áftur í myi'kri
kynslóðanna þar sem fátækt-
in geisaði. Hann fékk aldrei
neina réttlætandi skýringu á
þessu, hana var hvergi að
fá, lærdómurinn varð að
fálmi. Vantraustið snerti
frumkjarna hans sájlfs, allra
manna. Hann hafði grun um
að allar bókmenntir heimsins
yrðu bara að spumingar-
mei'ki með honum, þó að
hann læsi þær og lærði; en
kannski var þetta bara eigin-
gjörn afsökun á því að hann
hafði aldrei nennt að læra
neitt, en þetta kemur ekkert
kvæðinu við, og þó, — það
var eins og dyr, sem hann
hafði ekki vitað að voru til.
En skolli var hart að vera
svona háður því; verða að
játa að þetta barnalega pár,
sem hann nefndi kvæði var
eins og tengiliður milli
tveggja höfuðátta- í honum
sjálfum, önnur áttin benti
upp, var eins og sólgullið
haf fullt af nytjafiskum og
skemmtilegum, velviljuðum
sækindum; það var frama-
vonin og löngunin til að
verða að liði í lífinu, hin
áttin svört og líflaus eins og
sjóðandi tjara. Það var öi'-
væntingin.....
bi'éfið var frá Sólimann;
manninum, sem hann hafði
fært kvæðið og beðið að segja
sér álit sitt; manninum, sem
var viðui'kenndur snjallasti
ljóðrýnir borgarinnar. Og
nú átti hann, Gei'pir, viðvan-
ingurinn að ganga fyrir snill-
inginn. Það ' var auðvitað út
af kvæðinu.
Stundvíslega klukkan 3
stóð hann við skrifstofudyrn-
ar og kvaddi dyra með nokkr-
um hressilegum höggum á
hurðina. Enginn anzaði. Eftir
þrjár ati'ennur tók hann í
snerilinn: hurðin var jæst.
Hann settist í stól sem var
í forstofunni og lét fara vel
um sig, nú var stór stund að
nálgast, og ekkert vit að vera
óþolinmóður, þó að margt
vildi hann heldur en bíða.
Hann átti bráðum að fá úr
þvi skorið hvort lífsstarí hans
átti að miðast við og helgast
af ákveðnu verkefni, eða
halda áfram að vera á flökti
milli einskisverðra hluta.
Hann fór að hafa yfir kvæðið
og varð æ hrifnari af því eft-
r því sem hann fór oftar með
það. Það gagntók hann svo að
hann vai’ð viss um að það
mundi gei'a hann frægan, lík-
lega heimsfrægan. Hann bjó
sig undir dýi'ðina. Þegar út-
lendir skóldspekingai' færu
að þaka honum fyrir kvæðið
ætlaði hann að segia: Já,
svona yrkjum við nú hérna
og þykir ekki mikið; verði
þér að góðu maður minn, ef
þú skilur eitthvað í þvi. Hann
fastréð að láta skrauti'ita það
og senda vinum sínum í gyllt-
um í'amma. Sjálfur ætlaði
hann að skrifa eitt eintak á
skinn og gefa ritstjóranum,
velgerðarmanni sínum, sem
fyrstur manna hafði komið
auga á hæfileika hans, og átti
sannarlega skilið að fá vand-
að eintak. Hann samdi árit-
un, sem hann ætlaði að hafa
í fagurlegri umgjörð, og
skyldu landvættirnir vera
höfuðskrautið: Ástarþakkir,
kæri Sólimann, fyrir leið-
beinandi uppörfun og viður-
kenningu sem var til þess að
ég sá loks sjálfur gáfur mín-
ar, og lagði út á braut list-
anna, í staðinn fyrir að vera
að flækjast einhvei's.^taðar
annarsstaðar, sjálfum mér og
menningunni til stórskaða.
Með djúpri virðingu og hjai't-
ans þökk. Yðar skuldbundinn
Gerpir Gerpis (sjálfur).
Hann hafði í'étt lokið við
þetta í huganum, þegar Sóli-
mann kom. „Blessaðir“ sagði
Gerpir og rétti honum bi'éfið,
til að gefa til kynna erindið.
„Sælir Gerpir já ég sendi boð
til yðar, þurfti að tala utan í
yður.“ Ritstjórinn var stór og
sver, og gnæfði yfir Gerpi
eins og stónhýsi yfir kofa,
Hann talaði lágt og kankvís-
lega, og gerði sig ekki líkleg-
an til að bjóða inn. Gerpir
var enn í hrifningarvímunni
út af kvæðinu og var viss um
að snillingurinn ætlaði að
demba yfir hann lofinu sti'ax
hérna í gangnum, hann hlaut
að vera að hugsa um skáld-
skapinn líka, bara að minna
skjólstæðing sinn á hið smáa
í hinu stóra; þetta var lífs-
reyndur maður. En Sólímann
var tregur til að tala, horfðx
bara á hann eins og hann
væri að meta hvað hann
væri mikils virði. Gerpir
varð óþolinmóður og sagði:
„Jæja, hvað haldið þér um
kvæðið?“ ;,Ha, kvæðið, hvaða
kvæði?“ sagði ritstjórinn svo
lágt að Gerpir heyrði það
varla. „Áttu við vísurnar,
sem þú komst með; ja, ef ég
hef pláss eiiihverntíma í fram
tíðinni, þá tek ég þær kann-
ski, annars er svo mikið aí
þessu rusli, að ég ætla al-
veg að kafna í því.“ Þessi
óvæntu orð verkuðu á Gei'px
eins og stormur á smáplönt-
ur, sem eru varla búnar að
festa rætur; hugsanir hans
slitnuðu upp úr jai'ðveginum
sem þær voi'u í, og athyglin
beindist öll að ritstjóranum
og þvx sem hann var að segja,
'Sólímann h'élt áfram og
laut niður að Gerpi: ,,En það
hvarf frakki hérna úr foi'-
stofunni daginn sem þú
komst; þetta var vænsta flík,
af honum Sigga mínum.“
Hann mældi Gerpi enn á ný
með augunum og augnaráðið
var eins og sti'íðnin og toi'-
Framhald á 7. síðu.

KVIKHWnDIR
Gamla Bíó:
Harvey-stúlkurnar
(Harvey Girls)
Þetta er þrautleiðinleg syrpa
af væmnum dægurlögum. Söng-
ur í byrjun, söxxgur í miðið, koss
í endinn og allir hamingju-
samir nema veslings áhorfend-
umir. D.G.