Þjóðviljinn - 11.09.1948, Qupperneq 5

Laugardagur 11. sept. 1948.
fiJÖÐVILJISS
Fyrri grein
Það hefur um alllangt skeið
verið kunnugt, að vísitala frair.
færslukostnaðar, sem reiknuð
»r út af hagstofunni og kaitp-
lagsnefnd mánaðarh, gefur ekki
rétta hugmýnd um breyting-
ar þær, sem orðið hafa og veroa
á framfærslukostnaði almenn-
ings í Reykjavík.
í vikublaðinu ,,Útsýn“, 2. tbi.
1. árg., sem út kom í okt. 3945,
birtist grein eftir Jón heitinn
Blöndal, hagfræðing, er nefnd-
ist: „Er vísitalan rétt?“ í
grein þessari mun i fyrsta jinn
á opinberum vettvangi hafa
veriö sýnt fram á hinar alvar-
Jegu tkekkjur vísitölunnar, og
gerð tilraun til að áætla hve
mikiar þær væru. Jon Blöndal
gerir fyrst grein fyrir, hvað
vísitalan eigi að sýna, að hún
eigi að mæla þær breytingar,
sem verða á hinu almenna verð-
iagi eða framfærzlukostnaðin-
um. Hún sé einskonar mæli-
kvarði á verðlagið, líkt og mál
og vog á efni og þunga, og það
sé ekki síður ástæða til að gera
strangar kröfur um, að þessi
mælikvarði sé réttur, heldur en
•aðrir mælikvarðar, sem notaðir
eru í daglegu lífi. Síðan relcur
Jón Blöndal þær ástæður, sem
hggja til grundvallar því, að
vísitalaa sé röng, að hún sýnl
ekki rétt. þær breji:ingar, sem
þá undanfarið höfðu orðið á
verðlaginu. Aðalskekkjur vísi-
tölunnar voru að hans dómi
tvær: 1) Að vísitalan sýndi
ekki rétta hækkun á landbúnað
arvörum þar sem hinn svokall-
aði kjötstyrkur væri dreginn
frá kjötverðinu, og reikna.ð
væri með verði á amerísku
smjöri, sem væri ófáanlegt.
Skekkja sú, er stafaði af þess-
um sökum nam þá 22 stigum,
17 stigum vegna kjötstyrksins,
og 5 stigum vegna hins ranga
smjörverðs. 2) Að vísitalan
sýndi ekki rétt hækkun þá, sem
orðið lieíði á húsaleigu í bæn-
um þar sem aðeins væri reikn-
að með iöglegri húsaleigu í íbúð
um byggðum áður en styrjöldin
hófst, en ekkert tillit tekið til
liúsaieigunnar í nýbyggðum hús
um, né heldur til ólöglegrar
húsaleigu í eidri íbúffum. Þessa
skekltju áætlaði Jón Blöndal
35 stig. Samtals námu þessar
skekkjur vísitölunnar sam-
-kvæmt niðurstöðum Jóns 37
stigum, eða 33%.
Síðan þessi grein var skrifuð
eru nú bráðum liðin þrjú ár.
Þessar skekkjur vísitölunnar
hafa ekki verið leiðréttar á
þessu timabili. Híhsvegar eru
þessar skekkjur nú allmiklu
þýðingarmeiri en haustið 1945
vegnr. þeirra breytinga, sem
orðið hafa á húsaleigunni
«g vftgna hækkáðs k.jötstyrks.
Ennfremur haia kotnið fram
nýjar skekkjur, sem þá gætti
ekki, eða minna.. Loks verður
nú að Iíta svo á, að svo langt
sé um liðið síðan vísitölugrund-
völlurinn var fundinn, en það
var áríð 193!), að þær breyting-
ar hafi orðið á neyzluvenjuni
og vörutegundum, að aliur
grundvöllur vísitölunnar verði
að teljast í meira lagi hæpinn.
1 þessari grein mun ég leitast
við að sýna fram á í hverju
skekkjur vísitölunnar eru
fólgnar og áætla, hve miklu
þær nema, að svo miklu leyti,
sem ég tel slíkar áætlanir mögu
legar
Mun ég fyrst gera að um-
ræúuefni þaer fimm sbekkj-
ur er nú mega teljast aðal-
skekkjur vísitöhmnar, og ail-
ar cru þess eðlís, að erfitt er
að varast að kalia þær annað
en falsanir.
1) Húsaleigan
Húsaleiguliður vísitölunnar
er reiknaður á þann hátt, að ein
göngu er miðað við löglega
ieigu í íbúðum byggðum fviir
styrjöidina. Þessi leiga. er nú
50 % hærri en á fyrsta árc-
fjórðimgi 1939. Húsaleiguliður
vísitölunnar hefur því aðeins
hækkað um 50%, eða iang
minnst allra liða hennar.
Fyrstu styrjaldarárin, á meðan
liús byggð siðan 1939 voru til-
töiulega mjög fá og frekar Iít
il brögð að ólöglegri leigu í
eldri liúsum, mátti telja þessa
reikningmðferð eðlilega. Nú
orðið gefur þessi aðferð þó að
sjálfsögðu alranga hugmynd um
það, hvemig húsaleiga hefur
breyizt hjá íbúum bæjarins,
þar sem sá hluti bæjarbúa er
býr við miklu hærri leigu er nú
mjög stór og fer stöðugt vax-
andi.
Að ttnnum dómi koma ekki
aðrar leiðir til greina til að lcið-
rétta husaleigulið vísitölunnar
en að áætla húsaleiguhækkun
þá, er orðið hefur að meðaltali
hjá (ölltim íbúum bæjarins frá
því árið 1939. Slikar áætlanir
má hinsvegar byggja á mismun
andi grundvelli. Þessa leið valdi
.Tón Blöndal einnig. Byggði
hann áætlun sína á upplýsing-
um um, hve miltil] hluti íbúa
bæjarins byggi í húsum byggð
um cftir 3939 og reiknaði með
því, að húsaleigan í þessum hús
um hefði a. m. k. hækkað jafn
mikið miðað við leigu í eldri
húsum og byggingarvísitala
livers árs hefði hækkað frá })ví
fyrir stríð. Ennfremur áætlaði
hann, að a. m. k. jafnmargt fólk
og býr í nýjum húsum byggi við
háa búsaleigu í eldri húsum.
Eg hré hér fylgt áætlun Jóns að
öðru Ieyti 'en því, að ég hefi
lagt til grundvallar herbergja-
fjölda i nýjum húsum saman-
borið við herbergjafjölda húsa
byggðia fyrir 1940, en upplýs-
ingar um hann er að íinna
í .manntalinu frá 1940, í stað
þess að Jón lag'ði til grundvall-
ar mannfjöldann í nýjum og
gömium húsum. Ber tvennt til
að ég hef héldur valið þennan
gruudvöll. 1 fyrsta lagi er í
skýrshim byggingarfulltrúa að
finna alláreiðanlegar heimildir
um herbergjafjölda þeirra nýju
húsa, er tekin eru til notkunsr
á hverju ári, en sambærilegar
upplýsíngar ekki fyrir hen-.li
um mannfjöldann. I öðru ’agi
ætti þessi grundvöllur að gefa
rétta.i hugmynd um breytingar
meðalleigunnar heldur en ef
miðað er við .fólksfjöldann. á
því getur varla lcikið yafi, að
húsale'ga í nýbyggðum húcum
hefur hækkað meira en vísitala
bvggingarkostnaðar gefur ti'*
kynná, og ættu því niðurgjöð-
uraar frekar að verða of lágar
en of háar. Um það, hve mikiil
hfuti eldra húsnaeðis er nú leigð
ur út ólöglega hárri leigu, cr
ómögulegt að gera nokkrar ná-
kvæn.ar áætlanir. Eg hef í
þessu efni gengið út frá sömu
forsendu og Jón Blöndal, enda
má tclja nokkuð öruggt, að það
húsnæði, sem þannig sé leigt út,
sé sízt minna, en sú forsenda
gerir ráð fyrir. Þessi forsenda
er þó enganveginn valin af
handahófi. Þegar fólk flyzt í
nýjav íbúðir losnar yfirleitt hús
næði, sem þá er leigt út aftur á
hærri leigu. Niðurstöður þess-
ara útreikninga eru í stuttu
máli þær,
að vísitalan ætti að hækka
um 45 stig, ef húsale-iguliffur-
inn \»ri leiðréttur á þennan
há't. Þessi skekkja hefði,
reiknuð á sama hátt, verið
23 stig í október 1945, þ. e, a.
s. hún hefur liér um bil tvö
faldazt á tæpúm þremur ár-
. um
. . . v • .
2) IíjölHppbótin
Hin svokallaða „kjötuppnót“
er í eðli sínu ekkert annað en
lækkr.n á. beinum sköttum. r-em
viss liluti skcittþegna verður
aðnjótandi.* Þav sem bcinir
skattar eru ekki taldir með í
vísitöiunni virðist engin ás' æðe
fyrir liendi að láta þennan
skattafrádrátt hafa álirif á vísi
töluna, frekar en samsvarandi
skattahækkun mundi hafa. Að
setja þennan skattafrádrátt. i
samband við kjötverð það, jem
reiknað er með í visitölunni er
gjörsamlega út í bláinn, og er
jafn fráleitt eins og telja hinn
niðurgreiðslu á t. d. tóbaki eða
hvaða annarri vöru sem er.
Kjötið hefur aðeins \erið
valið til að fá lram sem
mesta Iækkun á vísitölunni.
Sé þessi skekkja leiðrétt ætti
vísitalan að hækka um 27
stig.
3) Smjörið
1 vísitölunni er eingl.igu
reiknað með verði hins skammt-
aða danska smjörs, þ. e. 10 kr.
kg. Þetta er að sjálfsögðu
rangt, þar sem smjörneyzlan er
allmihlu meiri en sem nemur
þessu skammtaða smjöri. og
verð á íslenzku smjöri er um
þrisvar sinnum hærra. Eðli
legast virðist að reikna í vísi-
tölunni með meðalverði ú
dönsku og íslenzku smjöri
byggðu á þeim hlutföllum, sem
gera má rað fynr, að séu á
milli neyzlu smjörs af þcssum
tveimur tegundum. Þannig var
smjörverðið einnig reiknað í
vísitölunni á meðan ódýrt ame-
rískt smjör var liér á boðstól-
um. Eftir þeim upplýsingum,
sem fyrir liggja um innflutning
clansks smjörs og smjörfram-
leiðsiu innanlands má áætla
þetta verð um 19. kr. kg.
Leiðrétting á þessum . lið
vísftölunnar ætti því að hafa
í för með . sér hækkun, cr
næmi 3 stigum.
4) Kartöflurnar
Un<lanfarinn mánuð hefur
mjög lítið verið hér í bænum
til sölu af hinum ódýru útlendu
kartöflum en i stað þeirra b.ef-
ur fólk orðið að kaupa dýrar
innlendar kartöflur af uppsker-
u þessa árs. Þrátt fyrir þetta
er í vísitölunni aðeins reiknað
með hinu lægra verði. Uppiýs
ingar um magn það, er á boð-
stólum hefur verið af hinum er-
lendu kartöflum, er ekki fyrir
hendi. Eg hefi hér áætlað, að
kartöfluneyzlan í mánuðuuum
ágúst og september skiplist til
Áðrar skekkjur
Enda þótt þær fimm skekkj-j
ur, som hér að framan hafa ver
ið ræddar, séu stórvægilegustu
skekkjur vísitölunnar og enn-
fremur þær, sem auðveldast er
að mynda sér hugmynd um, hve
rniklu nema, hafa ýmsir. aðrir
liðir vísitölunnar að geyma
skekkjur, sem hver um sig nema
að öllum líkindum litlum upp-
hæðum, en allar eru þess eðlis;
að v’sitalan verður lægri, er.
vera ætti. Skal hér gerð grein
fyrir nokkrum þessara skekkja.
1) Garðávextir
1 visitölunni er ekki reiknað
með öðrum garðávöxtum m
kartöflum. Stafar þetta af því,
aó í vísitölugrundvellinum var
gulrófum, gulrótum, káli o. þv.

helminga á milli hinna tveggja?.
tegunda, og meðalverð himia
innlendu kartaflna verði á sama,
tímabili 3,00 kr. kg. Hvort
tveggja mun varlega áætlað.
Leiðrétting á þessum li5
myndi þá hafa í för með sér
10 stiga hækkun vísitölunn-
ar þessa tvo mánuði. Sé þess-
ari hækkun jafnað yfir irið,
sem ég tel eðlilegra, mundi
hún verða 2 stig al!a má.iuði
ársins í stað 10 stig tvo mán-
uðí þess.
5) Sumarkjötið
í vísitölunni hefur aldrei veí
ið teluð tillit. til verðs á. sum-
arslátruðum dilkum. Þótt þetta
geti cngan veginn talizt rétt
mátti þó færa fram nokkr i á-
stæðu fyrir þessari reikninvs-
aðferð á meðan kjöt á lægra
verði hefur verið fáanlegt. Nú
í sumar mun svo ekki liafa ver-
ið, eða a. m. k. í mjög litlrnn
mæli. Er þá að sjálfsögðu 6-
hjákvæmilegt að reikna neð
hinu hærra verði. Eg hefi iiér
gengið út frá ]x'im forsend vm, __
að kjotverðið væri tvo máeuði
ársins eingöngu miðað við jum
arv’erðlagið, þ.e. a. s. anaað
kjöt v æri á þeim tíma ekki fá-
anlegt, og að verðið væri að
meðaltali 15 kr. kg.
Ktík leiðrétting mundl
nerna 11 stigum þessa tvo
mánuði, en 2 stigum ef jafn-
að væri yfir allt árið.
Samkvæmt niðurstöðum þess-
ara útrcikninga
setti víSítalan að hækka nni
79 stig væni þessar fimm
höfuðskekkjur lefðrétl n r
Samkvæmt því befði vísital-
an þami 1. ágúst sl. átl að
vera 400 í stað 321. Það er
athyglisvert, hve ört þessar
skgkkjur vísitöiunaar l.vra,
vaxandi. Fyrir tsepum þreniur
árum, 1. októl>er 1945, hefðu
þrjár þær fyrstnefndu á:etl-
aðar á sama grundvelli og _
hér að framan numið 45 st'g-
um eða 16%, en nema nú að>
viðbættum Jieirn tveim síð tsf;
tölclu, sem Jiá aðeins að li ut
leyti voru fyrir liendi, 79
stigum, eða 25%.
vísitölunnar
u. 1. flegið saman við kartöfhn?
og síðan aðeins miðað við breyt
ingar á kartöfluverðinu. Þessl'
a.ðferð mundi ekki hafa neina
skeltkju í för með sér, ef hlut-
föllin á miili neyzíu þessara
garðávaxta og kartaflna breytt
ust ohki og ekki heldur hlutföll-
in á milli vei'ðlags þeirra og
kartöfluverðsins. Slíkar brcyt-
ingar hafa þó tvímælalaust átt
sér s' að í ríkum mæli. 1 fyrsta
lagi má telja líklegt, að neð
aukirni velmegun hafi ne 'yJa
þessara garðávaxta . aukizt
meira en kartöfluneyzlan. Ehn-
fremur má benda á, að neyzlu.
slíkra garðávaxta sem tómath
og gúrkna var lítt þekkt iiér
fyrir stríö, en er nú orðin 4.1-
Framhahl á 7. sITu