Þjóðviljinn - 26.03.1950, Blaðsíða 3

Sunnudagur 26. marz 1950.
ÞJÖÐVILJINN
í
GUNNHILDUR I SKÁLHOLTI ÁTTRÆD
Þegar klukkan verður þrjá
stundarfjórðunga gengin í eil-
efu á morgun er Gunnhildur í
Skálholti áttræð. — Máske hef-
ur verið farið eftir búmanns-
klukku þegar hún fæddist, en
það breytir þó ekki ýkja miklu
um tímatalið.
Konan sem geymdi Iykilinn.
Fyrir nær 20 árum barði ég
fyrst að dyrum í Skalholti,
húsinu nr. 33 við Hverfisgötu
í Hafnarfirði'. Út kom eldri
kona, nokkuo hvöss á brúnina
og hvatleg í hreyfingum. Hún
var ekkert sériega mjúk á
manninn, en svaraði erindi
mínu jafnhikláust og hún hefði
þekkt mig frá því ég fæddist.
Svo vísaöi hún mér véginn að
næsta húsi uppi í hrauninu og
lauk því upp fyrir .mig. — Þetta
var konan er geymdi lykilinn
að húsinu sem ég var að flytja
í. Þannig voru mín' fyrstu kynrii
af Gunnhildi í Skálholti. Þegar
frá leið komst ég að því, að
þótt hún legði ekki í vana sinn
að geyma lyklana að annarra
hirzlum geymdi hún lykilinn að
fleiru en húsinu nr. 35B —
lykilinn að.margskonar óvenju-
legum skilningi á lífinu. Þessi
kona, komin af Þorsteini hvíta
og heitin eftir Gunnhildi kónga-
móður, var af sumum talin forn
í skapi og háttum, af því hún
hirti ekki um að skreyta sig
fögrum klæðum né fleðulátum.
Hún er fulltrúi þess fágæta
hóps er ekki kann að smjaðra
hugsar sínar eigin hugsanir,
fer sínar eigin götur, segir skoð
anir sínar á kjarnyrtu hiklausu
máli jafnt hvort í hlut á hár
eða lár, kallar hlutina feimnis-
laust sínum réttu nöfnum hvort
sem líkar betur eða verr, reynir
ekki að leyna göllum sínum —
og lætur ckki hlut sinn fyrir
neinum.
Gunnhildur var ekki aðeins
fvrsti nágranninn sem ég kynnt
ist á þefesum stað og sá sér-
kennilegasti, heldur og sá hrein-
skiinasti, hjálpsamasti og trygg
asti.
Spurt um ahlur.
Fyrir nokkrum dögum barðí
ég enn að dyrum í Skálholti. J
þetta sinn til að rabbá vk'
gömlu konuna um liðrm ævi.
Innan við giuggann sat Gur.n-
liildur og var að lesa.
Gunnhildur í Ská 'mld hefur
ekki mikið álit á I r.ðrmönnum,
kvaðst fckkert viija hafa, með
nein skrif. að ' gcrn,, hinsvegar
of gestrisin t:I a ' spjalla ckki
við gamlan n'ágranna.
— Hvenær ertu fædd?
— Ég hef einu sinni áður
verið yfirheyrð um það. Bcz!
að ég svari þér eins.
— Hvenær var það ?
— Það var fyrir nokkrum
árum að til mín kom maður er
sagði m' • að ég ætti að koma
upp á sj it ’.la til gegnumlýsing-
ar til að athuga hvort ég gengi
með einhvern sjúkdóm. Ég
spurði manninn: ,,Er þetta ckk
nokkuð seint?“ „Þetta eru lög“
svaraði hann. Ég lo.faði engu
um að koma, en fór þó; raunar
bjó ég mig ekki eins og ég
væri að fara til altaris. Þegar
ég kom í nánd við spítalann
liitti ég grannkonur mínar í
sparifötunum. „Ertu á sömu
leið og við?“ spurðu þær. „Trú
legt er það meðan ég geng við
hliðina á ykkur“, svaraði ég.
Þegar röðin kom að mér spurði
stúlkan í spitalanum: ,,Eruð
þér ekkja?“ „Hvað kemur það
heilsufræðinni við?“ spurði ég.
„Jú, að vissu leyti“, svaraði
stúlkan. Raunar gat ég ekki
skiiið það, nema þá það ætti að
rannsaka hvort ég gengi ekki
með einhvern smitandi sjúkdóm
er kynni að hafa orðið mannin-
um mínum að bana. Svo spurði
stúlkan mig hvenær ég væri
fædd. Ég ev fædd fyrsta sunnu-
dag í einmánuoi klukkan þrjú
kortér gengm í elieiu 27. marz
1870.
Barij^ég var í Borgarfirái.
■— Hvar ertu fædd ?
— Áö Borg á Mýrum, svarar
Gunnhildur, og eftir nokk.urt
rabb gleynidi hún því að ég var
kominn sem blaðamaður og
leyfði mér að skrifa niður eftir-
farandi:
Barn ég var í Borgarfirði
á brjóstum móður tvö ár alin;
ættingjarnir allir báru
á örmum litla stelpuhnokkann.
Lærði ég furðu fliótt að tala;
fullorðinsleg, lék mcr eigi.
Erfði ég nafn af norni einu,
nokkrir trúðu að því ég líktist.
Borg var rétt hjá bænum
mínum,
bjuggu þar víst mætir álfar,
en ég fékk þá ekki að líta,
undrun mér þao vakti stóra.
Af þeim margar sagði sögur
sveitin öll á vetrarkvöldum.
Lengi hef ég leitað þeirra
litlu nær en fór þó víða.
Heitin eftir Gunnhildi
kóngamóður.
— Þú sagðist hafa erft nafn
af norn?
— Gunnhildur kóngamóðir
vitjaði nafns hjá móður minni,
eftir henni er ég heitin.
— Hvað hét móðir þín?
— Matthildur Þorkeilsdóttir,
dóttir sr. Þorkells Eyjólfssonar
á Borg, systir Jóns Þorkellsson-
ar — Forna.
— Hver var faðir þinn?
— Bjarni Þórðarson. Em-
bættiskápa hans var fjárúlpa,
fullur skrúði smalaprik.
Þegar við ræðum um þetta
kemur í Ijós að Gunnhildur tal-
ar af miklum hlýleik um föður
sinn, enda fylgt honum eftir
en ekki móður sinni, þegar
heimilið tvistraðist. — En það
er ekki aðeins að Gunnhildur sé
heitin eftir Gunnhildi kónga-
inóður, ættfræðingar telja hana
23. eða 27. mann frá Þorsteini
hvíta á Borg,
„Bíttu bein fyrir þig
sjálf . .
Gunnhiidur er alin upp á
Borg, í Lækjarkoti og Eskiholti.
Það gefur nokkra hugmynd um
kjör hennar í æsku að þegar
hún var 8 ára kom móðir henn-
ar sem gestur að Eskiholti, en
þar var Gunnhildur þá, og þeg-
ar hún kvaddi þessa 8 ára dótt-
ur sína úti undir vegg, sagði
hún að skilnaði: „Bíttu bein
fyrir þig sjálf, Gunnhilda mín,
það er ekki víst að aðrir verði
til þess.“
Þá var kveðið fyrir vestan.
Gunnhildur fór á 17. ári vest-
ur að Staðastað til sr. Þorkels
afa síns. Þaðan fór hún vestur
í Stykkishólm til Guðrúnar
Clausen, móðursystur sinnar og
í Stykkishólmi giftist hún
rnanni sínum, Birni Jónssyni,
sem látinn er fyrir nokkrum
árum. Frá Stykkishólmi flutt-
ust þau til Ólafsvíkur. Þar
byggðu þau húc er þau nefndu
Skálholt og bjuggu þar í 11 ár.
■— Þá var gott og frjáls-
lynt fólk í Ólafsvík. Úti undir
Jöklinum var til fólk sem var
fjári framlágt, en yfirleitt var
það bezta fólk, svarar Gunn-
hildur spurningu minni um
þetta efni.
Frá Ólafsvík fluttu þau hjón-
in suður á Mýrar og voru þar
i önnur 11 ár, í Sigguseli.
Gunnhildur kann frá mörgu
skemmtilegu að segja frá dvöl
sinni á Mýrum, þar eignaðist
hún góðar kunningjakonur •—
og kvaðst á við þær, en því
miður mátti ég ekkert skrifa
af þeim kveðskap, þó er hér
brot úr kvæði er einn nágrann-
inn sendi henni þegar hún flutti
til Hafnarfjarðar:
Þú hopar vart þótt harðni
róður
heldur þéttar hlumminn
treystir.
Oft eru harðdræg áratogin
inn á sæluhafnarvoginn.
Hvernig svo sem forlög falla
framtiðar á ævibrautu,
hvort blíða er um brún og
hjalla,
blómskrúð eða frost í lautu,
eru kjör og útlit svanna
ítök bæði guðs og manna.
Bezti timinn.
Það reyndist orð að sönnu að
Gunnhildur hopaði ekki undan
erfiðleikunum og oft þurfti hún
á öllu þreki sínu að halda eftir
að hún kom til Hafnarfjarðar
eins og t.d. þegar hún missti
son sinn með óvenjulegum
hætti, en á þeim örðugleikum
telur Gunnhildur sig hafa
stækkað mest. Hún hefur nú
átt heima í Hafnarfirði í 30 ár,
„Það er að öllu leyti bezti tím-
inn á ævinni“, segir hún. Ann-
ars talar Gunnhildur lítið um
sjálfa sig, „ég var alltaf ljót
eins og Skallagrímsættin", segir
hún og ræðir meir um móður
sína, Matthildi er var ljósmóðir
á Sandi í 30 ár og nafntoguð
fyrir hjúlu unarstörf þótt vitan-
lega hefði hún ekkert til þeirra
lært •— og systur sína, sem dó
6 ára.... Eirikur bróðir henn-
ar skipstjóri sigldi fyrir Breta
á stríðsárunum, skipið var
sprengt í loft upp. Annar bróðir
hennar er Haraldur, bóndi á
Álftanesi á Mýrum, systir henn
ar, Hulda, kona Jónasar Böðv-
arssonar skipstjóra.
Það er það eina sem vit
er í af . .
Gunnhildur hefur orð fyrir
að vera skygn og hún kveðst
hafá séð móður sína nóttina
sem hún dó. Um morguninn var
hringt vestan af Sandi og Gunn
hildi sagt látið hennar. Um
andatrúna segir hún: „Það er
það eina sem vit er í af trúar-
brögðum, hitt er lítið annað
en helviti og .tannagnístran. Ég
GuiiiihikTur í Skálholti og Páll dóttursonur Gests sonar hennar.
— Myndin tekin á s.l. sumri. — „Barn, það er lykillinn að hjört-
um ailra á Iieimilinu.“
get ekki fellt mig við það ac
annaðhvort séu menn settir r'
ef-ta trón eða niður í neðsts
víti.
TnTT^rvi" - ----------------
Það vaníar meira af fólki
sem má treysta.
— Hvernig lýst þér á mann-
lífið núna? spyr ég Gunnhildi.
— Það er alveg prýðilegt.
— Betra eða verra en í
gamla daga?
— Bæðj betra og verra. Nei,
það er verra að því leyti að
fólkið er svo óáreiðanlegt. Það
vantar nóg af fólki sem má
treysta. Hitt eru helv. heybræk-
ur sem ekki er hægt að nota
til neins.
Og Gunnhildur fer litlum vii'ð
ingarorðum um það að taka r I
sparifé gamals fólks, eða því i
sem börnum hefur verið gefio :,
í sjóð, en hafa ekki manndáð
til þess að hafa uppi á því sem
stolið hefur verið undan og
falið úti í löndum.
Hjartað trútt sem
undir slær.
Áðan gat ég þess að sumum
þætti Gunnhildur forn í skapi.
Hjartað sem slær undir hennar
hrjúfa hjúp -er þeim mun trúrra
og heitara. Þessi vísa Gunn-
hildar segir nægjanlega td um
það að ekki muni hún hafa
látið allt uppi er innifyrir bjó,
heldur máske allt annað:
Þögul andvörp eins má lieyra
og þau sem að hærra kalla.
Þeir færra segja meina oft
meira,j
þótt mæti þeim ekki bergmál I
fjalla.
Ég lief ekki í annan tíma séð
hlýrri svip en þegar hún horfir
á barnabörn sín. „Barn, — það
er lykillinn að hjörtum allra á
heimilinu“, segir hún.
Þótt Gunnhildur sé nú átt-
ræð notar hún ekki gleraugu,
en les við stækkunargler, — og
hún hefur lesið mikið um dag-
ana. Hefði hún fæðst á öðrum
tíma og til annarra kjara hefði
hún getað orðið mikið skáld.
Hún hefur stundum talað yfir
vinum sínum látnum og fyrir
gamlan kunningsskap fékk ég
að hnýsast í þessi minnisblöð
hennar og get ekki stillt mig
um að taka eftirfarandi, er hún
flutti yfir einum vini sínum
látnum — mér finnst það lýsa
henni sjálfri svo vel:
„Sumir hugðu hann harð-
lyndan • og kaldlyndan, eftir
ytra útliti dærnt; svoleiðis
grímu þurfum við oft að nota,
jarðbúar, eða máske réttara
sagt girða okkur því björgunar-
belti yzt klæða -til þess að
drukkna ekki á sjó örlaganna
fyrir augum skilningslauss
f jöldans.... “
— Þú átt ekkert að skrifa,
segir Gunnhildur að síðustu.
það hefur verið þagnarmál mitt
lif. Eg vona hún fyrirgefi þótt
ég hafi svolítið brotið þefesa
fyrirckipun hannar.
Svo þakka ég Gunnhildi-lær-
dómsrika og góða kynningu og
óska henni aíls hins bezta á
óförnum ævidögum.
J.B.
Málverkosýning
í sýningarsal Ásmundar Sveinssonar, Freyjugötu
41. Á sýningunni eru andlitsmyndir af þjóðkunn-
um mönnum, málaðar af 14 kunnum listamönn-
um. Auk þess átta höggmyndir.
Sýningin er opin kiukkan 2—10
Síðasti dagur sýningarinnar.
J. www/wwi*1 ’vwwwvwrvvwwwvwwawwwww^