Þjóðviljinn - 02.12.1951, Blaðsíða 3

Sunnudagur 2. desember 1951 — ÞJÓÐVILJINN — (3
h
Málleysingjar
Málleysingjar eru „ævintýri
um dýrin“. Höfundur þeirra er
Þorsteinn Erlingsson. Þau ger-
ast flest suður og austur í ó-
þekktum löndum. Til samræmis
við það getum við nefnt þau
perlur og gimsteina. Elnda er
það sannnefni.
1 Málleysingjum eru sex
ævintýri, rituð á árunum 1893
—1914. Birtust þau fyrst í
Dýravininum; sum undir nafni
hcfundar, önnur nafnlaus og
Jcölluð spænskar persneskar og
indverskar sögur. En á bók
■komu þau fyrst árið 1928, á
sjötugsafmæli höfundar síns
sem þá var raunar látinn fyrir
fjórtán árum. Nú eru þau kom-
in í annarri útgáfu, sem ísa-
flcdarprentsmiðja hefur látið
gera. Þetta er ekki stór bók
að ytri gerð, um 150 bls. í
smáu broti. Útgáfan er skraut-
laus, en afarsmekkleg og við-
feldin.
Málleysingjar er ein bernsku-
bóka minna, en það var svipur-
inn einn og blærinn sem ég
mundi. Efni ævintýranna var ég
búinn að gleyma, en einstöku
sinnum hef ég í svefnrofum séð
sökkvandi hús í göidróttum dal
bak við fjöll. En það komst allt
upp á yfirborðið aftur, og ég
vissi ekkert hvaðan ég hafði
Tvœr nýjar
bœkur
Það er komin skáldsaga eftir
Símon Dalaskáld. Hún heitir
Árni á ArnarfeHi og dætur
hans, er meira en hálfrar aid-
ar gömul, og fjallar að veru-
legu leyti um giftingar og
kvonbænir. Nokkur kaflaheiti
gefa bendingu um efnið;
Frá Kvcnna-Grími, Bónorðs-
ferð Gríms, Grímur biður E’.ín-
Framhald á 6. síðu.
þessa sýn. En þegar ég las um
daginn fimmta ævintýri Mál-
leysingja, Bondóla kasa, þá var
sú gátan ráðin. Ævintýrið hafði
tekið sér bólfestu í vitund minni,
án þess mér væru ljós upptök
þess. Síðan las ég alla bókina á
góðu dægri, og hvert nýtt ævin-
týr sem ég las þótti mér betra
hinu fyrra. En þegar þau voru
öll búin gat ég ekki framar
tekið eitt fiam yfir annað — og
mun aldrei geta.
Málleysingjar kallast ævintýri
um dýrin. En þeir eru lika ævin-
týri um menn og mannlíf, og
meira að segja miklu fremur,
sum þeirra. Þó eru þau allra
helzt ævintýri um ást og feg-
urð. En áhrif sín eiga þau að
þakka þeirri list sem þeim er
lagin. Það er vafamál að saga
hafi nokkru sinni verið betur
sögð á Islandi en í Iþessum ævin-
týrum. Og hafi íslenzkur rit-
höfundur einhvern tíma ritað
þokkafyllri stíl eða snurðulaus-
ara mál, þá er mér a. m. k. ó-
kunnugt um það. Lýtalaus snilli
er höfuðeinkenni þesearar litlu
bókar. Hún eykur veg ljóða-
ljúflingsins okkar mikla. Hún
vekur manni aukið traust á
íslenzkri tungu og fegurðinni
í heiminum. B.B.
Fjallkirkjan komin ut
Merkir Islend-
ingar
Fimmta bindi ritsafnsins
Merkir íslendingar er nýkomið
út. Efni bókarinnar er þetta;
Ævisaga Odds lögmanns Sig-
urðssonar, eftir Jón Óiafsson
úr Grunnavík. Skúli Magnús-
son, eftir Jón Jakobsson sýslu-
mann. Ævisaga Bjarna Pálsson
ar landlæknis, eftir Svein lækni
Pálsson. Ævisaga Jóns Espó
líns, eftir sjálfan hann. Ævi
saga Ó'.afs prófasts Sívertssens
í Flatey. Ævisaga Magnúsar
Eiríkssonar, eftir síra Hafstein
Pétursson. Ævisaga síra Þor
kels Eyjólfssonar. Ævisaga
Jóns sýsiumanns Thoroddsens,
eftir Jón Sigurðsson. Ævisaga
Kristjáns skálds Jónssonar, eft-
ir Jón Ólafsson. Ævisaga
Bjarna Jónssonar frá Vogi, eft-
ir Benedikt Sveinsson skjala-
vörð.
Ritstjóri þessa safns hefur
frá upphafi verið Þorkell Jó-
hannesson, prófessor. Segir
hann svo í Formála: „Vera má
að ýmsir örðugleikar, sem nú
steðja að bókagerð í landi voru,
vaidi því, að bið verði á fram-
haldi þess (ritsafnsins), eða
það hætti alveg að koma út“.
En nóg efni mun þó vera fyrir
hendi i mörg bindi enn.
Aftast i þessu bindi er prent-
uð efnisskrá um öll fimm bind-
in. — Bókin er röskar 450
bls. í myndarlegu broti. Útgef-
andi er Bókfellsútgáfan, og er
frágangur aliur vandaður.
AukiS orBaforSann III
hauður: A) haf, B) himinn, C) land, D) straumur,
brimi: A) eldur, B) brotsjór, C) gimsteinn, D) fressköttur.
storð: A) skógur, B) land, C) tröllkona, D) uppspretta.
fúr: A) mór, B) steinn, C) eldur, D) fúinn viður.
stirna: A) frjósa, B) harðna, C) glitra, D) kólna.
skjarr: A) skógarrunnur, B) uppstökkur, C) styggur,
D) harður.
láð: A)'land, B) sjór, C) loft, D) logn.
gagl: A) tík, B) gæsarungi, C) kjúklingur, D) varta.
riðill: A) flokkur, B) hnútur, C) reiðmaður, D) hestastrákur.
gagar: A) montinn, B) brattur, C) hundur, D) gætinn.

Manntail
Svo nefnist ein af félagsbók-
um Menningarsjóðs í ár, og
geymir þrjár smásögur eftir
Stefan Zweig, í þýðingu Þór-
arins Guðnasonar læknis,
Stefan Zweig er frægur höf-
undur hér á landi. Fjölmargar
bækur hans eru þýddar á ís-
lenzku, þar á meðal ævisögur
hans af Maríu Stúart og Maríu
Antoinette; - sterkar bækur, rit-
aðar fallþungum stíl og breið-
um. Zweig var austuriskur Gyð-
ingur, og varð landflóttamaður
fyrir Adolf Hitler. Hann féll í
miðri heimsstyrjöldinni — fyrir
sjálfs sin hendi. Hann var einn
þekktasti höfundur Evrópu um
sína daga.
Þessi bók dregur nafn af
fyrstu og lengstu smásögunni.
Það liggur við að hún sé
kennslusaga í skák, og vakti
hún sem slík mikinn áhuga
undirritaðs sem er gamall heim-
ilisskákmeistari. En á innra
borði er hún veraldarsaga,
heimsstríð og örlög. Menningin,
andinn, teflir skák við hinn
blinda frumkraft valdsins: nær
jafntefli í fyrstu lotu, sigrar af
snilld í annarri, bíður ósigur í
þriðju. Endanlegan ósigur,
skilst manni. Dr. B., fulltrúi
menningarinnar, gengur ekki
heill til skógar. Hann er kominn
úr fangabúðum nazista, sjúkur
maður. Lýsingin á vist hans í
fangelsinu er stórkostleg. Sag-
an öll er skrifuð af mikilii leikni
og tækni. En ramminn er því
miður fullþröngur þessu mikla
efni. Það er hægt að reikna út
ætlun höfundar með sögu sinni.
En það er ekki óhjákvæmilegt
að láta sér sjást að nokkru yfir
hana.
Hinar sögurnar, Bréf í stað
rósa og I mánaskímu, f jalla um
ást og harm. Þær eru báðar
sterkar og átakanlegar, og sál-
fræðilega sannar.
Manntafl er einkennileg bók.
Og iþegar maður hefur lagt
hana frá sér heldur maður á-
fram að lesa — það sem stóð
á milli línanna og aftan við
niðurlagið. Þýðing Þórarins
Guðnasonar mun vera með
•nestu ágætum.
Það er fengur að bókinni.
B.B.
SKAK
Ritstjóri: Guðmundur Arnlaugsson
Hin mikla skáldsaga Gunn-
ars Gunnarssonar, Kirkjan á
fjallinu, er komin út í nýrri
útgáfu, nieð styttu nafni:
Fjallkirkjan. Er allt verkið í
einu bindi, nær 800 bls. á
lengd, prýtt mörgum teikning-
um eftir Gunnar yngra Gunn-
arsson. tlígefandi er Helgafell.
Fjallkirkjan kom fyrst út í
Danmörku á þriðja áratugi ald-
arinnar, í fimm bindum. Hlaut
-sagan þá þegar afburða við-
tökur, bæði í Danmörku og
annars staðar þar sem hún var
þýdd. Sumir ritdómarar kváð-
ust aldrei hafa lesið þvílíka
sögu. Landar skáldsins höfðu
þó af henni lítil kynni fyrst um
sinn. En um 1940 var stofnað
útgáfufélag til að gefa út verk
Gunnars, flytja þau heim. Eru
í þeirri heildarútgáfu nú þeg-
ar komin 11 bindi, og eru 3 hin
fyrstu Kirkjan á Fjallinu, í
þýðingu Ilalldórs Kiljans Lax-
ness.
Fjallkirkjan er lengsta skáld-
saga Gunnars Gunnarssonar, og
almennt talin ágætasta verk
hans.. Ber að fagna þessari
rausnarjegu útgáfu Helgafells
á sögunni. Einnig er ástæða til
að vekja athygli á teikningum
Gunnars yngra, sem virðast
kostulega smellnar og samlífar
sögupersónunum.
Bókin er prentuð á ágætan
pappír, og þótt letrið sé smátt,
eins og gefur að skilja, er það
einkar áferðarfallegt.
Þess ber að geta að þýðandi
mun í þessari útgáfu hafa gert
ýmsar breytingar á þýðingu
sinni.
I vel gerðri leynilögreglusögu
botnar lesandinn ekki neitt í
neinu, finnst ýmist þessi eða hinn
líklegastur til glæpsins. En hetjan
í leiknum fetar sína slóð, rekur
sig áfram eftir vísbendingum, sem
óvönum athuganda sést gersam-
lega yfir. Enginn glæpur er £ull-
kominn, ávalt er eitthvað sem
bendir til hins seka, hversu vel
sem hann þykist hafa búið um
sína hnúta.
Svipað er þessu farið um skák-
dæmi. Ávallt er eitthva-5, sem
bendir til lausnarinnar, hversu vel
sem það kann að vera falið.
Óvanur leysandi raðar mönnum
upp, byrjar svo strax að hreyfa
þá fram og aftur í leit að lausn-
inni. Þjálfaður leysandi lætur
mennina síanda kyrra, virðir tafl-
stöðuna fyrir sér eins og hún er
og leitar þar orsaka þess sem
gerast skal. I-Iann veit að enginn
maður stendur á borðinum án til-
gangs, hver á sitt hlutverk.
Fredrik Storm
Aukaverðlaun í skákdæmakeppni
hjá Scliackvarlden 19-10.
ABCDEFGH
Ekki þarf lengi að horfa á þetta
dæmi tii þess að grunur falli
á Hh3. Aðrir menn hvíts standa
skeleggir umhverfis svarta kóng-
inn, ræna hann reitum, eða eru
reiðubúnir að máta hann, ef ménn
svarts hréyfa sig úr sporunum,
en þessi hrókur stendur einn
1 sér og utanveltu. Hvert hlutverk
getur honum verið ætlað? Get-
ur það átt sér stað, að honum
sé ætlað að veita banahöggið?
Tveir menn standa á milli hans
og kóngsins, peðið á einn leik,
biskupinn marga. 1. f3—f4 strand-
ar bersýnilega á exd5 til dæmis.
Ef tilgátan um hrókinn er rétt,
er það biskupinn sem flytja á i
1. leik. En hvert á hann að fara?
Hann verður að færa sig eftir
línunni e3—a7, svo að hann haldi
áfram að valda d4— Fari bisk-
upinn til c5, b6 eða a7, nær
svartur nýjum flóttareitum handa
kónginum með exd5. Hér þarf því
nýja hótun tii viðbótar, en hún
fæst með 1. Be3—d4. Þá hótar
hvítur ekki einungis f3—f4, held-
ur einnig Dc3 mát. Nú er að at-
huga tilraunir svarts til að forða
sér frá máti.
Be3—d4
Bf6xd4
Hb4xd4
Rc6xd4
Ha2—c2
Ral—c2
Be4 mát (f4? Rf4?)
f4 mát (Be4? Rf4?)
Rf4 mát (Be4? f4?)
De3 mát (Ddl?)
Ddl mát (De3?)
Þessi tilbrigði eru innihald dæm-
isins, en það mætti nefna mát-
ginningar. Ginningarnar standa
innan sviga. í hverju tilbrigði er
aðeins ein leið senr til mátsins
leiðir, hitl eru ginningar. I fyrstu
þremur tiibrigðunum eru ieikirn-
ir Be4,f4 og Rf4 ginningar tii
skiptis, og svo skal vera, ef
dæmið er vel úr garði gert.
•
Haustmót Taflféiagsins
Nú er lokið haustmóti Taflfé-
iggsins og hefur úrslitum verið
lýst í biöðunum, svo að eipi er
þörf að rekja þau hér. Þessi
keppni fór fram með nokkuð öðr-
um hætti, en tíðkazt hefur und-
anfarið, og var stærsta breytinn-
in sú, að hverri skák skyldi lokið
á einu kveldi. Menn urðu að
ljúka að minftstá kosti 40 léikj-
ufn á tveimur stundum, en skák-
inni allri á 2(4 stundar, þannig
að engin skák tók meira en
5 stundir. Sennilega hefur ein-
hverjum þótt þessi algera útrým-
ing biðskákanna helzt til róttæk,
en ég hygg að þetta spor sé í
rétta átt.
Undanfarin ár hefur umhugs-
unartíminn við taflið frekar lengzt
en hitt. Reynslan hefur þó sýnt,
að sú lenging kemur eigi að til-
ætluðum notum. Menn lenda í
tímaþröng nú engu síður en fyrr,
meðalskák tekur lengri tíma en
góðu hófi gegnir fyrir þá sem
iðka tafl sér til skemmtunar að
loknu dagsverki, og biðskákirnar
vaða uppi.
Ætla má að meira verði um yf-
irsjónir eftir styttingu umhugsun-
artímans, en reynsla þessa móts
bendir til þess að menn tefli
djarflegar og skemmti sér fullt
eins vel.
Haustmót Taflfélagsins
26. okt.
Jón Einarsson
Ól. Einarsson
1 d2—d4 d7—d5
2 c2—c4 d7—d5
3 Rbl—cS Rg8—f6
4 Bcl—g5 Bf8—e7
r; e2—c3 c7—c6
6 Rgl—f3 Rb8—d7
7 Bll—d3 0—0
3 0—0 d5xc,4
9 Bd3xc4 Rf6—d5
10 Bg5xe7 Dd8xe7
11 Hal—c7 Rd5xc3
12 Hclxc3 e6—e5
13 Hdl—c2 e5xd4
14 e3xd4 Rd7—f6
15 Hfl—el He7—dG
16 Rf3—g5! h7—h6?
Þetta er ekki í fyrsta skii:
bessi taflbyrjun sést hér á þingi,
fáar eru kunnari. Síðasti leikur
hvíts var snjall að því leyti, að
hann lokkar svart til fiftgurbrjóts.
Dxd4 var vitaskuld sízt betri
leikur en sá er svartur valdi,
en Bg4 eða g6 voru boðlegir
leikir.
17 RgKxf 7'.
Hvítur er ekki seinn á sér að
grma tækifærið. Örlög svarts éru
ráðin.
Framhald á 6. síðu.