Þjóðviljinn - 24.09.1950, Blaðsíða 3

Þjóðviljinn - 24.09.1950, Blaðsíða 3
Sunnudagur 24. sept: 1950. ÞJÓÐVILJIN N Tíðarandinn holdgaður er stíll, tákn títnanna í sýnilegu formi. Stíll borgara-tímabilsins ér funktionalisminn, stíll hag- kvæmninnar, sem lýsir sparn- aði auðvaldsins. Vélaöldin, en efsta mark hennar er vélrænn maður, robotinn, eins og Hitl- er skóp hann, og ameríska auð- valdið dáir mest — „ofurmenn- iðð“ og „atom-mærin“. Hinir frjálslyndu byggingar- fræðingar á Vesturlöndum eru móðgaðir af því að nýjar bygg- ingar í Sovétríkjunum eru ekki byggðar samkvæmt stíl funkt- ionalismans; og frjálsir fagur- LISTIN í Sovétríkjunum i Fyrri hluti inguna, en það átti ekki fyrir þeim að liggja að ákvarða list hins sósíalistiska þjóðfélags. Þeir liðu undir lok um leið uðu sér likast fimleikamönnum. Menn og vélar áttu að renna saman í eina heild. Frá æsku- árunum minnist ég tilraunar Hans Scherfig, einn kunnasti ríthöfundur og málari Dana, var einn af þátttakendum í danskri sendinefnd sem fór til Sovétríkjanna s.l. vor, en í þeirri sendinefnd voru ýmsir fulltrúar lista og vísinda í Danmörku. Eftir heimkomuna hefur Scher fig skrifað mikinn greina- flokk um för sína í danska blaðið Land og Folk. Grein sú sem hér er birt er úr þessum flokki og fjallar um afstöðu sovétþjóðanna til lista á kerar .Vestur-Evrópu hverfa hneykslaðir frá sósíalismanum vegna þess að rússneskir lista- menn fylgja ekki abstrakt-list- inni. Við því er ekkert hægt að gera. Stíllinn hlýtur að verða annar í sósíalistísku þjóðfélagi alþýðunnar heldur en í borgaralegum heimi kapit- alismans. Listin hlýtur að tjá sig með öðru móti í þjóðfélagi þar sem hún er almenningseign heldur en þar sem hún er einka- eign fárra útvaldra, og hún hlýtur að vera með öðrum hætti í upphafi menningarskeiðs en í dauðateygjum þess. ★ Til eru þeir menn sem harma það að ofskraut rokókótímans fskyldi ekki haldast eftir að frjálslynda stefnan tók að ryðja sér til rúms, en líða undir lok með lénsfyrirkomulaginu. Einnig munu finnast þeir menn sem kvarta yfir því að véla- stíll frjálslynda tímabilsins skyldi ekki geta lifað áfram góðu lífi í sambandi sósíalista- ríkjanna. Menn vegsömuðu auðvitað vél arnar þegar véltæknin hélt inn- reið sína í Sovétríkin. Menn voru hreyknir af verksmiðjun- um nýju og glöddust af því að eiga vélar. En vélarnar voru ekki gerðar að drottnum fólks- ins. Menn stjórnuðu þeim en tilbáðu þær ekki. Maðurinn var ekki skapaður í mynd vélar- innar, en frelsaðist við það að verða eigandi hennar. Funktionalismi auðvaldsins varð ekki til þess að setja svip sinn á hið nýja' þjóðfélag enda þótt áhrifa gætti frá franskri og þýzkri tízku þriðja áratugs aldarinnar. 1 Moskvu sjást enn- þá funkisbyggir.gar frá þessum tíma. Þær eru fremur fátæk- legar og lífvana, úreltar, minn- ingar liðins tíma. Nýr stíll er alltaf lengi að mótast, en hægt <er að renna grun í hinn nýja stíl Sovétríkjanna þó “að máhg- ar tilraunir hafi mistekizt. — Hann sýnir ekki borgaralega sparsemi, en skart og gnægð. Hann á rætur sínar að rekja til þjóðlegra erfða, gleði, alls- •nægta og eyðslu, er mótaður af víðáttu og fjölbreytni lands- ins. Óhóf og ofskraut gengur ekki í arf frá einu menningar- tímabili til annars; endurnýj- unin kemur úr rótunum en ekki krónunni. Borgaralegir formdýrkendur og anarkistar : mótuðu listina fymt eftir bylt- og NEP-tímabilið. Þeir höfðu tekið fútúrismann í fóstur þeg- ar fyrir 1914; boðbeij hans, ítalinn Marinetti, hafði flutt fyrirlestra fyrir unga lista- menn í Moskvu árið 1912 og boðað „hina breytilegu menn- ingu“, rómantík stálsins og vél- anna, eyðingu hinnar fornu menningar, niðurrif safna og minnismerkja. Að sjálfsögðu varð hann síðar einn af braut- ryðjendum ítalska fasismans. Rússnesku fútúristarnir köll- uðu sig ímagínista (imagó: mynd, ímynd). Lenin nefndi hreyfinguna „skálka-kommún- isma“. Imagínisminn fæddi af sér margar nýjar stefnur: Bíó- kosmismann (bio: líf, kosmos: alheimur), lúmínismann (lum- en: Ijós), súprematismann (su- premus: æðstur, hæstur) ,kubo- futurismann o. fl. Enn framar voru konstruktivistarnir (con- struere: byggja, skapa), sem bjuggu til abstraktar gerðir af hjólum, stálvír, vélahlutum, gaspípum o. s. frv., og gerðu þá ráð fyrir því, að einungis hið verkfræðilega skipti máli fyrir nýja tímann. Frá þessum óróatímum er minnisvarði Tat- lins um Þriðja alþjóðasamband- ið minnisstæðastur; abstrakt byggður með undnum súlum, sem snerust mishratt umhverf- is stálstöng, knúðar af rafvél. ★ I leikhúsinu réði Meyerhold ríkjum. Hann notaði „bíó-mek- anisk“ svið, áþekkust fimleika- sal með trapizum og grindum, eða verksmiðjusölum þar sem hjól, stigar og brýr voru á fleygiferð og leikararnir hög- sem gerð var til þess að leika eitt þessara leikrita í Kaup- mannahöfn. Leikararnir voru teningar, keilur ,og strokkar; þeir voru inni í kössum og æptu í magnara. Jafnvel tungu- málið var úrelt og afturhalds- samt. Það var talað abstrakt: Minki, minki, da, da. Það einkenndi mjög þessa borgaralegu byltingarlistamenn að þeir voru algerlega einangr- aðir frá alþýðu manna. Almenn- ingur skildi þá ekki og sner- ist andvígur gegn þeim. Árið 1918 var, í Moskvu, reist líkneski af Bakunín í „kúbó- fúktúriskum“ stíl. Það vakti slíka gremju að óhjákvæmilegt reyndist að taka það niður aft- ur. Konsruktivistarnir og imag- inistamir voru 'sumir mjög efnilegir listamenn. — Margir kannast við Malevits, Búrljúk, Rodénko og Gan. Sumir þeirra gátu sér góðan orðstír við list- iðnaðinn. Ég hitti Búrljúk í New York árið 1930, þar sem hann bjó til abstrakt-myndir af tannhjólum, skrúfnöglum, róm og raftækjum. Hann var vingjarnlegur og gáfaður mað- ur. Það var ekki nema í fá ár sem formstefnan réði ríkjum í heimi listarinnar. Skilyrðin voru nótuð til hins ýtrasta. Það reyndist ekki hægt að ganga fram af mönnum til lengdar; dellan varð næsta fá- skrúðug. Fyrirlitning imagin- ista á veruleikanum og náttúr- unni kom í veg fyrir alla þró- un. Einstaklingshyggja þeirra og einangrun, skortur á sam- bandi við almenning reið þeim að fullu. Blómaskeið þeirra var skemmtilegan og fróðlcg- an hátt, en listalíf í Sovét ríkjanum hefur sem kunnugt er verið róg- borið látlaust, eins og raunar allir aðrir þættir í lífi sovétþjóðanna. síðasta stig liðins tíma. Þeir dóu út um leið og síðustu ein- staklingsfyrirtæki NEP-tíma- bilsins. ★ I bókmenntunum setti Gorkí fram kröfu um sósíalistiskt raunsæi. Á sviði leiklistarinnar snerist Stanislavskí gegn of- notkun formsins, hinu afkára- lega og sérvitringslega sem hann taldi stafa af offylli burgeisanna. — Hversdagslegir menn þarfnast ekki ertandi krydds til þess að örva með matariystina; þeir eru andlega hungraðir og þurfa að fá góða og heilnæma fæðu; þeir vilja hlæja og gráta af hjartans sannfæringu, en hirða lítt um ofdýrkun formsins; þeir vilja skynja líf mannsandans látið í ljós á einfaldan og skiljan- Iégan hátt, ekki uppskrúfað en öflugt og sannfærandi. Sama tilhneiging hefur kom- ið fram í málara- og högg- myndalistinni; ekki sem fyrir- skipun ,,frá æðri stöðum“, held- ur knúin fram af innri þörf í þjóðfélagi þar sem almenning- ur er æðsti dómstóll. Bók- menntir Rússa og leikhús bj'ggðu á gömlum siðvenjum, sem myndlistina vantaði. Með- al málaranna var enginn Gorki, enginn Stanislavskí. Raunsæis- s stefnan nýja var innblásin af gömlum menntamönnum og átti rætur sínar að rekja til natúr- alismans á níunda tug nítjándu aldarinnar. Rússnesk nútímalist minnir alltaf á Erik Henning- sen og Edvard Petersen. Mál- ari sem Jablonskaja minnir á P. S. Kröyer, Mikail Kmelko málar næstum því eins og Tux- en, Viktor Oresnikoff minnir á Viggó Jóhansen. Vert er að gefa því gaum að raunsæ- isstefnan er sett fram af rit- liöfundi; frásögnin, hið bók- menntalega, er ríkjandi í mynd- unum, efnið verður aðalatriðið. Hinir mikilvægu atburðir, af- köstin við fimmáráætlunina, þjóðfélagslegir og hernaðarleg- ir sigurvinningar, hafa leitt af sér bjartsýna minnismerkjalist, hetjulegan natúralisma, sem stundum líkist skrautsýningu eða sýningarskála. Risastórar myndir eru vinsælar, en áhrifa- magn þeirra og ólíkindi eru fjarri einfaldleika almennings. Til er aragrúi Stalinmynda en lengi þarf að leita meðal þeirra til þess að finna sann- færandi og sérkennandi mynd af þeim mikla manni. Lista- mennirnir virðast hafa lagt mesta áherzlu á að sýna hár- rétt yfirfrakkann, einkennisföt- in og annan búning. Á stórri sýningu sögulegra og annarra mynda úr ævi Stalíns og opn- uð var að tilefni sjötugsafmæl- is hans, var engin mynd sem þoldi samanburð við t. d. hina andríku mynd af Púskin eftir V. A. Troppinín, eða málverk V. Peroffs af Dostoéffskí, eða Tolstoj-myndirnar eftir Repín. Sérstakur stíll hefur myndast í gerð mynda af Marx, Lenín og Stalín á fánum, merkjum o. s frv.: þar er myndin orðin að tákni sem réttlætir stíl- færinguna. Myndimar af Marí- önnu með frýgisku húfuna sem allstaðar trónar í opinberum byggingum frönskum, er einn- ig táknmynd um hugsjón þjóð- arinnar og byltinguna. Að öðru leyti má segja um hinar fjölmörgu Stalínsmyndir, að mergð þeirra virðist vekja ugg og ótta meðal demókrata Vestur-Evrópu, og hafa þeir reynt að finna skýringar á fyr- irbrigðinu. Þær eru margar og sumar næsta flóknar. Ætli á- stæðan sé ekki einfaldlega sú að Rússar hengi mynd af Stal- ín á vegginn hjá sér af því að þeim þyki vænt um manninn? Ást alþýðu Sovétríkjanna á snillingnum sem hefur afkastað furðulega miklu á tímum bylt- ingar og uppbyggingar, ófriðar og endurreisnar, er mjög eðli- leg og mannleg. Hér er alla ekki um áð ræða foringjadýrk- un eða skriðdýrslega lotningu, heldur rökrétt þakklæti alþýðu- mannsins. Það er óhjákvæmi- legt að mannvinurinn mikli sem hefur komið því til leiðar, að lífskjör fjöldans í hinu vold- uga ríki hafa gjörbreytzt, sé elskaður. Hann er sovétþjóðin persónugerð; i honum hyllir fólkið sinn eigin mátt. Hví skyldi ekki vera leyfilegt að dást að hinu mikla og sjald* F1 u g d a g u r inn Flugsýningin hefst kl. 14.30 Allir út ó f lugvöll! F. I. A. F. I. E. S. F. I. í sósíalistísku þjóðféJcgi?.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.