Þjóðviljinn - 03.05.1952, Blaðsíða 3

liauggrdagur 3. maí -
30. marz málaferlln:
Háiasamsteypan er rétterspjöll
ÚtdróHur úr rœðu Ragnars Jónssonar hrl.
VERKASKIPTING. — Það var ljóst, að hinir 8 snjöllu hæstaréttarlögmenn,
sem voru skipaðir ^erjendur í hinu mikla sakamáli út aí 30. marz-atburð-
unum, höíðu með sér verkaskiptingu í hinum munnlega málflutningi fyr-
ir Hæstarétíi í því skyni að forðast endurtekningar. — Það varð að ráði,
að Ragnar Jónsson hrl. ræddi hina hneykslanl,'-m\ málasamsteypu og
málsmeðíerð og gerði í því efni réttarkröfurnar. Það var engin tilviljun að
hann varð íyrir valinu. Ragnar hefur verið fulltrúi við sakadómaraemb-
ættið í Reykjavík um langt árabil, er gagnkunnuqur hinni réttarfarslegu
hlið opinberra sakamála og mjög glöggur fræðimauur á sviði refsiréttar.
ÞJÓÐVILJINN birtir í dag eins nákvæmlega og frekast eru föng á helztu atrið-
- in í þeim kafla ræðu Ragnars við réttarhöldin, sem fjaliaði um málasam-
steypuna. Enda þótt hann miði þar öll atriði við skjólsíæðing sinn, er ljóst
að þau eiga einnig við um hina aðra sakbornu, énda vísa verjendur þeirra
til ræðu Ragnars um þetta efni. ...i/áÉÉB
Virðulegi Hæstiféttur!
Ég vil leyfa mér alveg sér-
staklega að mótmæla því,
að skjóistæðingur minn hafi
verið þátttakandi í nokkr-
um samtökum eða eigi að
nokkru Leyti sameiginlegan mál-
stað með samákærðum. I réttar-
prófunum er heldur ekki reynt
að færa fram líkur að því. Dóm-
arinn kemst einnig að þeirri
niðurstöðu að samtök séu ó-
sönnuð. Er með því ljóst, að
við meðferð málsins verður að
ganga út frá því, að skjólstæð-
ingur minn sé sér um málstað.
Nú hefur héraðsdótnari, í stað
þess að dæma mál hans eitt sér
eins og efni stóðu til — sam-
lagað mál hans málum annarra
manna er hann ekki hefur haft'
samband við og vill e&ki hafa
samband við. Úr því hefur orðið
eitt tröllaukið mál, sem alþjóð-
arathygli hefur vakið. Með
þessu er mjög hallað á málstað
skjólstæðings míns og það í
fleira en einu tilliti. Af mála-
samsteypu þessari leiðir, að mál
hans er stækkað óhóflega og
meðal annars flutt yfir á póli-
tískt svið, en skjólstæðingur
minn lýsir yfir því, aðspurður
í rétti, að hann væri ekki þátt-
takandi í pólitískum samtök-
um. Að óhagræða svo mjög,
sem hér er gjört, málstað sak-
borins manns, tel ég lögum
gagnstætt, sagði Ragnar, og
skylt að bæta úr þvi áður en
-mál hans er dæmt til saJkfell-
ingar eða sýknunar.
Sækjendur' þeir, er á undan
mér hafa talað, hafa orðað
Jiessa hlið málsins, en það hefur
ráðizt svo, að ég færi heldur
nánar út í það.
ÓMERKINGARKRAFAN
Ég hef gert þá réttarkröfu,
að hinn áfrýjaði dómur og með-
ferð málsins, fyrir aukaréttin-
um ,að því er tekur til skjól-
stæðings míns, yrði ómerktur,
— mál hans yrði dæmt eitt sér,
eins og málstaður hans er sér-
stakur.
Háttv. sækjandi minntist á
kröfu þessa, sem ég hafði einn-
ig gjört fyrir héraðsdómi, og
taldi hana ekki á rökum byggða
með tilvísun til dóms Hæstar
réttar, í málum út af óeirðunum,
í sambandi við bæjarstjórnar-
fund í Reykjavík fyrir tuttugu
árum síðan. Rétt er það, að
þau mál voru dæmd saman. I
forsendum þess dóms sést þó
ekki að réttmæti málsamlags
hafí bórið á góma í málflutn-
ingnum. Það er ekki á það
minnzt. En þar að auki er þessi
dómur, ekki síðasta orð þessa
virðulega réttar um málasam-
-steypu.
Hinn 22. júM 1938, setti Hcesti
réttur fram greinilegar og ótví-
ræðar reglur um málasamsteypu
í opinberum málum í mjög ýtar-
legum forsendum dóms í svo-
'kölluðu lyfsalamáli. Það mál
var ómerkt vegna óleyfilegrar
málasamsteypu, þrátt fyrir að
mjög mikið erfiði og kostnaður
lægi að baki rannsókninni.
Eg vil nú ræða meðferð þess
máls, er hér liggur fyrir, með
tilliti til þeirra reglna, er hinn
virð’úlégi 'rettur hefur sett fram
í forsendum. dcmsins frá 1938.
fig mun að sjálfsögðu halda
mér að máli skjólstæðings míns,
enda þótt svipað gæti átt við
um málstað fleiri sakborninga.
í forsendum ómerkingardóms
Hæstaréttar 1938 í lyfsalamál-
inu segir m. a. svo:
„Hinir ákærðui hafa þann-
ing á fleiri en einn veg orð-
ið fyrir réttafspjöllum vegna
rangrar málshöfðunar og
málsmeðferðar, og þykir því
af framangreindum ástæðum
ekki verða hjá því komizt
að ómerkja meðferð málsins
fyrir aukaréttinum og hinn
áfrýjaða dóm“.
HANDAHÓFSYINNU-
BRÖGÐ RANNSÓKNAR-
DÓMARANS
Og Ragnar hélt áfram:
Mál skjólstæðings míns er
rannsaliað, fullrannsakað á ein-
um degi, það er algjöriega að-
skilið á sjö blaðsíðum í út-
drættinum. Annarstaðar kemur
nafn skjólstæðings míns ekki
fyrir í rannsókn lögregluréttar-
ins. Meðákærðir eru ©kki um
hann spurðir og hann ekki um
þá. Lögregluþjónarnir, sem vitni
bera gegn skjólstæðing mínum,
eru einungis látnir bera um
hann í það skiptið — svo og um
almennt ástand á vettvangi og
athafnir sínar, sdðan og á öðr-
um stað í prófunum er annar
þeirra kvaddur fyrir rétt.til að
bera um háttsemi annars manns.
Hér er greinilega gengið út frá
því, að mál skjólstæðings míns
sé sérstakt og eitt sér.
Þegar sakadómari sendir mál-
in til. fyrirsagnar, háfa málin
öll verið sett saman í 5 útskrift-
um, og sakadómari virðist því
þá vera farinn að líta á"'þau sem
eitt mál.
Dómsmálaráðuneytið fyrir-
skipar síðan með einu bréfi mál-
sókn gegn öllum hinum 24 á-
‘kærðu og til viðbótar Einari al-
þingismanni Olgeirssjmi og er á-
kæran gegn honum að vísu
bundin við 12. kaflaim einan, en
aðrir ákærðir ern viðhafnar-
laust afgreiddir í einu númeri
og ákærðir eftir sömu ákvæðum
ailir.
Þegar málið kemur þannig til
sakadómara, þá tekur hann mál
þessa eina manns E.O. út úr og
slítur það frá hinum málunum,
og víkur sæti í því.
Ef bréf dómsmálaráðuneytis-
ins bar að skilja þannig, að mál-
in ætti öll að reka saman, hvað-
an kom dómaranum heimild til
að skilja mál E.O. frá hinum
málunum ? Bar honum ekki
skylda til að reka þau öll sam-
an, og þá, að víkja sæti í þeim
öllum ?
Eða úr því að hann gat skilið
mál E.O. frá hinum málunum,
gat hann þá ekki skilið mál
skjólstæðings míns frá þeim
líka ?
Þetta sýnir, að þessi hlið
málanna hefur verið tekin ó-
öruggnm tökum. Og þetta sýnir,
að rannsóknardómari getur ekki
borið fyrir sig málshöfðunar-
skipiuiina sem grundvöll mála-
samsteypunnar.
ÓNAUÐSYNLEGT
Það er ljóst af því sem segir
x forsendxun Hæstaréttar 1988,
sagði Ragnar, að ekki má beita
málasamsteypu nema nauð-
syn beri til. Slíkri nauðsyn er
liér ekki til að dreifa. Efnisleg
nauðsyn þess, að blanda máli
skjólstæðings mins saman við
mál hinna ákærðu er ekki fyrir
hendi, þegar af þeirri ástæðu,
að eftir bréf dómsmálaráðu-
neytisins var ekki reynt að
tengja mál skjólstæðings míns
við mál meðákærðra t. d. með
framhaldsrannsókn, heldur er
frumrannsóknin látin gilda.
Hún leiddi sannanlega í ljós, að
mál skjólstæðings míns var ekki
samtengt málum hinna á nokk-
urn þann hátt, að ástæða væri
til að sækja hann með hinum
ákærðu. Háttsemi hans snertir
eklkí mál neins hinna, hún var
ekki fyrirfram ákveðin heldur
hans sérstöku persónulegu við-
brögð við kylfúhöggi, óháð hátt-
semi annarra sakborninga.
Ég legg því áherzlu á, sagði
Ragnar, að hér er um að ræða
alveg ástæðulausa málasam-
steypu.
RÉTTARSPJÖLL
Og Ragnar hélt áfram:
En það er ekki aðeins ástæðu-
laust að blanda þessum málum
sainan, heldur hafa af því hlot-
izt réttarspjöll fyrir skjólstæð-
ing minn. Öllum hinum ákærðu
er stefnt ósundurgreint og sam-
eiginlega fyrir brot gegn 11.,
12. og 13. kafla hegningarlag-
anna og lögr.sþ. Reykjavíkur.
Verður stefnan ekki skilin
öðruvísi en svo, að öllum hinum
ákærðu sé gefið að sök að hafa
fi’amið brot gegn ákvæðum allra
þessara kafla. 1 hinum áfrýjaða
dómi er þó ekki í kaflanum um
skjólstæðing minn vikið að öll-
um þessum brotum, er honxxm
hefur verið stefnt útaf, heldur
einungis sakfellt fyrir þau brot,
sem eftir rannsóknina hefur
þótt rétt að saka hann um. Það
er gengið þegjandi fram hjá
hinum.
Um þetta segir svo í Hæsta-
réttardóminum frá 1938:
„Verður stefnan ekki skil-
in á annnn veg en þann, að
öllum þeim, sem fyrir sök-
um eru hafðir í máli þessu,
sé gefið að sök, að þeir hafi
framið öll þessi lagabrot. . .
Eftir það er þó í hinum á-
frýjaða dómi um hvern eih-
stakan hinna ákærðu alls
ekki vikið að öllum þeim
brotum, er honum hefur
verið stefnt fyrir, heldur
einungis sakfellt fyrir eða
sýknað af þeim brotum, sem
eftir rannsóluxinni hefurþótt
áhorfsmál að saka hveru
einstakan þeirra um, gengið
þegjandi fram hjá hinum . ..
Veáður að telja, að mjög
hafi verið gengið á rétt
hinna ákærðu lyfsala með
því að höfða þannig mál á
hendur jæim fyri.r mjög al-
varleg afbrot, sem þeir sjálf-
ir eru alls ekki grunaðif um,
og taka síðan ekki þetta
kæruatriði á hendur þeim
berurn orðum tii úrlausnar í
hinum áfrýjaða dómi“.
Er ljóst af þessu, sagði Ragn-
ar, að hér er alveg um hliðstæða
málsmeðferð að ræða og engu
síður ástæða til að ómerkja
hana enmeðferð lyfsalamálsins.
VILLULJÓS
Málasamsteypan er mjög ó-
hagstæð málstað skjólstæðings
míns, sagði Ragnar. Hann hef-
ur fyrir þær sakir verið settur
undir ákæru fyrir eixxhver stór-
felldustu brot hgl. án þess að
rannsókn málsins gæfi tilefni til
slíkrar ákæru.
Hann er settur undir ákæru
með mönnum sem hann hefur
hvorki heyrt né séð, engin sam-
skipti átt við fyrr né síðar,
hvonki í þessu máli né öðrum.
Sumir þessara manna eru
bæði í málsskjölum og manna
á meðal taldir forystumenn á-
kveðins pólitísks flokks, sem
skjólst. minn ekki tilheyrir og
ekki vóskar að vera talinn til,
manna á meðal, þar sem hann
ekki tekur þátt í pólitik, og
hlýtur þanixig óþægindi af því,
að vera bendlaður við þann
flokk á tilefnislausan hátt.
Brot hans, ef um brot er að
ræða er séð í stórum óhagstæð-
ara Ijósi en tilefni standa til,
með því að tengja það brotum
hinna ákærðu. Málasamsteypan
bregður viUxxljósi yfir nxálstað
hans.
SEINAGANGURINN
Og Ragnar hélt áfram:
Eins og ég áðan sagði, tók
rannsóknin í máli skjólst. míns
eina dagstund, og umfang henn-
ar er 7 bls. Með venjulegum
málahraða við sakadómaraemb.
hefði mátt ætla, að þvr rnáli
mundi verða lokið á 3—6 vikum
og hefði þótt ástæða til áfrýj-
unar hefði það tvímælalaust
ekki tekið lengri tíma en 3—6
mánuði. Nú hefði málatilbúnað-
ut' þessi staðið í rösk 3 ár. Með
því að steypa öllum þessum
málum saman í eitt hefur málið
orðið mjög seinmeðfarið og
kostnaðarsamt úr öllu hófi
fram. Um þetta segir í áður-
greindum ómerkingardómi í lyf-
salamálinu (1938/494):
1952 — ÞJÖÐVILJINN — (3
„M er það einnig Ijóst,
a ð hin ástæðuiausa rnála-
steypa hefur mjög haft á-
hrif á gang og hraða rann-
sóknar málsins og meðferð-
ar þess yfirleitt. . . .
„YfirRt þetta sýnir, að á
rannsókn og allri meðferð
inálsins hefuú orðið óhæfileg
ur dráttur. Málið gegn hverj
um einstökum hinna ákærðu
lyfsala mátti ljúka á skömm-
um tíma eftir að rannsókn
gegn honum var hafin. Með
því að steypa öllum þessixin
óskyldu málum í eitt, og
draga auk þess inn í rnálið
menn, sem dómarinn hafði
ekki dómsvald yfir, seinkaði
ekki einungis stórlega mál-
um þeirra, sem fyrst var
hafin rannsókn gegn, lieldur
einnig hinna, því að vegna
umfangs síns varð málið
mjög seiiuneðfarið. Verður
því að telja, að með þessari
málsmeðferð hafi mjög ver-
iðið brotið gegn þeim réttx
hinna ákræðu, að veita þeim
greiða úrlausn mála þeirra.
Nú er það svo, að di’áttur á
málum er sökuðum mönnum
nær ávallt tilfinnanlegur, en þó'
misjafnlega mikið. Að því er
skjólst. minn snertir, er drátt-
urinn í tilfinnanlegasta lagi.
Árið 1949 var hann verkamaður
í lausavinnu, en hefur nú hafið
4 ára iðnnám með námssamn-
ingi. Það er því augtjóst mál,
hversu frelsisskerðing er hon-
um tilfinnanlegri nú en hefði
verið, þar sem frelsisskerðing
nú mun eyðileggja námssamn-
ing hans og framtíðarfyrirætl-
anir.
KOSTNAÐURINN
Eitt atriði verð ég- ennþá að
nefna, er sýnir hvílík réttar-
spjöll skjólst. minn hefur hiotið
af málasamsteyputmi: Rann-
róknir mála þessara eru svo
umfangsmiklar og stórar og
sjálfur málflutningui-inn svo
mikill að kostnaðurinn hlýtur
að verða geysistór. Það er ekki
vafi, að sem fjárhagsmál þá er
þetta mál í flokki hinna stærri
mála, sem fyrir þennan virðu-
lega rétt koma. Af málasam-
steypunni leiðir það að: skjólst.
minn er dæmdur sameiglnlega
ábyrgur fyrir öllum kostnaði
við mál allra hinna ákærðu,
nema málsvamarlaununum. Að
visu vil ég telja þá ákvörðun
héraðsdómara miður rétta, jafn-
vel þótt málasamsteypu sé beitt
og mótmæla henni sérstaklega-
að því er skjólst. minu snertir,
— en það er augljóst að það
er málasamsteypan, sem hefur
leitt til þessarar niðurstöðu. Og
sýnir þetta ennþá hversu milkils-
varðandi það er að rétt sé stefnt
í opinberum málum og að með
þau mál sé farið eftir settum
og venjulegum reglum.
lÆKKBSARÁKVÆBIN
SHIÐGENGIN
Það vekur athygli í hinum á-
frýjaða dómi, sagði Ragnar, að
þar er hvergi beitt þeiin ákvæð-
um hgl., er leiða mega til refsi-
lækkunar eða annarrar mildun-
ar sakir persónulegra ástæðna
brotamanna. Þó öriar á því á
einum stað, þar sem refsing
Hálfd. 'Bj. er ákveðin með hlið-
sjón af góðri játningu hano
samkv. 74. gr, 9. tl„ sem er
svohl jóðandi:
„Refsingu þá, sem ír lögumi
er lög» við brofci, má færa niður
úr lágmarki því, sem þar er
ákveðið, þegar svo stendur á,
að inað’ur segir af sjálfsdáðum
til brotts síns og skýrir hrein-
skilnislega frá öllum atvik-
um að því.“
Þá virðist hafa verið ástæða
til að athuga 2. tölulið 74. gr,
Fraaxhald á T. síSu. . *