Þjóðviljinn - 02.10.1947, Síða 5

Fimmtudagur 2. október 1947 . ÞJÖÐVlXJINN . 5
Vírusar, kjarnorka og dauðageislar
Viðtal rið Þorbjörn Sigurgeirsson eðlisir.
FJÓRTÁN dagar A
EYÐIMÖRKINNl — NÝ
TUNGL KRINGUM
JÖRÐINA
„Þú, komst suður á eyði-
mörk Nýju-Mexico, þar sem að-
alkjarnorkutilraunastöðvar
Bandaríkjamanna eru. Hvað
varstu að gera þar? Þú hefur
ekki setið þar og fastað, eins
og gert var í fyrndinni á slíkum
stöðum“.
„Eg fór suður á eyðimörkina
með visindamönnum frá Prince
ton-háskólanum. Við höfðum
flestir fengizt við rannsóknir á
geimgeislunum og för okkar suð
ur eftir var farin í sambandi
við rannsóknir á þeim. Á eyði-
mörktnni störfuðu Þjóðverjar
aðallega á vegum Bandaríkja-
manna að tilraimum við V2-
skeytin. Þessi skeyti hafa verið
flutt í stykkjum frá Evrópu, en
Þjóðverjarnir eru látnir setja
þau saman á ný. Við fengum að
setja tæki til rannsókna á geim
geislunum í skeyti, sem send
voru upp í loftið. Tækin voru
gerð til að atliuga geislaverkan-
ir fyrir utan gufuhvolfið. Þau
eru útbúin á þann hátt, að þau
skila til stöðva niðri á jörðinni
nákvæmum fregnum um það,
sem gerist uppi í háloftunum.,
Skeytin sjálf sundrast auðvitað,
þegar þau koma til jarðar, en
það skiptir engu máli, því að við
tækin hafa þá þegar sýnt allt,
sem fram fór uppi í geimnum.
Þegar við sendum eitt skeytið
upp, horfði heldur óvænlega.
Skeytið átti að fara næstum
beint upp í loftið, þó með eilítið
norðurvísandi stefnu. Þegar það
var komið nokkur hundruð
metra upp, lagði það lykkju á
leið sína og tók lárétta stefnu í
suður og stefndi á bæinn E1
Paso suður við landamærin. Það
tókst að bjarga bænum og stýra
skeytinu til jarðar á eyðimörk-
inni með radiósendara, sem
hafði samband við vél skeytis-
ins. Það hefur tekizt að senda
rakettu í um 200 km. hæð og
taka þaðan myndir af jörðinni“.
„Eru Þjóðverjarnir stríðsfang
ar, sem vinna þarna suður frá?“
„Það er varla liægt að kolla
þá það. Margir beirra mm'.u
eiga kost á að gerast banda-
rískir ríkisborgarar. F'estum
þeirra finnst það fýsilegt, því
að fátt bíður þeirra heima nema
vesaldómur fyrstu árin“.
„Er mögulegt að senda þessi
skeyti langar vegalengdir, t.a.
m. milli heimsálfa?'1
„Það verður án efa mögulegt.
Ef hægt verður að knýia þau
áfram með kjamorku, ætti að
takast að senda þau út úr gufu-
hvolfinu og láta þau uá það
miklum hraða, að þau héldu á-
fram að snúast í kringum jörð-
ina eins og tunglið".
EKKERTSAMSTARF
ER LENGUR MILLI
BRETA OG BANDA-
RÍKJAMANNA VIÐ
FRAMLEIÐSLU IÍJARN-
ORKUSPREN G N A.
„Hvað heldur þú, að margar
þjóðir vinni að kjarnorkui'anT!-
sóknum ?“
„Það er ekki gött. að segja.
Bretar, Bandaríkjamenn Oj
Kanadabúar unnu saman. að
þessum starfa í stríðinu. Eg ef-
ast um, að nokki it samstarí sc
lengur milli þeirra á þessu sviði,
eu þeir búa allir ao fornri
reynslu. Bretar eru í þann veg
inn að koma á fót kjarnorku-
stöð heima hjá sár. kunadabúar
fást eitthvað við að virkja
kjarnorkuna. Frakkar eru með
rannsóknarstöðvar og Svíar
telja sig geta framleitt kjarn-
orkusprengjur. Vitað er, að þeir
eru að reisa stöðvar til ein-
hverra kjarnorkuranne'kna“.
„Er nokkur vitneskja fyrir
hendi um það, hvað Rússar haf-
ast að í kjarnorkumálum ?“ .
„Hún er að mestu léyti byggð
§i$ari fiiloili
á ágizkunum, eins og vitneskj-
an um athafnir annarn á þessu
sviði. Menn vita að Rússár
eiga bráðsnjalla eðlisfræðinga,
og þeir hafa öll efni, sem til
framleiðslunnar þarf. Tékkar
eiga einnig auðugar úraníum-
námur. Eitthvað er unnlð þar.
Það er mikið skrifað og bolla-
lagt um kjamorkurannsóknir
Rússa í Bandaríkjunum. Fiestir
vísindamenn, sem látið hafa til
sín heyra um þau efni, telja
sennilegt, að þeir hafi ekki
kjarnorkusprengna framleiðslu
í fullum gangi fyrr en að fjór-
um til fimm árum liðnum“.
„í hverju liggja mestu örðug-
leikarnir við framleiðslu kjarn-
prkusprengna? Eru líkmgarnar
eðlisfræðingum nokkurt hernað-
arleyndarmál ?“
„Líkingin fyrir því, hvernig
efni breytist í orku, var kunn
laust eftir aldamót, svo að
hún er ekkert hernaðarleyndar-
mál lengur. Aðalvandkvæðin
eru á tæknihliðinni. Bandaríkja-
menn þurfa ekkert að spara
og reyndu margar leiðir að
markinu. Nú ætti að vera hægt
að velja úr auðveldustu leiðim-
ar. Fyrsta fálmstigið ætti að
vera yfirstigið".
FRIÐSAMLEG HAG-
NYTING KJARNORK-
UNNAR OG DAUÐA-
GEISLARNIR.
Hvernig hefur tekizt að beizla
kjarnorkuna til friðsamlegra
starfa? Fyrir nokkru bárust
hingað fréttir um, að tekizt
hefði að hemja hana, svo að
hægt væri að beita henni sem
jöfnum krafti. Annars skildi ég
ekki við hvað var átt.“
„Eg skildi ekki heldur, hvað
fólst í fréttinni. Það er engum
vandkvæðum bundið . að nota
kjarnorkuna til friðsamlegra
hluta öðrum en þeim, að allar
kjarnorkustöðvar eru geislavirk
ar, svo að banvænt er að koma
nálægt þeim. í striði eru geisla-
verkanir sprengjaima hættul.
en sjálf sprengjan. í tilraunun-
um hjá Bikini kom í ljós, að
kjarnorkusprengja, sem sprakk
neðansjávar, sökkti aðeins þeim
skipum, sem næst voru. Hún
laskaði aftúr á móti skip í all-
mikilli fjarlægð, og þau urðu
öl! geislavirk. Ef nokkur maður
hefði verið um borð, hefði hann
dáið innan fárra daga. Sökum)
þessara geislaverkana þarf geysi
mikið efni til að einangra kjarn
orkustöð, e.t.v. 50 tonn, ef stöð
er lítil. Þetta gerir óhugsandi
enn sem komið er að nota kjarn
orku til að knýja bíla og önnur
smærri farartæki. Aftur á móti
ætti að vera hægt að láta hana
knýja stór skip, verksmiðjur og
aflstöðvar. Hvernig er með
Þjórsá ? eru Englendingar búnir;
að fá einkaleyfi til að virkja
hana?“
NORÐURLANDAÞJÓÐ-
IRNAR ÆTTU AÐ VINNA
SAMEIGINLEGA AÐ
KJARNORKURANN-
SÓKNUM.
Því miður er ég ekki svo fróð
ur að vita, hvað gerist í stjórn-
arherbúðum. Eg flýti mér að
spyrja til ' þess við skiptum
'ekki um hlutverk :
„Hvaða gildi geta kjarnorku-
rannsóknir liaft fyrir okkur ís-
lendinga ? Getum við lagt nokk-
uð af mörkum til kjarnorkumál-
anna?“
„I fyrsta lagi verðum við að
fylgjast með því, sem gerist á
helztu sviðum vísindanna, því
að annars geta aðrar þjóðir leik
ið á oklíur í viðskiptum. Þær
geta scilzt eftir einkaréttindum
í landi okkar og selt okkur tæki
sem eru að verða úrelt. í öðru
lagi verðuni við að rannsaka
land okkar og vita yfir hvaða
möguleikum það býr. Breytt
tækni og aukin þekking á eðli
náttúrunnar geta breytt við-
horfi manna og mati á hlutun-
um. 1 þriðja lagi verður senni-
lega seint að bíða þess, að stór
veldin noti kjarnorkuna til frið
saml. hluta. Smáþjóðir gætu
tekið sig saman t.d. Norðurl,-
þjóðirnar og sett á fót tilrauna
stöð. Kostnaðarhliðin ætti senni
lega ekki að verða þeim ofurefli.
Þessar þjóðir gætu göfgað
kjarnorkurannsóknimar, ef svo
mætti að orði komast; þessar
rannsóknir yrðu opinberar,
engu leynt, Þær ættu aðallega
að beinast að friðsamlegum við
fangsefnum".
Ömurlegt er um að litast þar sem unnið er að skæð-
ustu morðvopnum mannkynssögunnar. Myndin er
frá eyðimörk Nýju -Mexikó.
„Undir hverra umsjá. eru
kjarnorkurannsóknirnar og
framleiðsla Bandaríkjanna ?“
„Allar kjarnorkurannsóknir
og athuganir á geislavirkum
efnum eru á vegum hersins og
flotans. Eðlisfræðingarnir, sem
að þeim vinna fá alla fjárhags-
lega aðstoð, sem þeir þurfa.
Ekkert er sparað. Nú mun ríkið
ætla sér að koma á fót sér-
stakri rannsóknarstöð".
ÍSLENZK KJARNORKU-
RANNSÓKNARSTÖÐ
„Hvað hyggstu fyrir á næst-
unni? Hefurðu nokkurt starf
hér ?“
„Ennþá er ég atvinnulaus, en
ég býst við að vinna við verk-
fræðideild háskólans og atvinnu
deildina. Eg fæ sennilega tvö
herbergi í háskólanum og get
sett þar á laggirnar rannsóknar
stofu. Eg hafði talsvert af tækj
um með mér að vestan, svo að
ég er starfhæfur. Eg smíðaði
m,ér öll nauðsynlegustu áhöld á
rannsóknarstofunni í Princeton
og fékk þar efni eftir þörfum“.
Þorbjörn bendir mér á ýmiss
konar margbrotin mælitæki,
sem hann notar við að rannsaka
geislavirk efni. „Hér er borholu
kjarni vestan af Snæfellsnesi.
Hann er talsvert geislavirkur.
Aftur á rnóti eru þessir hnull-
ungar, sem ég tók af götu hér
í Reykjavík alveg „dauðir".
„Það var lánlegt. Væri ekki
óhugnanlegt, ef allt í kringum
mann væru geislavirk efni ? Allt
væri að leysast upp! Gæti það
ekki haft alvarlegar afleiðingar
fyrir heilsuna og viðgang þjóð-
arinnar ?“
„Eflaust yrði það afdrifaríkt,
ef það væru nægilega mikil
brögð að því“.
„Það er víst bezt að hverfa
frá vírusum, kjarnorku og
dauðageislum og spyrja þig,
hvernig þér geðjist að þvi að
vera kominn heim. Þú ert búinn
að vera svo lengi irtra. Langaði
þig ekki til að verða þar um
kyrrt. Þar hljóta að vera miklu
betri skilyrði til þess að njóta
sín fyrir mann eins og þig“.
„Eg er kominn heim til að
setjast hér að. Eg vona að við-
fangsefnin vaxi handa mér,
þá verða atvinnuskilyrði nægi-
lega góð. Mig langaði ekki til
að dveljast vestra og betur
kann ég við mig á Skandinavíu.
Eg kann vel við mig hérna. Að
vísu er Reykjavík ekki betri en
ég bjóst við, en hún er í raun-
inni ekkert verri. Það er fallegt
hér, þegar sólin skín“.
„Hvernig kunnir þú við hugs-
unarhátt fólksins vestra og
blaðaskrif þeirra þar um slóð-
ir?“
„Þar sem ég dva.ldi, voru aðal
lega menn af efnaðri stéttum
landsins, t.a.m. við háskólann
í Princeton. Háskólar Bandaríkj
anna eru nokkuð dýrir, og hinir
efnaminni borgarar eiga örðugt
með að afla sér æðri menntun-
ar. Skoðanir menntamannanna
eru því oftast allbandarískar.
Blaðamennskan vestra er til lít-
illar fyrirmyndar“. Það kemur
hik á Þorbjörn, en hann bætir
við. „Ef til vill eru einhver heið
arleg blöð til þar. Eg veit það
ekki“.
Við tökum að rabba um kaup-
gjald og afkomu almennings
vestan hafs og austan og ís-
lenzka blaðamennsku. Þorbjörn
hefur frá svo mörgu að segja,
að ég bið hann að lokum að
skrifa nokkrar greinar fyrir
Þjóðviljann um rannsóknir sín-
ar og áhugamál. Hann kvaðst
fremur latur við slíkan starfa,
en síðar í haust mun hann e.t.v.
rita eitthvað um þau efni fyrir
lesendur blaðsins.
B.Þ.

Við þökkum öllum þeim, er auðsýndu
okkur vinsemd á 40 ára hjúskaparafmæli
okkar með heimsóknum, gjöfum, blómum og
skeytum
Sigríður Bjarnadóttir
Pétur Gunnarsson
Drápuhlíð 22.