Þjóðviljinn - 16.01.1949, Blaðsíða 5

Sumudagur 16. janúar 1949.
ÞJÖÐVILJINN

Gröfin ©g kaKkið
Kristmann Guðmundsson: jhennar, autt og
Kvöld í Reykjavík. Skáld- |fer fram langt
saga. Iíeignfell 1948.
unni birtist lausn á vandamál-j
um hans í svari, sem minnir á
dul véfréttar: „.... það guil,
sem þú gefur ekki. verður að
leir“. Það er ekki átt við millj-
ónirnar, heldur allt annað gull.
Að fenginni þessari vitneskju
er Arnfinnur hressari en löng-
um áður. En við gætum hugs-
að akkur þann möguleika, að
Kr. G. héldi þessari sögu á-
fram. Og það kæmi í ljós, að
fyrir þessu fólki sæktu allir
lilutir jafnharðan í sama horfið
aftui'. Lausnin ex' ekki til á
Kristmann Guðmundsson ber
flest einkenni borgaralegs rit-
höfundar af venjulegri gerð.
óbyggt. Þar jog b!indni“. Þannig mátti gera
samta.1, sem ;liann að sálfræðilsgu og há- iþessum vsgum. Eða öllu held-
verða hentar á. jspekilegu hugtaki, nægilega ó- iur; véfréttin svarar allt ann-
En áður vissi maður um Líneik, jljósu til þess, að ekki yrðu arri spurningu en þeirri, setó
að hana vaiitaði systur sína hendur festar i hári þess. Hrörn !i30rin er upp fyrjr henni Arn.
litlar reiður
dána,
leita
hún var alltaf að un vestrænnar menningar hef-
brýtur ur
Ifinnur kaupmaður er glataður
að henni . Nú brýtur jur ekki farið með öllu fram- jsonur deyjandi menningar.
Eg vil efeki vera svo ótugtar- jhún heilann um það, hvort þau jhjá Kristmanni Guðmundssyni. jvilji hann' komast í alikálfs-
legur að rekja þau hér, en eitt jhafi skipt uétt inn á vio í upp- jVansældir, lífsleiði og einskis- ;stelkina heima í framtíðinnx
þeiiTa er scrstaklega áberandr } hafi, hvort henni hefði ekki nýti ýmissa fínni brogara, allt verður honum þess ekki auðið
er honum þetta ljóst. En hann ; fyrfr annan kraft en þann, sem
rekur það allt saman til per- f>ýr j yngrj menningu nýs þjóð
í sögu þeirri, sem liér er til um- farnazt betur með Jóni Má. Og
ræðu. Það er þessi þrotlausa ;það á víst að vera niðurstaða
árátta að sitja sig aldrei úr jsem þau komast að. Líneik:
færi að koma upp um fúann í „Við .... horfum fram og
gleðjumst yfir því sem við fá-
stofni sinnar heittelskuðu borg-
aralegu menningar —- án þess
þeir viti það sjálfir, auðvitað.
Það má nú fyrr vera áráttan.
Kvöid í .lxeiti sögunnar er í
eintölu, og það ex-u fjórar lif-
andi prsónur og ein dáin, enn-
fremur nokkrir svipir. Sagan
hefst þar sem tvenn hjón, ívið
drukkin, sitja heima hjá öðr-
um þeirra, hálfdauð úr vansælu
og angri. Það eru Arnfinnur
kaupmaður cg miiljónamæring-
um. — Nú er of seint að
breyta til“. Jón Már hallast að
nöktu brjósti Lineikar: „Allt,
sem liðið var, og allt, sem koma
skyldi, mættist í dýrð þessarar
stundar". Honum er fullnægt?
En Amfinnur reíkar drukk-
inn vestur í bæ, á vit sinnar
löngu látnu unnustu, og á þar
við hana niikið samtal. Öll
þessi ár hefur hún staöið milri
hans og lífsins, cn afsalar sér
sónulegrar armæðu, andstreym- jskipulags _ ef hann getur meg
is X velgengninni. Dauðir menn ;tekið hann
og fornar ástir og nýjar gera ! Ve] má
feeim lífið brogað, þvælast fyrir
þeim svo þeir komast hvergi á-
fram. En höfundur er þó ekki
ánægður, fyrr ’ en hánn hefur
sargað jákvætt svar af steín-
vera, að höfundur
telji sig hafa fundið þá lausn
á vandamálum síns cigin lífs,
sem Arnfinni er bent til í vé-
frétt hinnar látnu unnustu
lians. En þetta er nú einu sinni
vörum píslanna, og aðalpersón- skáldsaga, og verður hvorki
" Jón Helgason prófessor svar-
ar Jörgen Bukdahl
dæmd né metin eftir prívat*
heimspeki eins né neins eða
eftir notagildi hennar fyrir
hann sjálfan. Þar að auki værí
þessi lausn stundai'lausn ein
fyrir höfundinn. Hann hefur
valio sér borgaralega menningu
að kjörmóður og lítur ekki við-
annarri fóstru. En í húsi henn-
Framh. á 7. siðe
r
Arna saga
Þórarinssonar
Á Snæfellsnesi. Þórbergur
Þórðarson færði í letiír..
líelgafell 1948.
Þetta. er 4. bindið af ævi-
sögu séra Árna Þói'arinsson-
ar, og hið næstsíðasta að þvE
er heyrzt hefur. Astæða mun.
til að rita um verkið í heildv
er því verður lokið, en hér mun.
lítil viðhöfn að sinni. Þetta bindii
er líkt hinum fyrri: skemmti-
legi, fróðlegt, skáldlegt, ski'if-
að vel.
Eitt er það sem valdið hefur
mér heilabrotum við lestur ævi-
sögunnar: Að hve mikiu leytí
á hún ao vera sönn, að hve
miklu leyti má taka hana trú-
anlega. Minnumst á eiít atriði,
hin sífelldu hnútuköst cói';*.
Árna að Snæfellingum. Ýms-
um þykir fyrir þeim. Hér er-
eitt sjónarmið: Eg held þa5
eigi ekki að taka þessi hnútu-
; köst alvarlega. Mér finnst anrr.
! serni prófastsins einkum veras.
ui', Jón Már, doktor og grasa- jhonum á þessai'i stund. „Þú I
fræoingur, og konnr þeirra. j • • • • átt að halda áfram án I
Líneik og Gróa. Þeir eru forn- mín“. Hvernig má það verða?
vinir, þær fornvinur. Síðan Hun segir: ......Það gull, sem j
mœttust þau einn dag, og úr iÞ* Sefur ekki, verour að lexr. , ý AÐTÐ jhpfnr mí hirt wrpin Töropn > nösunum á honum, ef cg m£
•farð svonefndur fjögralaufa- Þú átt að láta það ljóma og!ALlPY UBKAUltl heíu^_ nu 3ut *=-em JClt>Ln npta svo óvirðulegt orð. Eg;
emári og upp úr því hjónab. En .skína oggera jörðina fegri ... Bukdahls um Halldór Kiljan Laxness, en Mörg- j Held.' blátt áfram, að ,,vonzkan“
nú eru þau sem sagt að deyja skalt leita þess, sem var : Unblaðið skýrði frá grein þessari sem „rosafl’étt“ j sé einn þáttur í gamansemíl
óglevmanlegt í ástinm okkau ,fyr|r nokkrum dögum. Hvort tveggja bendir tilj h^ns> og sem önnur íyndni err
úr lífsleiða, og það er land-
skjálfti, og þegar einn kippnr-
inn gengur yfir, verður
Arnfinni svo við, að það „var
sem ofþaninn strengur brysti
inni'a með honum og hugar-
stríð margra ára næði há-
marki“. Og hann ber upp til-
lögu: „Á þessu kvöldi sk'iilxi
ésklr okkar rætast (leturbx’.
höf.) Við skiljumst og leitum
þess, sem við þráum mest.
og gefa þao hverja s.tund líís : * - , . 1 f *wwV+mk +. u' I hún stundum misheppnuð.
Næsta morgnn er jað afturhaldið a Islandi se furðu litilþægt, þoj Hér er anaaS Bjónarmið. Þór-
bíi- jsegja megi að hinn nýi bandamaður Hagalíns sé berglir 0g ýmsir fieiri láta mjög:
Árna. Ogz
þíns . ..
Gróa frú úr hættu 'ftir
slysið, Líneik hcfur sjaldan vit-
að Arnfinn hressari en eftix-
nótt hans í snjónum, og það
•zr lukkunnar velstand.
af sögusnilld séra
honum í flestu samboðinn.
Jón prófessor Helgason birti í Politiken athuga- 8'aman hefur hann af að
, •■oiji.i'i x-s ' sögu og marga kann fcann. Exx.
semd við grein Bukdahls a þessa leið:
Því skal sízt neitað, að ýmis-
iegt er vel um þessa sögu. Hún j „Ástandið i íslenzkum bók-
er t. d. sæmilega byggð. Þ-ass jmenntum er einfalt og greini-
má geta, ao frásögnin minnir ilegt. Meðal yngri kynslóðar-
Hv:rt okkar er frjálst gerða jþannig á kvikmynd, að svið- innar skarar sinn höfundu.v,
sinna til dögunar í fyrramálið“. tbreytingar eru tíoar, af því ÍHalIdór Laxness, með stílsnillJ
Það er efeki skýrt, hvaða sam- margir hlutir gerast í senn, jsinni, hugkvæmni, gamansemi,
band er milli landsfejálftans logverður þó ekki sagt frá öll- jímyndönargáfu og starfsorku
cg þessa óvænta frumvaxps, jum jafnfranit. Stíilinn cr.eink- jlangt fram úr öllum öðrum.
þcse eins getið að „ofþanir.n jar liðlegur, sýnilega ritaður Iiverjum Islendingi, sem nokk-
strengur brysti“. Einhvern veg jæfðri hendi, roálið’mjúkiátt og iurt vit hefur á skáldskap, er
an í einn graut póiitískum, pcr-
sónulegum og bókmenntalegum
sjónai’miðum.
í kjallaragrein í dag í Politik-
það er alveg öruggt, að mikill'.
sögUsnillingur er ekki sögusnill—
ingur af þvi einu, að ham».
veit þúsund ártöl eða ótal sta.ð-
reynda, heldur einkum af því-
að hann kann að segja það senK.
en er frægð Hagalíns borin úí; sagan þarfnast scm saga, lisla-
fvrir íslenzka landsteina. Grein-
ina ritar Jörgen Bukdahl, srnx i
skilur ekki íslenzku svo yit.ai' j
se og hefur varla siálfur nokk
ur bein kynxii af verkum Haga-
inn verður að starta sögunni i ti!g:rðarlaust. Og þótt ástar- þetta Ijóst. En ekki eru allic jlins né menningarafrelcum hanr
En ályktunin er samþykkt um- j raga Arnfinns sé ekki frumleg. jviljugir til að játa það.
ræc'ulaust, leiðir skilja, megin- :er hún
m. k. indæl

Laxness er nefnil'ga -kom-
jyfirleitt. Lýsing hr. Bukdahls
jmáiunum cr ekki á annan vi
verk. og sem kunnugt er cigfe
saunreyndin og listin ekki ævin—
lrga samleið. Sögurnar af lækn—
ingakunnáttu Snæfellinga enc
hreinustu perlur surnar, og m_.
a. þess vegna dettur mér ekki.
i lifandis hug að trúa þeirrK.
sem söguicgum staðreyndum.
sagan hefst. það cr mikill kostur. En sagan Imúnisti. Til cru menn, sem en vænta mátti. En furðu gegn þótt séra Árni láti csm þær-
Frú Gróa ekur austur á Hell- ler samt spm áður og fyrst cg jdæma bókmenntir framar öllu ;ír að rithöfundur s?m veit jafn; séu dagsanna. Það er líka list_
isheiði, einsömul, bálvond, af- jfremst byggð á misskilningi jeftir stjórnmálaskoCunum höv jlítið um hið raunverulega á- brago. Trúgirni scra Árna or-
brýðisöm. Hvar eru maðurinn j Þctta fólk er ekki að lcha jundanna. og slíkt er því miður jstand skuli fara með svo mikl- j þó ekki látalæti ein. Svona gcð
hennar og Líneik frú? En henr.i idauðra manna, og það eru ckki
hægist, og hún fer að rifja
upp fortíð sína. Og' húri h.-xfði
þá misst telpuna sina. Heit-
nsta ósk lrennar er sú að fá
hnna aftur. En hún uppgötv-
aði einnig, að í rauninni var
hún alltaf að leita að pabb.n
sín.um. Svo kom „drengur, sem
hét Jón Már .... og glapti
fyrir henni“. Og pabbinn ó-
fundinn. Er furða þótt hún sc
vansæl? En um leið og bílíinn
hentist í loftköstum út af vcg-
inum. þá var það, að „hver
taug í henni rcis öndverð gegn
danðanum“. Hún elskar Avn-
finn, mann vinkonu sinnar.
Og maðurinn holmar eiskar
kcnu vinar síns, hana Líneik.
Þaxx fara. saman út í nóttina
og inn í hið forna hús föður
dauðir m;xm, sem þetta fó'k
van.tar. Það vantar áhugamxu,
það vantar hugsjónir, því séxt
vfir verkefni, mcnning þess cr i
hismi og hjóm, það vantr.r
láfsgrundvöllinn sjálfan undir
fæturna. Þetta cr yfirstéttar-
fólk að allri gerð, aCalpersóna
aðalpersónanna er milljónamæ::-
ingur, og það er e.ngiun hlutur
að annar en sá, að hin lifanai
saga, varðandin sjálf, fcr aðr-
ar brautir en þessar ástifiðu- cg
álnxgalausu mánncskjur.
Skáldskapur aí þessu tagi er
engin kristmönnsk uppfundn-
ing. 1 fyrra (’47) kom út í
Noregi digur róman, þar sem
ekki sjaldgæft a Islandi. Yixisu’ :ar fiillýroingar. saga lilýtur að ý-ra sönn! Og
geta 'kki sætt sig við þá stað- j Hr. Bu-kdahl er mjög grani- það cr hún auðvitað, ef hún cr*
pevnd, n.o fremsta skáld þjóð- jur út af ritgerð um íslenzkar I skilin með svolítilli and’.egri
’.u ’v c.gi heima í þessum jnútíma bókmenntir eftir Jakot spekt og okki jarðneskri skiln-
jBenediktsson, cand mag., og ingu einni saman. Aðrar lýs-
•’.rgvls’egum aðferðum >loyfir sér að nefna hana kom ingar margar eru hins vegar-
vcuð reynt að dubba önr. jmúnistískan áróður. Þriðjung- i eins sannar, í jarðneskum skiln
ur skáld, svo að þau gætu start ;ur af þeirri ritgerð or nefni- ingi, og ég sit hérna, svo scm.
io jafnfætis Laxness, en árang- |lega um Laxness, en aðeins vsx þær :r segja frá atvinnuhátt-
urslaust. Rithöfundurinn Guð- ilínum um Iiagalín. Þvert ofar. um, mataræði og vinnubrögðum
mundur Hagalín er óðfús ,sjálf- !j fjeipur hr. Biikdahls má fiill- Snæfellinga. Þar cr séra Ár:it
nr. Hann hefur ritað nokkrar jyrða, að þessi hlutfcll
lýsÍHgar á alþýðufólki jstuðzt við algerlega réttlátt
það var nannað að nazisminn
væri „óskilgetið barn“ einstakl-
ingsins, „getinn í bleyðiskap
góðai
úr átthqgum sínum, en allar til-
raunir hans á síðari árum ti:
að semja skáldsögur hafa borið
rýran árangur. Hann hefur og
spreytt sig á öðrum vettvang:,
fengizt við að skrifa ýmsar
,,menniiigargreinar“, scm. eru
m. a. til þess g:rðar að rug’a
bókmenntat:gt og listrænt mat.
Auðvitað mætti skrifa grcin um
bókmenntir á þann hátt að ranr
saka fyrst, hvaða stjórnmála
flokki livert skáld fylgdi, og
sjá síðan um að allir fiokkar
fengju jafnan siðufjölda. En
ekki í neinum skáldskaparham..
Eg minntist á þáð, hve mér
fyndist ,,vonzka“ séra Árna
lítið alvarleg. í þessari lör.e.i
sögu er merkust lýsingin á hon-
um sjálfum, manninum sc.n
varðveitti hreinleik og uppru’.'-.-
leik hjartans í öllu harki heir"-
ins. barninu sem komst á «i—
það hefur Jakob Benediktsson rseðisaldur.
hugtökin með því að hræra sam sem betur fer ekki gert“.
|
LI. II *.