Þjóðviljinn - 11.02.1951, Síða 3

BuMudagur 11. febrúar 1851.
f JÖÐTIUINN
ljóð
Á íyrra helmiugi f jórða ára-
tugsins gaf Pablo Neruda. út
kvæðabók sína Residencia en la
Tierraj: Dvalarstaður á jörð,
eða. jarðvist. 1 sambandi við
þá útgáfu flutti Neruda boð-
skap sinn um „óhreinan" skáld-
skap; ljóð um vagnhjólin, kola-
sekkina, tunnurnar, handverk-
færin. Hann kvaðst leita að
skáldskap sem væri rakur af
Bvita og gufu, óhreinn eins og
notúð föt, ataður fingraförum,
bitinn af ís og tönnum. Um
svipað leyti kvað Vilhjálmur
frá Skáholti heima á Islandi: Á
inilli skýja tifar tunglið bleika
/ og .trillubátar róa fram á mið.
.Þessi athugasemd um trillubáta
-í tunglskininu hefði gömlu
-mönnunum þótt; lélegur skáld-
skapur, liklega syndsamlegur,
áreiðanlega óhreinn. Höfundur-
inn birti enga stefnuskrá um
,,óhreinindi“ i kveðskap. Samt
grunar mig að kvæðabók hans;
Vort dagfega brauð, útkomin
1935, hafi vakið hneykslun
ýmsra þeirra er ípest hneigjast
að blómum og tunglskini í bók-
um.
Nú ■ er- þessi bók Vilhjálms
•ftsfc Skáhólti komin út í þriðja
sinn, aukin nokkrum nýjum
kvæðum. Sá viðburður gefur
ástæðu ti] að athuga ætt henn-
ar og uppruna.
Að- vísu er allur skáldskapur
að því leyti persónulegur að
hann er ein af h'fshræringum
höfundar sins, fæddur af lif-
andi einstaklingi sem hefur
þörf fyrir að lýsa persónulegri
gleði sinni eða einkasorg sem
ekki verður rakin beina leið til
þjóðfélagsins, heldur a. m. k.
fyrst til manns sjálfs, eða
kannski einnar konu, eða eins
manns. Sum kvæði Vilhjálms
frá Skáholti eru af þessum stig-
•um En hitt skiptir meira máli
■ a£ meginefni bókar hans á.ræt
ur að rekja til rísandi verka-
lýðshreyfingar og sósialisma,
eins og þetta hvort tveggja
blasir við frá bæjardyrum ó-
breytts alþýðumanns á harðn-
andj kreppuárum, alþýðumanns
sem orðið hefur fyrir barðinu á
rangsnúnu og þvínæst glæp-
• samlegu þjóðskipulagi. Ljóða-
bókin Vort daglega braúð er
ein þeirra tiltölulega fáu bóka
sem sósíalisminn og verkalýðís-
hreyfingin á Islandi geta bein-
línis þakkað sér að mjög veru-
legu leyti. Fi’á því sjónarmiði
væri ástæða til að lýsa þessu
verki nánar en hér verður þó
gert í þetta sinn. En án hins
sósíalíska skilnings á auðvald
inu, sem skáldinu verður all-
tíðrætt um, og án stéttarlegrar
i samvitúnár méð . því fólki, sem
höfundur á þessum árum vissi
að dró svipaðart hlut og hann
að h’fsins borði, hefði skáld-
. skapur hans. orðið kjökur eitt
■ og marklaus kveinan. Þetta eru
höfuðsannindi um bók Vil-
hjálms frá Skáholti — og þarf
- að undirstrika .betur þegar rak-
in .verða víx'aáhrif . bókmennt-
anna og sósíalismans i landinu.
Það er afarmikil] skapþungi
í þessum kvæðum. I hjartahita
sínum hefur höfundurinn lika
gefið sér takmarkaðan tíma til
að byggja. þau vandlega, hnit-
miða orðava] sitt, kveða. þau
glæsilega. Sannleikurinn er ein-
mitt sá að botn sumra kvæð-
anna er suður i Borgarfirði,
sumstaðar eru setningarnar
hespaðar af með æðimikilli
skyndingu, og kveðandi er víð-
ar ábótavant en mig varði. Þó
er andinn í manninum yfrið
nógur til að forða hortittum
og slíku góðgæti. En það hefur
vantað þolinmæðina til að
liggja yfir ljóðunum, það sér-
staka jafnaðargeð sem getur
verið á hnotskóg eftir einu
orði dögum saman. Enda hefur
Vilhjálmur sjálfsagt ekki ver-
ið að hugsa um dýra listsköp-
un fyrst og fremst, heldur
leitaði geð hans sér framrásar
og útrásar með þessum hætti.
Er það ekki sagt 5 afsökunar-
skyni, enda er verkalýðnum
þeim mun meira gagn að pólit-
iskum kvæðum og baráttuljóð
um sem þau um leið eru auð
ugri að list og búin ágætara
máli. Eitt nýja kvæðið í bók
inni, Frelsisdraumurinn, bendir
lika til þess að skáldið geti enn
náð tökum á prýðilegu formi ef
hann sneri sér að verkefninu.
Það er stórgott kvæði: En
draumsins lif / fékk engin á-
nauð deytt / hve endalaust
sem / það var pínt og kvalið.
En i heild minna þessi kvæði
meira á hráefni en unna vöru,
meira á villijurtir en stofu-
tlóm, það er meira í þeim af
skapi en list — en bezt er þeg-
ar það hvort tv.eggja fer sam-
an. Og það er gaman að óvit-
andi skuli þau hlita kröfu stór-
skáldsins og kommúnistans
Neruda um „óhrein ljóð“, kröf-
unni um alþýðuna og> lifið inn í
skáldskapinn.
B. B.
Kon-Tiki
Á Suðurhafseyjum sumum
býr þjóðflokkur einn sem eng-
rnn vissi hvaðan kominn var,
þegar þessi sagt hefst. Ungur
dýrafræðingur norskur, Thor
ITeyerdahl að nafni dvelur þar
á eyjunum um hríð fyrir all-
mörgum árum — og fer að
hugsa um uppruna granna
ídnna þar suður frá. Honum
kemur til hugar að þeir kunni
að vera komnir frá Perú í Suð-
ur-Ameriku. Bráðlega styðst
þessi getgáta hans ýmsum rök-
um. og margs konar. En milli
Perú og þessara eyja er dálit-
ið sund, uppá 8000 km. Hvernig
áttu hinir fornu Perú-búar að
komast þá leið ? — Heyerdahl
tímasetti þessa flutninga, og
komst að vitneskju um það hver
farartæki hefðu verið tiltæk
suður þar á þeirri tið. Ef það
væri óhugsandi að slíkum far-
kosti yrði siglt a!!a þessa leið
þá voru aðrar röksemdir hans
úr sögunni. Hvað átti hann að
gero9 Hann gerði það sem
skörulegast var: hann smiðaði
sér fleka á borð við þá sem
Ptrúbúar hinir fornu sannan-
lega notuðu, og hélt á honum
út á hafið við sjötta mann.
Þa.ð voru níu svokallaðir balsa-
triábolir, njörvaðir sem með
l öndum, eins og forðum, engir
oorðstokkar, engin vél, aðeins
trjábolir flatir í sjónum, og
hrófað upp eins konar siglum
iyrir seglpjötlurnar. Þetta var
vorið 1947 — og þeir komust
aiia leið, heilir á húfi og höfðu
íösklega hundrað daga útivist.
Frá þessari siglingu segir bók-
In Á Kon-Tiki‘ yfii Kyrrahaf.
Og ég held hún sé tvímælalaust
skemmtilegasta bók sem ég hef
lengi lesið. Höfundur hennar er
ekki einungis hugkvæmur vís-
indamaður og hugrakkur sæ-
tari. Hann er líka ótvíræður
íithöfandur og ánægjuleg per-
sóna. Öllu þessu lýstur samart
í frásögn hans. Hún er ekki
einur.gis fólgin í lýsingum á
hrcðalegum stórviðrum og
Jietjulegum viðbrögðum, helduf
greirir þar einnig frá fræði-i
mannlegum athugu.num á ferða-
laginu, þannig að bókin er í
eínu vísindarit og hetjusaga.
Það vottar ekki fyrir hróðug-
heitum yfir afrekinu, heldur er
dáðin talin sjálfsögð. Og það
bregður ekki fyrir væmni eða
sjálfsvorkunn gagnvart erfi'S-
lerkunum, heldur eru þeir liæfi-
legt úriausnarefni og mátuleg
hreystiraun. j
Draupnisútgáfan gefur bók-
ina snoturlega út, Jón Eyþórs-
son þýðir hana á einkar heið-
virðan hátt, og það er langt
síðan ég las jafnprýðilega bók.
B. B.

SKAK
Ritstjóri: GUBMUNDUR ARNLAUGSSON
SKÁKÞÁTTUR 11. febr 1950:
AfmœEisméf Taflfélagsins
Taflfélag Reykjavíkur mun
vera elzta skákfélag islenzkt.
Það var stofnað sumarið 1900.
Stofnun þess markar kaflaskipti
í sögu íslenzkra. skákiðkana, og
manni finnst leika um hana
einhver hressandi menningar-
blær, þegar maður lítur á list-
ann um stofnendurna, en í þeim
hópi voru meðal annars Einar
Benediktsson skáld, Björn M.
Olsen rektor, Indriði Einarsson
rithöfundur og Ólafur Björns-
son ritstjóri. Aðalforkólfurinn
hefur Pétur Zóphóníasson verið,
en Sigurður Jónsson fangavörð
ur var fyrsti förmaður félags-
ins.
Félagið hefur starfað óslitið
frá stofnun og ávallt verið öfl-
ugasta. skákfélag landsins, enda
þótt sveiflur hafi verið á starfs-
þróttinum eins og alltaf vill
yqrða á langri leið. Það er nú
undjr forustu Guðmundar S.
Guðmundssonar, sem hefur
reynzt jafnvel þar og við tafl-
borðið. Félagið starfar af miklu
fjöri og á sérstaklega mörgum
ungum og áhugasömum skák-
mönnum á að skipa. Það sem
mest háir félagsstarfinu eru
húsnæðisvandræðin. Hcr í bæ
er afar erfitt að fá viðunandi
húsnæði handa félagsskap eins
og þessum, ekki sizt ef hann
á takmörkuðu fé úr að spila.
Skákmenn standa þarna miklu
verr áð vígi en íþróttamennl
þeir hafa bæði minni styrk og
færri leiðir til fjáröflunar. Um
skeið veitti Reykjavíkurbær
Taflfélaginu húsaskjól, og væri
vel, ef það mætti aftur vænta
stuðnings úr þeirri átt.
Félagið hefur gefið út mynd-
arlegt afmælisrit, sem auk þess
fróðleiks, sem menn eiga von á
í íslenzku riti, hefur að geyma
bókaraukann „íslenzkir skák-
menn á alþjóðamótum", 60
skákir með skýringum eftir
Baldur Möller.
Afmælismótið varð síðbúið,
og er ástæðan sú, að því brást
sænski taflmeistarinn Stáhl-
berg, sem ráðinn var til þátt-
töku, en í stað hans hefur Tafl-
félagið fengið frakkneskan skák
mann, Rossolimo. Nafn hans er
þeim, sem þessa þætti lesa, ekki
með öllu ókunnugt, því að lians
hefur oft verið getið hcr. Rosso
limo er síteflandi. Hann tók
þátt í Amsterdammótinu, en
kemur hingað beint frá Jóla-
skákþinginu í Hastings. Þar
hlaut hann önnur verðlaun, en
efstur varð Þjóðverjinn Unzick-
er. Rossolimo teflir fjörlega og
skemmtilega og hlýtur oft feg-
urðarverðlaun fyrir skákir sín-
ar.
I afmælismótinu hafa fjórar
umferðir verið tefldar, en ekki
er apðvelt að. átta sig á stöð-
unni, þegar þetta er ritað,
vegna biðskáka. Fimmta umferð
fer fram í dag í Listamanna-
skálanúm og hefst klukkan 1.
Þá teflir Rossolimo við Stein-
grím, Sturla við Friðrik, G.S.G.
við Baldur, Eggert við Guðjón,
Árni við Á-smund.
Krókur á móti bragði.
Skákin milli Rossolimos og
Guðjóns M. Sigurðssonar átti
sér óvenjulegan aðdraganda.
Rossolimo leikur jafnan kóngs-
peði i fyrsta leik, ef hann leik-
ur hvitu, og teflir ítalska leik-
inn, ef hann fær færi á því.
Þetta var Guðjón búinn að at-
huga, og hann grefur nú upp
gamalt afbrigði í prússnesku
vörninni (1. e4 e5 2. Rf3 Rc6
3. Bc4 Rf6), sem ekki hefur
verið talið fullnægjandi. En
Guðjón hafði fundið nýlegar at-
huganir amerísks taflmeistara,
er varpa nýju ljósi á þetta af-
brigði. Hann býr sig nú undir
nákvæma rannsókn á þeim tafl
stöðum, sem koma fram, og
ætlar sér að koma flatt upp á
Rossolimo. Fyrst í stað fer allt
eftir áætlun, Rossolimo gengur
í „gildruna" og teflir alveg eins
og Guðjón hafði gert ráð fyrir
en bregður s^o allt í einu út
af og velur leik, sem hvorki
Guðjón né%,amdríski táflmeistar-
inn höfðu gert ráð fyrir. Guð-
jón lenti í all hættusamri stöðu,
en þó rættist betur úr öllu en
á horfðist, því að hann varðist
vel og Rossolimo varð lítið á-
gengt. Skákin leystist upp í
jafntefli í fáum leikjum.
Rotssolimo Guðjón M.
1. e2—e4 e7—e5
2. Rgl—f3 Rb8—c6
3. Bfl—c4 Rg8—f6
4. Rf3—gð . Rf.6xd5 ?!
Þetta hefur verið talinn vara-
samur leikur. Hvítur getur nú
fórnað manni þegar í stað (5.
Rxf7 Kxf7 6. Df3 Ke6 7. Rc3
Rb4 8. De4 c6 osfrv.) og nær
állsterkri sókn, en svartur held
ur manninum. Enn betra er það
framhald, sem Rossolimo veluí
talið.
5. d2—d4 Bf8—b4
Þetta er leikur hins ameríska
taflmeistara. Annars hafa menrt
leikið hér Be6, en þá er svartur
talinn fá lakara tafl.
6. c2—c3 Bb4—e7
7. Rg5xf7! Ke8xf7
8. Ddl—13f Kf7—e6
9. Df3—e4!
Nú er svartur i mikilli hættrt
staddur. Hópur af óþægilegum
hótunum vofir yfir höfði hans,
fyrst og fremst f2—f4 ásamt
dxe5 og f4—f5, en einnig 0—0
og Hfdl í sambandi við dxe5.
Ef hvítur ætti leik í þessari
stöðu, væri skákin unnin hon-
um. En Guðjóni tekst að finna
vörn, er dugir.
9. — — Be7—f6!
10. 12—f 4 Rc6—a5!
11. f4—f5f
Nú vinnur hvítur mann aftur,
en taflið leysist upp.
11. — — Ke6—e7
12. Bc4xd5 Bc8xí5
13. De4xf5 Dd8xd5
14. 0—0 Dd5—e6
Svarti kóngurinn er enn á ber-
svæði, en erfitt er fyrir hvítaií
að hagnýta sér það. T. d. 15.
Df2 Hhf8! 16. fxe5 Bxe5 17.
Dc5? Bd6 18. Dxa5? Hxfl og
mátar.
15. d4xe5 De6xf5
16. Hflxl'5 Ke7—e6
17. Hf5—fl Bf6xe5
og teflendurnir sömdu jafnteflú
I örum vexti.
Þetta. þing Taflfélagsins er
sannkallað afmælisþing einnig
að því leyti að þar mætist ung-
ur og gamall. Að vísu eru héjf
engir þeirra, er bezt tefldu um;
aldamót, en síðustu þrjátíu árirti
eiga fullgilda fulltrúa. Elstí!
keppandinn á mótinu varð ís*
Framhald á 7. síðu.