Þjóðviljinn - 23.11.1952, Blaðsíða 3

Snnnudag’ar 23. nóv-ember 1952 — I>JÓÐVILJINN -—*■ (3
Fyrsti bókaílokkur Máls og menningar
3. bók
Sóleyi arkvæði
Sóleyjarkvœði Jóhannesar úr
Kötlum færir út landamæri ís-
lenzks Ijóðs á vorum tímum.
Það er fyrsta stóra tilraunin til
nð lýsa í ’jóðverki sögu og örlög-
um þjóðarinnar næstliðin ár. Að
undanförnu hafa verið kveðin
mörg ágæt kvæði út af hinni nýju
sjálfstæðisbaráttu vorri, efni góðra
listaverka sótt í landsölu og þjóð-
svik. En Jóhannes úr Köt’um
semur fyrstur skálda sjálfstæðan
ljóðflokk af þessari sögu, birtir
samfe'lda röð mynda af atburð
um hennar, rekur hana í frum-
dráttum; bók hans flytur i raun-
inni sama efni og hið mikla
verk Gunnars Bonediktssonar:
Saga þín er saga vor. Örlög Is-
lands þvínær sama tímabil eru á
dagskrá beggja.
Sóleyjarkvæði er táknrænt verk.
tsland er hór ekki nefnt á nafn
hcldur Sóley og elskhugi hennar
og völvan Þjóðunn; ekki Thors
og Þór he'dur tórarnir og þórarn-
ir; ekki Bjarni og „varnarliðið"
heldur fígúran og alfinns svein-
ar. Þó er Sóley ekki Island he'd-
ur frelsisást þjóðarinnar, e’sk-
hugi hennar er frelsið sjálft, völv-
an Þjóðunn sem ein gæti vakið
þennan e'skhuga er þjóðarsálin
— glapin um stund gulli og skarti.
Og þó má gjalda varhuga við
svo skorinorðum alhæfingum í
lýsingu táknræns verks. Því tákn-
in verða ævinlega að lifa tveim-
ur llfum: sinu eigin lífi jafn
framt tilveru taknsins. Lesendum
SóT.eýjarkvæðis er nauðsyn að
skilja hið tvíhverfa líf táknsins.
Það mundi til dæmis verða erfitt
að neita því að fí’élsisástin heýrð;
undir þjóðarsálina, Sóley og Þjóð-
unn því ein og sama persónan,
táknanin þannig rokin út i veður
og vind. En eins og fyrri dagmn
er skáldskapurinn til þess kjörinn
að skýra efni og málavexti, varpa
ljósi yfir málefni, gera h’utina
einfaldari skilningi vorum. Per-
sónurnar í Sóleyjarkvæði eiu
ftndstæöuíháf í fari þjóðárinnar.
Sóley og Þjóðunn eru tvær eig-
indir sama fólks. En um leið og
þær eigindir eru persónugerðar
skýrnst þær fyrir okkur. Siðan
taka þær að lifa sjálfstæðu per-
sónulífi, ásamt tákn’ífinu. Kí
ekki skyldu alJir atburðir skáld-
verksins koma alveg nákvæmlega
heim við sögulegar staðreyndir þá
er það af því að saga Ijóðs’ns
heimtar einnig sinn h’ut. Tákn-
rænt verk hefur aldrei verið samið
svo, að hver atburður þesa hafi
verið nákvæm spegilmynd af öðr-
um atburði sem raunveru'cga hafi
gerzt. —-
1 Sóleyjarkvæði eru aftur vakt-
ir til lífs á Islandi fornir dans-
ar og þjóðkvæði, hinar „fögru
raddir" fortimans: Tristranskvraði.
Ólafsvísur, huldarmál og man-
söngvar. Það er mikið fagur slag-
ur, una.ðs’egur söngur í mildi og
trega. Sjálfsagt hefur Ijóðræn
gáfa höíundar aldrei notið sín
betur en einmitt í þessu verki.
Allt er skyggt og fagurfægt þar
til hvergi sér b’ett né skugga.
Það er eins og ekki hafi þurft að
slá nema einu sinni á steininn til
þess lindin streymdi fram, tær og
óþrot’eg: I/fið hló við dauðan-
um,/ dauðinn við lifinu liló,/
allt sem dó það lifnaði áftur/
um leið og það dó/ — svo fag-
ur/ var slagurinn sem hann sló.
Það var elskhuginn áður en þeir
ytungu honum svefnþorn.
En það eru líka trunt trunt
og trö’lin í fjöllunum. Og skyldi
hægt að koma þykkri fígúru.
dala fölum sjóði, marskálki,
beinatíkum og atómsprengjum
fyrir í þessum ljóðstil svo vel
fari? Það verður áreiðanlega
rnikíð umneðuefni bæði nú og síð-
ar. Sjálfar munu fígúrurnar una
sér miður vel á þessum stað. Mér
þykir það einn glæsi’egastur list-
sigur Jóhannesar úr Kötlum
hvernig honum tekst hér að hnita
saman í eina heild alla þó ólíku
málma sem hann varð að hamra,
fella að einum stíl jafnt trega
Sóleyjar, útburðaróp, lokaráð
náttúrulýsingu, spásögn —- ugg
og ádeilu. Það er einnig mjög at-
hyglisvert hvernig slcáldið vefur
í kvœði sitt „lengri og skemmri
brotum" úr þjóðkvæðum og Ijóð-
línum úr yngri kvæðum, eins og
hann lýsir S athugasemd i bókar-
!ok. Einnig af þeim þráðum kem-
ur dýrt k’æði. Og enn blandast
þetta kvæði slanguryrðum héðan
og handan, eins og í lokavísu
þess kafla sem l’klega er sterk-
astur í ö’lu verkinu: Myrk er
heiðin á miðju nesi,/ en kátt er í
kanabý:/ þar er lífið þurrkað út/
með kurt og pí/ —- ég var lífið,
ó móðir mín/ í kví kvi. Svona
margslungið er þetta einfalda
kvæði.
Og þó er lítil! hluti þeírrar sögu
enn sagður. Það ríkir ekki aðeins
eitt geð í þessu kvæði: treginn.
Þar er líka það heita skap og
sá þungi móður, raunar miklu
þyngri en við blasir af yfirborði
þessa léttlcveðna ljóðs. Og þar
byggir einnig ómótstæði’egur
húmor, langskemmtilegustu kjafts-
högg sem tórarnir og þórarnir
hafa fengið síðan Atómstöðin var
á ferðinni. Þeir munu verða óg-
urlega reiðir yfir þessu kvæði,
þeir sem þora að ’esa það; og
sakna þess nú sáran að Valtýr
skuli vera fremstur rithöfundur
þeirra um ,kommúnista‘ og „land-
rúðalýð". Getið þið ekki ort um
árásina 30. marz, bannsettir ræfl-
arnir! Fögnuður fígúrunnar er sá
Frú Ragnheiður Jónsdóttir hef-
ur sent frá sér enn eina bók
fyrir unglinga. Það er 5. Dóru-
bókin, en auk þess er bók um
Völu, senx segir fiá sama fó’kinu
áð nokkru leyti og Dórubækumar.
Síðustu tvö árin hafa einnig kom-
ið út eftir frú Ragnheiði Jóns-
dóttur tvær barnabækur: Hörður
og Helga og 1 Glaðheimum. Með
bökum þessum ölJum hefur frú
Ragnheiður að minu áliti unnið
sér varanlegan sess meðal þeirra
íslenzkra rithöfunda, sem skrifa
fyrir börn og unglinga, enda eig-
in'ega eini höfundurinn okkar á
meðal, sem skx-ifar séi’staklega
fyrir ungar stúlkur.
Það er mikill vandi að skrifa
vel fyrír börn og unglinga, að
skrifa þannig að æskan vilji
hlusta en þó jafnframt svo að
nokkuð sér lært og áhrifin séu
jákvæð í siðferðilegum efnum, án
þess að um nokkra prcdiltun sé
að ræða. Þetta geta ckki aðrix1
en þeir, sem eiga þann hæfi’eika
að geta enn lifað i heimi barns-
ins, þegar svo ber undir, enda
þótt þeir séu oi-ðnir þrosltaðir
menn. Eg þekki ekki leiöinlegr!
bókmenntir en þær, sem skrifað-
ar eru handa unga fó’kinu á ýms-
um aldri ofan af sjónarhól full-
orðins manns, sem búinn er að
gleyma viðhorfi æskunnar, en vill
nú móta hana í sinni nxynd.
Frú Ragnheiður er b’essunar-
lega laus við þetta. Viðhorf henn-
ar er viðhorf þess aldurs sem
hún segir frá. Þó eru bækurnar
svo skemmti’ega rltaðar, að ég
les þær með ánægju, alveg eins
og ungu stúlkurnar og börnin.
sem mér er kunnugt urn, að geta
lesið þær upp oftur og aftúr.
AðaEMtir I.1.1.—Olafar Jénsson
kosina formaSGr ráðsins
JÓHANNES ÚR KÖTLUM
einn að ..... nú kemur á mig
hali/og nú kemur á mig ha’i.
En kvæðið er líka ákalJ. I hörm-
um sínum leitar Sóley, snör sú
hin snarpa, á fund bóndamanns
á teigi, fiskimanns á djúpi, verka-
manns í grjóti. Má vera að sum-
um finnist svör þeirra lítið hetju-
leg. Höfum við þá öll verið þær
lcempur sem landið þurfti á að
halda? En ég sé ekki betur en
þeir kaflar séu fyrst og fremst
ákall til okkar: — en ég sem hélt
að ljósið landsins/ Jogaði í þér.
— og ég sem hélt að hafið ólgaði/
í hjarta þínu, — og gott væri aö
eiga kraftinn þann/ sem gneistar
af hamri þ’num. Er þetta nokkur
uppgjöf? Er þetta ekki ákall um
að láta Ijósið loga, beita kraftin-
um og hamrinum?
Með Sóleyjarkvæði hefur Jó-
hannes úr Kötlum sýnt að hann
býr yfir þeim endurnýjunarmætti
sem mörg ská'd glata þegar eft-
ir fyrsta Ijóðið. Verk hans er í
einu sterkur sannleikur og auð-
* ugt listaverk. Það er þjóðsögn og
þjóðarsaga, slungið tálcnan, spá-
sögn og örlögum, létti’ega kveðið
af þungum móði, markvíst í á-
deilu, biturt í háði, milt í trega,
fagxxrt í ljóði. — , B. IJ.
Sjálf hef ég lesið Harðar og
Helgu bækurnar fyrir sömu börn-
in hvað eftir annað og leiddist
hvorki þcim né mér.
Dórubækurnar segja frá Dóru,
sem er barn x-íkra foreldra í
Reykjavík, fylgja henni eftir frá
barnæsku, þar til hún nú i þess-
ari bók er komin í sjá’fstæða
stöðu, kennir listdans og dansar.
Annars ætla ég ekki að rekja
efni bókarinnar né segja frá
árekstrum sögupersónanna, það
dregur að m’nu áliti aJltaf úr
lönguninni til þess að Jesa sjálf-
ur. En fi-á mínu sjónarmiði eru
Dórubækurnar allar mjög hojlur
lestur fyrir ungar stúlkur, i
hvaða stétt og við hvaða lífað-
stroður sem þær búa. Þær sýna,
þessi síðasta ekki síður en hinar,
að óhófslíf og iðjuleysi veitir
enga hamingju, er óho'lt bæði
fyrir líkama og sál. Þær benda
ungu stú’kunni sem les þær á
það á skemmtilegan og liógvæi-an
hátt, að enda þótt hin svokölluðu
gæði lífsins séu mikils virði, sé
þeirra notið skynsamlega, þá er
varanlegasta liamingjan fó'gin i
lcærleiksrikri sambúð og hjá’p-
semi við það fólk, sem við mæt-
unx i daglegu lífi. Og það er al-
veg ótrúlegt, hvað mörg tækifæri
unglingurinn hefur, engu síður
en sá fullorðni, ef hann á vi’jann
og hjartalagið. Ef til vill kann
það að þykja með óJikindunx,
hvað Dóru takast vel björgunar-
störfin, en ekki þyldr mér ára.ng-
urinn neitt ósennilegur, því ég
held að það sé satt, sem vitur
maður hefur sagt: „Kærleikurinn
er alltaf skynsamastur". Hann
sér vegi undir og yfír, þar sem
aðrir sjá vegleysu eina.
Framhaldsaðalfundur Knatt-
spymuráðs Reykjavlkur var
haldinn s. 1. fimmtudagskvöld.
Mörg mál voru rædd og af-
greidd. Uöfðu nefndir starfað
milli funda og lögðu fram áiit.
Fyrst var tekin fyrir skipt-
ingin milli meistara- og I. fl.
Komu margar tiílögur fram
auk meirihluta- og minnihluta-
álita. Að lokum var síðan eftir-
farandi tillaga frá meirihluta
miiliþinganefndarinnar sam-
þykkt:
„Meistaraflokkur hvers fé-
lags skal vera skipaður 11
leikmönnum og skulu það vera
þeir 11 leikmenn, er flesta leilri
hafa leikið hverju sinni með
þeim flokíki á því leikári. Séu
leikmenn með jafnan leiltja-
fjölda sker viðkomándi félag
úr hver eða hverjir skuli telj-
ast til meistaraflokks, þó getur
félag óskað þess við K.R.R.
að leikmaður 1. fl., sem leikið
hefur tvo leilki með meistara-
flokki, skuii færast upp í þann
flokk og þá um leið að annar
færist niður í 1. fl.
Leikmaður telst liafa leikið
þann leik sem hann tekur þátt
í.“
Er hér um að ræða nýmæli
að því leyti, að nú geta fé-
lögin, sem hafa tvo flokka,
-notað alltaf 22 beztu menn
sína í meistara- og i'yrsta
flokki. Reynslan á svo eftir að
skera úr því, hvort raunveru-
legir meistaraflokksmenn geti
ekki leikið fullmiliið til þess
að fullnægja reglunni í Alm.
reglum K. S. í. um knatt-
spyrnumót, er gerir ráð fyrir
að það verði gert „eftir styrk-
leika“, en sú hætta virðist
möguleg, sérstalclega er liða
fer á sumar, og nýir menn
koma fram og aðrir hafa helzt
úr vegha' iúefösla.' ITítt "cr aft-
ur á móti fráleitt að stjórn
K. R. R. geti haft áhrif á það
í livaða flokki leikmaður kepp-
ir.
Verður satt að segja fróð-
legt að fylgjast með því hvern-
ig þetta nýmæli gefst.
Fyrirkomulag móta.
Þá voru teknar fyrir tillög-
ur um fyrirkomulag móta í
Reykjavik, er voru í 14 liðum.
Samþykkt var að Reykjavík-
Lítið atriði er i bók þessari,
sem ég hefði viljað strika út,
eins og' ástæður eru nú hér á
landi, og af því bókin er ætluð
„ungum stúlkum". Það er minnzt
á unga, fátæka stúlku, sem er
með og ti’úlofast hermanni; fer
greini’ega út á þá braut vegna
minnimáttarkenndar gagnvart
betur gefnum systkinum, sem for-
eldrarnir dá meira en hana. Xxessi
fi-ásögn á fullkominn rétt á sér,
ef bókin væri æt’uð foreldrum
og fulloxðnu fólki, en gæti mis-
skilist af ungu stúlkunni, sem
vill leita sér afsökunar á fram-
komu, sem liún veit að nú er
fordæmd af mörgum. Islenzku
þjóðcrni er það lífsnauðsyn nú
að þvi sjónarmiði sé ha dið fast
að xinglingumim, að þeim beri að
forðast samneyti við hina erlendu
hermenn, sem hér dvelja, ef mögu
legt er.
Eg vil enda þossi orð með þeirri
ósk, að islenzk æska mætti ti’-
einka sér sem mest af þeirri at-
orku og sigurgleði í starfinu, sem
bók þessi er þrungin af.
Aðalbjörg Sigurðardóttlr.
urnxót meistaraflolkks verði
fyrsta mót ársins en vormótið
eins og það hefur verið, falli
niður. Á tíma þann er Reykja-
víkurmötið hefur áður farið
fram á (ágúst) verði komið
fyrir móti „með þátttökuheim-
ild allra meistaraflokka sem
heimild hafa til þátttöku í Is-
landsmóti meistaraílokks, og
eitmig íslandsmeistara í I. fl.“
Er þar með opih leið fyrir
Altranes að fcoma líka með í
þetta mót og er það vel farið.
Verður keppt á laugardögum
og mánudögum í ágúst, en á
sunnudögum í september.
Samþykkt var að koma á út-
sláttartkeppni fyrir I. fl. og
meistaraílokk saman í lok
sept. er gangi fram á haustið.
Eigum við það undir guði og
gaddinum að hægt verði að
Ijúka því móti.
Yfirleitt var miðað að því í
cllum flokkum Reykjavíkur-
móta að færa leikina á laugar-
daga eða um helgar til þess
að eyðileggja ekki og slíta í
sundur æfingatímann eins og
gert hefur verið. Því' var sam-
þykkt að leikur IV. fl., m. fl.
og II. fl. fari fram á laugar-
dögum svo og I. fl. a. m. k.
haustmót. Þá var samþ. að
gefa út skrá yfir alla leilri sem
fara fram í Reykjavík í öllum
Fiolfkum sem verði komin til
félagamia fyrir 1. maí. Væri
slílct til mikils hægðarauka
fyrir alla sem að mótum og
leikjum standa.
Raxmvei’ulega á 1. B. R. (í
samráði við sérráð sín) að
hafa gengið frá öllum lcikjum
og mótum í síðasta lagi 1. maí.
Suðvesturlandskeppni.
I sambandi við Suðvestur-
landskeppni er lagt var til á
fyrri fundi K. R. R. að athug-
uð^ yrðl/VSr einróma samþ. að
fela stjórn K. R. R. að athuga
’úlja Hafnfirðinga, Suðumesja-
marna og Akurnesinga, enda
gert ráð fyrir að öll skilyrði,
svo sem sæmilegir vellir, bún-
ingslklefar og böð, séu fyrir
heodi á stöðunum. Var það
skoðmi ýmissa að slík keppni
gæti orðið mikil lyftistöng fyr-
ir knattspyrmma hér við Faxa-
flóann og möguleiki á að færa
þessa keppni meira út er tím-
ar líða.
Ymsar tillögur.
Samþykkt var tillaga sem fól
fulltrúum K. R. R á K. S. I,-
þingiou, að bera fram vítur á
meiri liluta Olympípnefndar
fyrir afstöðu hans til olympíu-
faiar knattspyrnumanna. Þá
var samþykkt að veita allt að
lcr. 3Ú00.00 til að greiða aðstoð
vi? dagleg störf K. R. R. sem
ern orðin mjög umfangsmilcil.
Að lmcum var samþykkt að
. Framhald á 2. síðu.
Getráunárslit
Arsenal 3 — Manch. Gity 1 1
Aston Villa 0 — Tottenham 3 2
Blackpool 1 — Middlesbro 1 x
Bo’ton 1 — Sheffield W. 1 x
Charlton 5 — Stoke 1
Che’sea 0 — W.B.A 2
Derby 3 ■—Liverpool 2
Manch. Unt. 2 — Newcastle 2
Portsniouth 0 — Cardiff 2
Sunderland 2 — Burnley 1
Wolves Ö — Preston 2
Sheffiled U. 7 — Lelchestei' 2
H t; K N X H* M