Þjóðviljinn - 03.09.1950, Blaðsíða 3

Sunnudagur 3. septemser '950
ÞJÓÐVILJINN
3
Páll á Grænavatni sextugur
Fyrir einum. 16 árum sá ég
Pál á Grænavatni í fyrsta sirfn.
Mér fannst hann vera einsog
enskur lávarður. A þeim árum
hélt ég nefnilega, að höfðing-
legt svipmót næði hámarki hjá
enskum lávörðum. Löngu
seinna sá ég svo enskan lá-
varð í eigin persónu, •— og
mikið hefði hann mátt þakka
fyrir að vera einsog Páll á
Grænavatni.
Það var góður skóli að vera
hjá Páli á sumrin. Enginn hefði
betur en hann getað kennt
manni að bera virðingu fyrir
starfi sínu.
I heyskapnum hjá Páli var
það ekki höfuðatriðið að slá
eða raka einhver réiðinnar
kynstur, — heldur skyldi fyrst
og fremst vera vel slegið og
vel rakað, — Eg minnist
þess, að einn dag hafði ofur-
lítil tugga af þeirri kjarngóðu
bleikjutegund, sem er mikil
prýði Grænavatnsengja, orðið
útundan í rakstrinum hjá mér,
og Páll, sem var þarna nær-
staddur, brá við og snaraði
tuggunni með sinni hrífu inní
garðann; — brosti til mín um
leið, en sagði ekkert. Þetta var
enginn stórviðburður, samt
fólst í honum haldgóður lær-
dómur fyrir óþroskaðan strák:
Hafirðu tekið að þér að raka
ákveðið svæði, þá hlýturðu að
gera það eins vel og hrífa þín
frekast leyfir, — og það á ekki
að þurfa annars manns hrífu
til að fullkomna verkið.
Eftir þessu var allt fordæmi
Páls á Grænavatni; sá, sem sló
tún hans eða engjar, hlaut að
gera það svo, að hvergi stæði
toppur eftir; sá, sem rakaði
velli hans, hlaut að gera það
svo, að hvergi lægi tugga eft-
ir; sá, sem lagði reiðing á hesta
hans, hlaut að gera það svo,
að hvergi gæti sært skepnurnar;
sá, sem batt bagga hans, hlaut
að gera það svo, að hvergi gæti
losnað úr; sá, sem bar upp hey
hans, hlaut að gera það svo, að
traust væri og fallegt á að líta.
Samt var húsb. aldrei með nein
ar ávítur eða umvandanir. Það
finnast varla margir menn dag-
farsprúðari en Páll á Græna-
vatni. En þögult fordæmi er
oft áhrifameira en hávær til-
sögn og afskipta^emi. Fordæmi
Páls var fólki hans óslitin
kennsla í þeirri list að vanda
verk sitt eftir beztu getu og
bera virðingu fyrir því. Og
hvað er meira virði en slík
kennsla? Eg veit að minnsta
kosti ekki betur en þetta sé sú
siðmenning sem hin langa og
erfiða þróun mannsins hefur á-
vallt haft að takmarki.
Páll Jónsson hefur ætíð not
ið mikils álits stéttarbræðra
sinna. Enda vita það allir, sem
eitthvað þekkja til, að betri
bóndi en hann er vandfundinn.
Ef nefna ætti eitt dæmi þessu
til sönnunar, mætti benda á,
að árið 1942 var Páll fenginn
til að gegna þeirri virðingar-
Pái! Jónsson, Grænavatni
stöðu að stjórna fjárbúi ríkis-
ins á Hesti í Borgarfirði. Stöðu
þessari gegndi hann til ársins
1946, en lét þá af henni eftir
eigin ósk, og fluttist til Húsa-
víkur.
Eg hef alltof sjaldan hitt
Pál seinustu árin. En í sumar
heimsótti ég hann á Húsavík.
Hann vinnur á skrifstofu mjólk
urstöðvarinnar, sér um bók-
haldið og fleira. Það er að
segja, hann vinnur þarna frá
kl. 9 á morgnana til kl. 6 eða
7 á kvöldin. Þar fyrir utan vinn
ur hann við heyskap, og hirð-
ingu á skepnum sínum, og er
bóndi. Því að Páll á Græna-
vatni gæti aldrei hætt að vera
bóndi.
Eg hitti Pál venjulega áður
en hann fór á skrifstofuna.
Hann var þá alltaf búinn aö
standa við slátt á túni sínu
síðan einhverntímann eld-
snemma um morguninn. Á
kvöldin, þegar skrifstofutíma
lauk, fór hann svo aftur í vinnu
fötin og hélt áfram að slá,
kannski líka tók hann hrífu
sína ef veður var til að þurrka.
Og stundum hlýtur klukkan að
hafa verið komin fast að mið-
nætti, þegar hann hætti hey-
skapnum. — Það var, einsog
fyrridaginn, erfitt að skilja,
hvenær Páll á Grænavatni hefði
tíma til að sofa.
Ekki er gott að vita, hvernig
Framhald á 6. sfðu
Skáh
Ritstjóri: GUÐMUNDUR ARNLAUGSSON
1 síðustu umferð Norræna
skákmótsins tefldu tveir er-
lendu keppendanna failegustu
skákir sínar á þessu móti, skák
ir sem hefðu vakið meiri at-
hygli, ef þær hefðu ekki verið
tefldar í þessari umferð, þar
sem allt snerist um viðureign
Baldurs og Vestöl. Skákdálkur-
angra peðið á d6, og hann á
góðan riddara á d5. En svartur
á öfluga biskupa og opnar lín-
i ur, og hrókar hvítur því langt
til þess að koma kónginum í
skjól svo fljótt sem auðið er.
9. 0—0—0 f6—Í5
10. Dd4—c4 Kb8—e6
11. Re2—c3 Bc8—eG
12. Dc4—b5
Upphaf slæmrar áætlunar.
Líklega hefði verið bezt að
hreinsa til á miðborðinu með
inn birtir aðra skákina í dag, en exf5 og Df4.
hin mun koma næst. 12. Ha8—b8
SIKILE Y J ARLEIKUR 13. Db5—a4 Hf8—e8
Kinnmark Storm Herseth 14. Bfl—b5 a7—a6!
1. e2—e4 c7—c5 15. Bb5xc6 b7xc6
2. Rbl—c3 d7—d6 16. Da4xc6 f5xe4
3. Rgl—e2 g7—R6 17. h2—h4 Dd8—a.)
4. d2—d4 c5xd4 18. Dc6xd6 Hb8xb2!!
5. Ddlxd4 Rg8—f6 Þótt ljóst váeri orðið að svart-
6. Rc3—d5 Bf8—g7 ur ætti yfirburða sóknarfæri í
7. Bcl—g5 0—0 krafti biskupanna og opnu lín-
8. Bg5xf6 e7xf6 anna á drotningarvæng, mun
Hvítum hefur tekizt að ein- þessi leiftursókn hafa komið
flestum áhorfendum að óvör-
um.
19. Kclxb2 Beöxdö
Framhald á 6. síðu.

Tvær miðdegispylsur
Dagana 20. og 21. júlí
gerðust minnisverð tíðindi
á íslandi. Ríkisstjórnin
hafði þá rétt einu sinni
farið ránshendi um tekjur
alþýðuheimilanna, en það
þótti raunar ekki minnis-
verðara .öðru atferli henn-
ar. Það óvænta var hitt að
allt í einu heyrðist vopna-
brak mikið frá efstu hæð
Alþýðuhússins, þar sem
um tveggja ára skeið
höfðu haft aðsetur hljóð-
ir og hógværir menn. Allt
í einu voru þeir endurfædd-
ir, birtust sem vammlausir
halir og vítalausir, albúnir
til orustu fyrir málstað
réttlætisins. Helgi Hannes-
son flíkaði kokhreysti sinni
með stærilæti þess manns,
sem reiðubúinn er að berj-
ast til þrautar og leggja
allt í sölurnar, en Sæmund-
ur Ólafsson brýndi busa
sinn hvað ákafast. Og
eggjunarorðin kváðu við:
nú skyldi íslenzk alþýða
vinna upp „alla þá kjara-
rýrnun, sem gengisfelling-
in hefur orsakað“, nú
skyldi „hið vinnandi fólk
fá uppbætta þá ægilegu
dýrtíð, sem yfir það hefur
verið leidd með gengislækk-
un krónunnar.“ Já, það
yrði vissulega til nokkurs
barizt.
★
Og síðan var skorin upp
herör um land allt. Eitt af
öðru sögðu verkalýðsfélög-
in upp samningum sínum
við atvinnurékendur. ís-
lenzk alþýða bjóst til at-
lögu samkvæmt fyrirmæl-
um hinna vopnglöðu bar-
dagamanna á efstu hæð
Alþýðuhússins, og brátt
höfðu 40—50 verkalýðsfé-
lög sameinazt um að gera
að veruleika eggjunarorð
hins ótrauða forseta. Und-
irbúningi kaupgjaldsbar-
áttunnar var lokið á glæsi-
legan hátt, hin víðtæka
eining, sem naðst hafði
gerði fullkominn sigur ör-
uggan, því þótt ríkisvaldið
hafi nú tök á að beygja
einstök félög, fær enginn
máttur staðizt heildarsam-
tök verkalýðsins sameinuð.
En þegar hingað var komið
tóku menn allt í einu eftir
því að vopnabrakið frá
efstu hæð Alþýðuhússins
var hljóðnað, eggjunarorð
hins kokhrausta forseta
heyrðust ekki lengur, og
Sæmundur var hættur að
brýna busann. Og þegar
betur var að gáð voru hinir
vammlausu halir horfnir
til fyrri vina sinna, atvinnu
rekenda, og ástunduðu þar
svo djúpar samræður og
alvarlegar að ekki gafst
einu sinni tími til að anza
þeim 40—50 félögum, sem
hlýtt höfðu hinu upphaf-
lega orustukalli. Og þannig
leið tíminn, vika eftir
viku.
★
Að lokum rann upp mið-
vikudagurinn 30. ágúst. Sá
dagur hófst líkt og allir
aðrir dagar. Blöðin birtu
auglýsingar um að ríkis-
stjórnin hefði ákveðið að
hækka verð á fiski og kjöt-
vinnsluvörum; og húsmæð-
ur Sem komu í verzlanir og
ætluðu að kaupa sínar 13
miðdegispylsur fyrir kr.
10,45 fengu þau svör að
fyrir þá upphæð yrðu að-
eins látnar 8 pylsur eftir-
leiðis. Þessi dagur var sem
sagt líkur öllum öðrum
dögum í upphafi, ný á-
minning til manna um að
strengja betur að sér mitt-
isólina. En í þann mund,
sem húsmæðurnar voru að
færa sínar 8 pylsur upp úr
pottinum kom allt í einu
framhald þeirra minnis-
verðu tíðinda, sem gerðust
dagana 20. og 21. júlí. Hin-
ir gunnreifu bardagamenn
höfðu loks lokið löngum og
ströngum viðræðum sínum
við fjandaflokkinn og
sneru heim til liðs síns með
tíðindin. Og tíðindin voru
sigur, alger, fullkominn
einstæður s'igur. Helgi
Hannesson hóf á ný upp
raust sína í dillandi fögn-
uði, en Sæmundur klappaði
á busann. Óvinirnir höfðu
orðið svo skelkaðir að þeir
gáfust upp skilyrðislaust,
nú var engin ástæða lengur
til að leggja til oruAtu. Og
hinir sigurglöðu bardaga-
menn hófu hátt á loft sig-
urlaunin til þess að engum
dyldist hve alger árangur
hafði náðst, og sigurlaunin
voru — tvær miðdegispyls-
ur. í gær gátu því húsmæð-
ur farið í verzlanir með kr.
12,69, fært upp úr pottin-
um 10 pylsur, og sannað
um leið í hversdagslegasta
mataræði hve sæl þau sam-
tök eru. sem eiga góða
leiðtoga. Víst efaðist nú
enginn um að íslenzk al-
þýða hefði unnið upp „alla
þá kjararýrnun, sem geng-
isfellingin hefur orsakað“,
að nú hefði „hið vinnandi
fólk fengið uppbætta þá
ægilegu dýrtíð, sem yfir
það hefur verið leidd með
gengislækkun krónunnar."
★
Og enn á ný hljómar
vopnabrak af efstu hæð Al-
þýðuhússins, enn á ný ber-
ast þaðan há og snjöll eggj-
unarorð. Að þessu sinni er
sókninni að sjálfsögðu ekki
beint gegn hinum gersigr-
uðu stéttarandstæðingum,
heldur vilja forustumenn-
irnir nú fá sigurlaun frá
samherjum sínum. Þeir
vilja fá þakkir, verðugar
þakkir, fyrir hin glæsilegu
afrek sín. Því miður eru til
menn í hópnum, sem að
fyrirskipun erlends ríkis
fúlsa við miðdegispylsun-
um tveimur og reyna að
gera hinn óvenjulega sigur
sem tortryggilegastan, en
aldrei hafa þeir vanþakk-
látu menn átt svo mjög í
vök að verjast sem nú. Svo
alger sem sigur Alþýðu-
sambandsstjórnar var yfir
stéttarandstæðingunum
hljóta yfirburðir hennar þó
að verða enn stórfenglegri
innan þeirra 40—50 fé-
laga. sem nú hafa fengið
fyrirmæli um að njóta sig-
ursins. Hvað skyldi stand-
ast fyrir þegar þeir ryðjast
fram Helgi hinn kok-
hrausti og Sæmundur með
busann og veifa sem skjald-
armerki tveim rjúkandi
miðdegispylsum ? Já, víst
mun þeim vottað þakklæti,
verðugt þakklæti.
A
'n*M4
* (j <