Þjóðviljinn - 19.08.1951, Blaðsíða 7

Sunnudagur 19. ágúst 1951 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Guðmundur biskup góði

Vinnufatnaðinn frá
Fata- og
sportvörubúðin,
Laugaveg 10. — Sími 3367.
Karlmannaföt
Kaupum karlmannafatnað,
útvarpstæki, hljóðfæri, notuð
isl. frímerki o. fl. Sími 6682.
Fornsalan Laugaveg 47.
IÐJA H.F.
Lælsjarg. 10.
Úrval af smekklegum brúð-
argjöfum.
Skermagerðin Iðja,
Lækjargötu 10.
\rSb
orJi'cf
Myndir og málverk
? til tækifærisgjafa. Verzlun
G. Sigurðssonar,
3 Skólavörðustíg 28.
Almenna
Fasteignasalan,
;|Ingólfsstræti 3. Sími 81320.
Kaup — Sala
Umboðssala:
Verzlunin Grettisgötu 31,
Sími 3562.
Daglega ný egg,
soðin og hrá. — Kaffisalan,
Hafnarstræti 16
Herraföt — Húsgögn:;
Kaupum og seljum ný og
notuð húsgögn, karlmanna-
?föt o. m. fl. — Sækjum —
Sendum. — Söluskálinn,
Klapparstíg 11, sími 2926.
Munið kaffisöluna
í Hafnarstræti 16.
T. B. K.
Guðmundur Ágústsson teflir
fjöltefli mánudaginn kl. 8
e. h. í Edduhúsinu.
Takið með ykkur töfl.
Mætið stundvíslega.
Stjórnin
iVaxmynda-
er opið i Þjóðminja-
safninu alla daga kl.j
1—7 og sunnudaga
kl. 8—10.
Framhald af 3. síðu,
í harðbakkann sló. Allir helztu
höfðingjar landsins tóku hönd-
um saman gegn honum nema
Oddaverjar og' Hrafn Svein-
bjarnarson. Snorri og Þórður
Sturlusynir veittu biskupi
nokkra ásjá stundum, þegar
hann var verst kominn.
Vorið 1209 var hann hrakinn
frá Hólum og drepnir nokkrir
af mönnum hans, en hann
dvaldist með Snorra Sturlusyni
næsta vetur. Þegar svo var kom
ið, fór kirkjustjórn öll í ólesti
nyrðra. Biskup bauð að loka
dómkirkjunni, þar eð hún væri
saurguð af manndrápum og
grefti bannsettra manna, en
Arnór Tumason, helzti foringi
höfðingja flokksins, þröngvaði
þeim til þess að þjóna í kirkj-
unni. Biskup bannsetti alla
presta, sem sungu messur i ó-
Amper h.f.,
raftækjavinnustofa, !
Þingholtsstræti 21 sími 81556 j
Tek saum,
sníð einnig og máta.
Þverholt 18 L.
Sendibílastöðin h. f.,
Ingólfsstræti 11. Sími 5113.
Lögfræðingar:
Áki Jakobsson og Kristján;
Eiríksson, Laugaveg 27, 1. j
hæð. — Sími 1453.
Viðgerðir
á allskonar stoppuðum hús-
gögnum. — Húsgagnaverk-!
smiðjan Bergþórugötu 11. 1
Ragnar Ölafsson j
hæstaréttarlögmaður og lög-:
giltur endurskoðandi: —;
Lögfræðistörf, endurskoðun:
og fasteignasala. — Vonar-]
stræti 12. Sími 5999. j
Útvarpsviðgerðii
Radíóvinnustofan,
; Laugaveg 166.
Nýja sendibílastöðin
: Aðalstræti 16. Sími 1395
leyfi hans, en' þeir fóru sínu
fram, hvað sém biskup sagði,
og gerðist Gunnlaugur Leifsson
munkur á Þingeyrum leiðtogi
uppreistarklerkanna. Áður hafði
Gunnlaugur dugáð Guðmundi
manna bezt við að koma upp
helgi dýrlingsing Jóns Ög-
mundssonar.
Utanfarir.
Biskup komst ekki að stóli
sínum um skeið, en var á
hrakningum um landið og átti
helzt griðarstað á Vestfjörðum.
Erkibiskup boðaði hann og
helztu höfðingjana utan árið
1211, og hélt biskup til Noregs
1214, en nokkrir hinna höfðu
farið utan árið áður, flestir þó
í óskj'ldum erindum. Þeir af-
fluttu Guðmuiid við erkibiskup,.
svo að hann tók honum þung-
lega, þegar þeir fundust. En
það er eftirtektarvert, að Guð-
mundi tekst oftast að vinna
erkibiskupana á sitt mál. 1
Guðmundar sögu Arngríms á-
bóta er greint allmikið frá orð-
ræðum Guðmundar í garði erki-
biskups, og verður eigi af þeim
lesið annað en það, ,,að Guð-
mundur þessi hafi fá menn sér
líka yfir mold, bæði til höfð-
ingsskapar og mannkosta".
Hann hélt því til Islands í fullri
sæmd árið 1218 og settist að
Hólum og hafði þar rausn
mikla sem áður og setti skóla
á staðinn. Honum auðnaðist
ekki að sitja lengi í kyjrsæti
því að Arnór fór með her
manns á staðinn, tók biskup
hilndum og rak burt heima-
menn hans, skólameistarann og
skólasveinana. Það er eftir-
tektarvert sökum þessara at-
burða, að ein af kærum-erki-
biskups á hendur Guðmundi er
sú, að hann vígi menn til
prests, áður en þeir hafi aldur
eða lærdóm til þess að gegna
því starfi. Guðmundur réttlætti
sig með því, að sig skorti mjög
presta, því að sumir klerlcar
sínir hefðu verið drepnir eða
gerðir útlægir, en nokkrir hefðu
staðið í óvinaflokk sínum og
samneytt bannsettum mönnum.
Skóli Guðmundar gæti þess
vegna verið tilraun af hans
háifu til þess að koma upp sér
hlýðinni prestastétt. Þess vegna
bregður Arnór e.t.v. svo brátt
Rit Fegrunarféfagsins
er komið út. Efni eftir V. Þ. Gíslason, SigurS Guð-
mundsson, Alexander Jóhannesson, Þór Sandholt,
Kristmann Guðmundsson, Niels Dungal. — Fjöldi
mynda.
Ritið er aöeins aflient meðlimum, gegn
greiðslu árgjaldsins fyrir 1950 og 1951, kr. 20,00.
RITIÐ AFIIENT í
llelgaféli,
LAUGAVEG 1 00
Og
AUSTURSTRÆTI 1
SKÖLAVÖRÐUSTÍG
■ ■ K v- , ■'* "'•• '» --• ....r ™ .
við og hefur biskup í haldi á
heimili sínu um veturinn.
Um vorið kom greinilega í
ljós, að höfðingjar hafa talið
framferði Guðmundar mjög
hættulegt. Hinn gamli keppi-
nautur hans, Magnús Gissurar-
son, var nú orðinn biskup í
Skálholti, og hélt hann norður
að Hólum til þess að ráðgast
við Arnór um málefni emb-
ættisbróður gíns. Arnór flutti
Guðmund með sé<r suður að
Hvítá um sumarið og ætlaði að
flytja hann utan með sér, en
þar bjargaði Eyjólfur Kárason
úr Flatey, tengdasonur Hrafns
Sveinbjarnarsonar honum úr
höndum óvina hans, og var
biskup síðan á hrakningum um
landið í þrjú ár. Arnór frestaði
utanför sinni til ársins 1221 og
varði biskupi að komast í kyrr-
sæti á Hólum. Yfirleitt átti
biskup ekki náðuga daga eftir
þetta, því að liöfðingjar sáu
svo um, að hann fékk aldrei
tækifæri til þess að búast um á
biskupsstólnum, stofna skóla og
koma skipan að sinni vild á
málefni kirkjunnar.
Arnór andaðist úti í Noregi,
en Tumi, sonur Sighvats
Sturlusonar, gerðist forystu-
maður Skagfirðinga gegn Guð-
mundi biskupi. Biskup hrökkl-
aðst með lið sitt undan Tuma út
í Málmey, en Tumi bjóst um á
Hólum. Aðfaranótt 4. febr.
1222 komu biskupsmenn á stað-
inn og drápu Tuma. Eftir það
flýði Guðmundur til Grímseyj-
ar, því að hann átti vísa von
greypilegrar hefndar af hálfu
Sighvats Sturlusonar. Sighvat-
ur fór til eyjarinnar um vorið
með um 360 manna, en biskup
hafði um 70 vígfærum mönnum
á að skip'a. Það varð snarpur
bardagi og féll margt af mönn-
um biskups, en liann var sjálf-
ur tekinn höndum og rekinn ut-
an um sumarið „harðlega leik-
inn af óvinum sínum.“ Þá
stefndi erkibiskup lielztu höfð-
ingjum á sinn fund, en enginn
þeirra gegndi stefnunni.
Biskup sat nú í fjögur ár í
Noregi að nýju, en sama ára-
bil var liðið, síðan hann hafði
kvatt Guttorm erkibiskup.
Erkibiskupi þóttu mál hans
horfa þunglega og skaut þeim
undir dóm páfa, en nú eru að-
eins kunn fjögur orð úr páfa-
bréfinu: ,,Si vult cedere, cedat“,
ef vilji hann víkja, víki hann.
Þessi ummæli munu þýða það,
að páfi taldi eðlilegast, að Guð-
•mundur léti af embætti. Svo
fór þó sem áður, að honum
tókst að vinna hylli erkibiskups,
þegar hann hafði kynnzt ttllum
málavöxtum. Erkibiskupsskipti
voru tíð í Niðurósi um þessar
mundir, og tafði það allan má!a-
rekstur. Árið 1226 hélt Guð-
mundur til Island með bréf
erkibiskups þess efnis, að emb-
æti var tekið af Magnúsi Skál-
holtsbiskipi og honum og Þor-
valdi, bróður hans, Sighvati
Sturlusyni og Sturlu, syni hans,
stefnt utan. Erkibiskup lézt
sama ár, svo að enginn þeirra
gegndi utanstefnunni. Þegar
nýr erkibiskup kom að Niðar-
ósi, voru stefnurnar eridurnýj-
aðar, og fór Magnús utan og
sat þar í fjögur ár. Því miður
er lítið vitað um málaferlin
í Niðarósi, en þeim lauk
á þann veg, að hann hélt æmb-
ættiriu og kom út riieð nýjar
ritefririr á hendur höfðingjurri,
oér' efnbættí var t'e'kið cif' Guð-
mundi Arasyni. Hann var nú
kominn á áttræðisaldur, svo að
höfðingjum gat ekki staðið
framar mikil ógn af honum.
Kolbeinn ungi gerði honum þó
atför á staðinn 1232 og rak
burt allt lið hans, en hneppti
hann sjálfan í varðliald. Þetta
var síðasta ofbeldisverk norð-
lenzkra höfðingja við biskup
sinn. Þegar Magnús Skálholts-
biskup kom út, var Guðmundi
sleppt úr haldi, en embættinu
hélt hann, þótt aldrei næði hann
fullum staðarforráðum á Hól-
um eftir þetta. Tvö síðustu ævi-
ár sín sat hann á staðnum og
lifði þá líkar „hljóðlyndum og
hæglátum einsetumanni en
harðlyndum biskupi sem óvinir
hans höfðu orð á“. Hann and-
aðist 1237 og hafði verið nær
blindur síðasta árið.
Skoðanakúgun
Framhald af 5. síðu.
a.f því, ef þeir skrifuðu nafn
sitt á skjalið. Margir sögðust
ekki þora að skrifa undir neina
bænárskrá".
Blaðamaðurinn hefur eftir-
farandi ummæli eftir þeim, sem
hann ræddi við:
Tuttugu af þeim, sem hann
ávarpaði og bað að skrifa nafn
sitt' á skjalið spurðu blaðamann
inn, hvort hann væri kommún-
isti.
Maður nokkur, sem sagðist
vera lögfræðingur, las skjalið
gaumgæfilega, fékk blaða-
manninum það aftur og sagði:
„Þér eruð að reyna að gabba
mig — þetta stendur ekki í
stjórnarskránni' ‘.
Annar sagði hranalega:
„Farðu til helvítis með þetta
Kommúristabull".
„Eg get ekki skrifað undir,
af því að ég vinn hjá því op-
inbera“, sagði ung kona.
„Ég vil gjarnán skrifa und-
ir, en þá yrði ég rekin úr
vinnunni strax á morgun“,
sagði önnur.
Roskinn maður sagði: ,,Ég
sé að þú notar gamla komma-
bragðið — að gera guð róttæk-
an“.
Kona nokkur, sem las „bæna-
arskrána“ upphátt, hrópaði,
þegar hún kom að frægri máls-
grein í sjálfstæðisyfirlýsing-
unni: „Þetta kann að vera
rússneska sjálfstæðisyfirlýsing-
in, en þú þarft ekki að reyna
að telja mér trú um að það sé
okkar“. Málsgreinin, sem er
tekin orði til orðs úr sjálfstæð-
isyfirlýsingunni, sem Thomas
Jefferson samdi og samþykkt
var á fyrsta þingi Bandaríkj-
anna í Philadelphia 4. júlí 1776,
liljóðar þannig: „Að hvenær
sem nokkurt stjórnarfar gerist
skaðlegt þessum markmiðuin,
sé það réttur fólksins að breýta
því eða afnema það og setja
nýja stjórn, grundvalla hana á
þeim meginreglum og skipa
valdi hennar á þann hátt, sem
því finnst líklegast til að veita
því öryggi o ghamingju“.
Eini maðurinn, sem fókkst
til að undirrita var sölumaður
tryggingafélags, sem sagði:
„Svo sannarlega vil ég skrifa
undir sjálfstæðisyfirlýsinguna
og mannréttindaskrána — Við
höfum aldrei verið komnir nær
því að glata þessum hlutum og
því sem þeir tákria helöur en
■riúí dág“: ! ' •'