Þjóðviljinn - 06.05.1950, Blaðsíða 3

Laugardagur 6. maí 1950.
ÞJÓÐVILJINN
5
Jón Leifs
tJtflutningur andlegra verðmæta
íslendingar flytja nú and-
legar afurðir svo að segja ein-
göngu inn en ekki út, og svo
hefur verið lengi. íslenzk tón-
list til um það bil eitt hundrað
klukkustunda flutnings liggur
óhagnýtt að mestu, óprentuð
og ófjölrituð, óupptekin á plöt-
ur eða bönd og þar af leiðandi
að mestu leyti óflutt jnnan
iands og utan.
Nótnaprentsmiðjur eru ekki
til hér á landi og engir nótna-
teiknarar á aiþjóðlegum mæli
kvarða. Upptökutæki eru hér
einnig ófullkomin og hljóm-
sveitir og söngflokkar fyrir
erfiðari lilutverk ekki til. T5t-
varpið skoppar plötum af út-
lendri vemdaðri gervitónlist og
örfáum íslenzkum lögum, mest
sömu verkum ár eftir ár, og
notar ekki svo að nokkru nemi
að-töðu sína til að útbreiða
íslenzka líst erlendis. Þannig
malast gull í myllu útlendra
rétthafa, en íslenzk tónskáld
fá ekki að hagnýta verk sin
í öðrum löndum, nema að fram-
selja megnið af tekjum sínum
fyrirfram, þar til 50 ár eftir
lát sitt, í hendur útlendra
fyrirtækja. íslenzk tónskáld
geta sem sagt tæplega verið
búsett í sínu eigin landi. Jafn-
vel umsóknum þeirra um lítii-
fjörleg gjaldeyrisleyfi fyrir
nótnapappír til að skrifa upp
verk sín hefur á seinustu árum
hér verið neitað.
íslenzk tónskáld vilja þó
vera íslendingar og búa í sínu
eigin landi. íslenzkir höfundar
hafa sjálfir stofnað sitt útflutn
ingsforlag og með aðstoð góðra
manna safnað til þess nokkru
fé, en yfirvöldin hafa ekki
heldur veitt þe;su fyrirtæki
gjaldeyrisleyfi fyrir svo mikið
sem einni einustu krónu til
prentunar tónverka eða fjölrit-
unar þeirra, til upptöku, né
heldur til þess að kaupa erlend
réttindi og afla með því gjald-
eyristekna eða draga. úr gjald-
eyriseyðslu. Öllum tillögum
Menntamálaráðuneytisins í þá
átt hefur verið hafnað.
Þrátt fyrir það hefur þessu
félagi, sökum þess öryggis er
felst í nöfnum forráðamanna
og listhöfunda, tekizt áð ná
hagkvæmum samböndum og
';kamningum erlendis. Þessir
menn hafa þrátt fyrir allar
hindranir þegar sparað Islandi
hundruð þúsunda króna í er-
lendum gjaldeyri og sett sín
eigin réttindi og væntanlegar
gjaldeyriHtekjur af verkum sín
um sem tryggingu fyrir samn-
ingum. Gjaldeyrisyfirvöldin
hafa þó ekki ennþá tekið i*pp
samvinnu um ráðstafanir til
gjaldeyrissparnaðar í þessum
efnum. Þau leyfa og styðja inn-
flutning listlausra andlegra
afurða í stórum stíl, en loka
fyrir útflutningsverzlun and-
legra verðmæta frá Islandi.
stöðvaður
Margur lesandinn mun spyrja
hvort íslenzkir hagfræðingar
skilji í raun og veru ekkj svo
einfaldar ástæður. Sumir þeirra
skilja þetta ef til vi]] nú, af
því að staðreyndirnar hafa
byrjað að láta. til sín taka, en
margir viðskiptafræðingar hér
á landi virðast ekki sjá annan
útflutning en afurðir sjávar-
útvegs og landbúnaðar. Þeir
hugsa sem svo: „Islenzk list,
— það eru svo fáir fiskar.
Ekki getur munað mikið um
þá.“ — Þelrsir menn gæta þess
eigi að efnaleg verðmæti eru
tortímanleg, en andleg verð-
I sambandi rið Listamanna-
þingið hefur Jón Leifs beðið
Þjóðviljann að birta
eftirfarandi grein.
mæti ekki. Það sem í askana
er látið, er horfið um leið og
það er etið, en andleg verðmæti
aukast við afnotin og gefa oft
vaxandi og mjög háar tekjúr er
frá líður. Það er ekki undir
því komið hve mörg andlegu
verkin eru, heldur undir því
hve. oft og hvernig þau eru
hagnýtt, hve „upplagið" er
hátt, hve oft þau eru marg-
földuð eða flutt. Mönnum veit-
ist erfitt að skilja það, en ein-
mitt þetta sýnir að möguleik-
arnir til gjaldeyrisöflunar fyrir
Island eru mörgum sinnum
fleiri, en tekjumöguleikamir af
erlendum verkum hér á landi.
Markaðurinn á íslandi er svo
óendanlega lítill en markaður-
inn erlendis óendanlega stór.
Allt þetta skýrist nú senni-
lega fyrir mönnum, ef þeir gefa
sér tíma til að athuga það, en
þá hugsa þeir sem svo, að verk
íslenzkra höfunda séu svo Iítils
virði að þau geti aldrei gefið
mikið af sér. SannleikurJnn er
hins vegar sá, að verzlunargildi
andlegra afurða mótast ekki
af listræniun sjónarmiðum. Al-
þjóðlegir farvegir og sambönd
skapa „umsetninguna" eius og
á '7,rennibandí“ og það sem
látið er á bandið gefur arð
hvort sem það er lélegt eða
ekki. Yfirgnæfandi meirihlut-
inn af þessari verzlunarvöru er
frá listrænu sjónamiiði mjög
lélegur, og stundum er ekki
einu sinni að þvi spurt hvort
það sem iátið er á „bandið“ sé
neytendum að skapi. Menn
kaupa af „bandinu" án þess að
vita nokkuð um það fyrirfram,
alveg eins og félagsmean í bók-
meúntafélagi kaupa þær bækur
fyrirfram, sem forstjórunum
þóknast að láta þeim í té.
Hér á landi virðast menn
hins vegar hugsa eins og forð-
um þegar fluttur var sandur
frá Danmörku til húsagerðar á
Islandi, af þvi að íslenzkur
sandur var talinn óhæfur. Is-
lenzk tónlist er vitanlega eng-
inn sandur, en allflest íslenzk
tónverk geta verið alþjóðleg
verzlunarvara án tillits til list-
gildis. M©3tu listaverkin þurfa
auðvitað lengstan tíma til út-
breiðslu, en þau geta verið sem
vín í kjallara, er verður þvi
betra sem frá líður, unz þau
verða að lokum meira virði en
gullið sjálft. Ríkissjóðir og rik-
isbankar erlendis kaupa sem
kunnugt er heldur viðurkennd
listaverk til tryggingar veltu
sinni en gull með sífallandi
verði.
Undirritaður hefur nú í Hátt
á þriðja ár verið að reyna að
sýna forráðamönnum gjaldeyris
mála hér að til sé eitthvað, sem
heitir innflutningur og útflutn-
ingur andlegra afurða samfara
töluverðum gjaldeyrisviðskipt-
um. Hann hélt að hér á landi
mætti fara sömu leiðir og í
öðrum löndum og sannfæra.
menn með rökum, tölum og al-
þjóðlegum staðreyndum, i en
menn hafa margir aðeins hleg-
ið, horft út um gluggann eða
í síma rekið einkaerindi sín
meðan á viðtalinu við gestinn
stóð. Undirritaður lét einskis
ófreistað ti] að upplýsa forráða
menn, en jafnvel langar grein-
argerðir með augljósum teikni-
dæmum og skýrslum varðandi
reglur um innflutning og út-
flutning andlegra verðmæta
virðast hafa Iegið ólesnar. Öll-
um tillögum til að skapa við-
skiptajöfnuð íslandi til gagns
í þessum efnum var hafnað.
Fyrir bragðið er óhjákvæmi-
legt að fara öfugu leiðina í við-
skiptamálum andlegra verð-
mæta, því ekki verður komizt
hjá alþjóðlegum staðreyndum.
Sökum vanrækslu íslenzkra
gjáldeyrisyfirvalda er viðskipta
jöfnuður andlegra verðmæta
milli Islands og annarra landa
nú mjög óhagstæður fyrir oss,
Hann væri sennilega þegar orð-
inn hagstæður hefðu nauðsyn-
legar ráðstafanir verið gerðar
í tæka tíð. Hann mun þvi fyrr
verða hagstæður sem skilning-
ur forráðamannanna eykst
skjótar í þessum efnum. Ekki
verður til þess ætlazt að allir
heimalnjngar hafi sama skiln-
ing á þvi . i@m iáttuhiikl^r
erlendir .r;eraIdarmennt-
flutningur andlegra verðmæta
er höfuðstoðin til álitsauka. Is-
lendjnga og þeirra eina sjálfs-
vörn, einnig öruggt en hægfara
auglýsingatæki til að auka
alla efnalega afurðasölu og
vöruverð. Sérhver heimalning-
ur getur hins vegar skilið að
hagstæð fjárviðskipti andlegra
verðmæta eru æskileg. Þess
vegna eru íslenzkir rétthafar
neyddir til að leggja nú höfuð-
áherzluna á að sýna slíkar stað
ISLEIFUR HÖGNASON
I greinarkorni, sem birtist
í Morgunblaðinu 3. þ. m„ þar
sem rætt er meðal annars um
skattfríðindi Kron, sem ekki
er ný bóla, er meðal annars
komist svo að orði:
„Þetta. sama fyrirtæki
(KRON), er styrkt af því
opinbera, með því að veita
því stórfelld skattfríðindi,
sem engir af keppinautum
þess njóta. Hvað ættu þá
aðrar verzlanir að segja,
sem allar selja með sömu
álagningunni og KRON, en
verða að gjalda skatta og
skyldur að fu)Iu“.
. Þar eð skattaframtöl verzl-
ana. í Reykjavík eru ekki fyrir
almanna sjónum, er ógerlegt
að géra ábyggilegan saman-
burð á því, í hverju skatt-
fríðindi þau, sem Morgunblað-
ið stöðugt tönglast á að KRON
njóti umfram aðrar verzlan-
ir, eru fólgin.
Það er þó aðgcngileg heimild
til fyrir því að KRON er síð-
ur en svo skattfrjálst fyrir-
tæki og er heimildin, Skattskrá.
Reykjavíkur fyrir árið 1949.
Samkvæmt henni er KRON
ætlað að' greiða í skatta og út-
svar s. 1. ár kr. 203.173.00.
Auk þess greiðir félagið til
Seltjarnarnesshrepps kr. 5000-
00, eða samtals kr. 208.173.00.
1 þessu sama heimildarriti,
bls. 637—638, er hægt að sjá
hvað 26 fyrirtæki sem öll eru
nefnd verzlanir greiða að sam-
anlögðu í skatta og útsvar
sama ár. Skulu fyrirtæki þessi
talin hér i sömu röð og £
skattskránni og aðeins þrjú
felld burtu, en það er ein veiða-
færaverzlun, ein blómabúð og
ein byggingavöruvei'zlun, en
KRON verzlar ekki með sam-
bærilegar vörur og þær.
Þessar 26 verzlanir reka 28
sölubúðir, en KRON ekki
nema 17. KRON greiðir í
skatta og útsvör kr. 208 þús-
und, en verzlanimar 202 þús-
und.
Shattar og útsvör 1949.
1. Verzlun B. H. Bjarnason h.f.........
2. — Björns Jónssonar
3. — . Halla Þórarins
4. 9 Haraldar Hagan
5. — Lámsar F. Björnssonar
6. — Áhöld
7. — Ámunda. Ámasonar
8. Ás
9. — Dagrún
10. . — Dísafoss
11. — Eygló
12. Gimli
13. Gullbrá
14. Hamborg
15. — Hof
16. Holt
17. — Kristínar Sigurðardóttur
18. — Málmey
19. — Óli og Baldui
20. — Olympia
21. .. . Pfaff
22. Stella
23. — Stóra-Borg
24. — Urval
25. Vísir . . . .
26. - Von
reyndir með augljóiTum dæmum
reynslunnar.
Hér á landi hefur sú skoðun
náð fótfestu að listameun séu
pft di'aumóramenn eð'a fífL, —
að þeir séu margir nokkurs-
konar Sölvar Helgasynir. Ef
listamaður reynir að tala við
menn í alvöru, þá hlægja menn
stundum eins og ómenntaðir
leikhúsgestir, sem skella upp
úr við dýpstu speki og halda
að isorgarleikur sé gamanleikur.
Sumir ckkar listamanna hafa
tekið þann kostinn vænstan að
látast vera fífl, að léiba fifl, til
þess eins að geta -betur þolað
nærveru þessara listsnauðu
manna, Það er sorgarleihur.
Jón Leifs.
15.602
I. 370
43.642
510
4.08T
8.310
8.414;
8.160
510
3.892
4.978
19.715-
1.530
5.977
4.080
5.620
19.715
4.922
1.036
4.510
5.100
5.111
8.115
725
II. 256
5.100
202.006
Þá er þvi haldið fram £
sömu Morgunblaðsgrein, a.ð
KRON njóti sérstakra fríðinda.
um innflutning vara. umfram.
káupmannav'erzia'nir. Þama er
sahnleikanum einhig gersam-
legá snúið við. Það lætur nærri
að félagið hafi á siðastliðnuL
ári, ekki getað útvegað félags-
mönnum sinum nema, 1/5 af
þeim vefnaðai'vörum og búsá-
höldum, sem þeir höfðu rétt
til að kaupa, samkvæmt útgefn-
um skömmtunamiiðúm. Stafar
það eingöngu af því, að kaup-
mannaverzlanimar fá innflutn-
ingsleyfin á þeim vömm, semi
arðvænlegast er að verzla með
en KRON sett til hliðar við út-»
hlutun innflutningsvara.
fsleifur Högnasonh