Þjóðviljinn - 23.04.1953, Qupperneq 6

<6) — ÞJÓ.ÐVILJINN — Fimmtudagur 23. apríl 1953
þlÓOVIUINN
Otgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósialistaflokkurinn.
Hitstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson.
Fréttastjóri: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarni Benediktsson, Guð-
mundur Vigfússon, Magnús Torfi Ólafsson. *
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustig.
19. — Sími 7500 (3 línur).
Áskriftarverð kr. 20 á mánuði í Reykjavik og nágrennl; kr. 17
annars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
Prentsmiðja Þjóðviljane h.f.
„Sjá! óskmögur íslands var borinn
á íslands vorgróð'urstund,
hans von er í blænum vá vorin, í
hans vilji og starf er í gróándi lund. * :.A.
Hann kom er þrautin þunga
stóð' þjóölífs fyrir vori,
hann var'ð þess vorið unga
með vöxt í hverju spori.
Hundraö ára vor hans vekur
vonir nú um íslands byggö,
nepjusúld og sundrung hrekur,
safnar lýð 1 dáö og tryggö.“
í huga íslendinga er sumarkoman ímynd framfara,
byltingar og gróandi; ekki aöeins 1 ríki náttúrunnar,
heldur einnig í þjóðlífi og lífi einstaklinga. Meðan þjóðin
bjó við erlenda áþján og frumstæðustu lífskjör var oft
langt að þreyja þorrann og góuna, og sumarkoman var
forboði þess áð náttúran legði þó sitt af mörkum til að
létta harða lífsbaráttu. Þegar íslendingar sóttu fram í
þjóðfrelsisbaráttu sinni, varð sumarkoman þeim oft
samlíking þess sem gerast þyrfti; á sama hátt og vorið
leysti náttúruna úr læðingi, bræddi ísinn, fjörgaöi hvern
læk, færði vor og yl og grózku þurfti einnig að leysa
hin bundnu öfl fólksins og skapa nýtt líf í samfélagi
þess. Skáldinu" varð það táknrænt áð Jón Sigurösson
var fæddur á vorgróðursstund og varð þjóðinni ungt vor
aneö vöxt í hverju spori.
Þessi sama kennd grípur íslendinga enn þegar þeir
fagna sumri, og aldrei hefur verið brýnna en nú að fylgja
kalli vorsins af dug og djörfung. Vissulega er nú vor um
veröld alla. Alþýðan hefur tryggt sér völd í þriðjungi
heims; um nýlendumar allar magnast þjóðfrelsisbarátt-
an og í kapítalistísku löndunu'm eflist og styrkist hin
sósíalistíska verkalýðshreyfing. Hvarvetna blasir gróand-
ín viö, forboði sumarsins. *
En oft er vetur fastheldinn, og eins er nú þegar koma
sumarsins er boðuð um allan heim. Einmitt hér á landi
læsast nú greipar feigrar auðmannastéttar um litla þjóð.
Á sumardaginn fyrsta eru þrjú flutningaskip erlends
hers í Reykjavíkurhöfn, umsvií hinna erlendu manna
verða æ ví'ötækari, völd þess vetrar virðast ríkari en
nokkru sinni fyrr. En á sama tíma er einnig í örum vexti
íslenzk þjóðfx-elsishreyfing, víðfeöm, styrk og einbeitt.
í þessum átökum er þörf á djörfungu og dug, sem í
hugum allra er einkenni vorsins, í andstöðu viö tregöuna,
óttann, íhaldið. Hugrekki þarf að verða einkenni. ís-
lenzku þjóðarinnar. Brynjólfur Bjarnason orðaði það
þannig á kosningafundi sósíalista nýlega:
„Vopn Bandaríkjanna um allan heim er ótti. Hann
er einnig vopn þjóna þeirra hér á landi. Þáð er reynt
að hræöa menn til þess að vinna það fyrir vinskap manns
að víkja af götu sannleikans. Þaö er reynt að hræða
menn me'ð atvinnumissi eða minnkandi framavon, með
því að leggja menn allavega í einelti o.s.frv.
Það borgar sig aldrei fyrir nokkum mann, heldur
ekki persónulega, að glúpna fyrir slíkum hótunum.
Það borgar sig aldrei að vinna það fyrir vinskai) manns
að víkja af götu sannleikans. Með því hefur maöurinn
glatað því sean dýrmætast er í líflinu, sjálfsvirðingunni,
og þar með lífshamingjunni. Slíkum rnanni kemur eng-
inn frami og engin efnahagsleg velmegun að haldi, hann
verður óhajmingjusamur maður.
Vopn andstæðinganna er ótti. En það sem við þurfum
á að halda framar öllu ööru: þaö er í fyrsta lagi hug-
rekki; 1 öðru lagi hugrekki; og í þriðja lagi hugrekki.“
Þetta er boð'skapur vorsins. Með hann að kjörorði færir
Þjóðviljinn íslenzku þjóðinni óskir um
GLEÐILEGT SUMAR
Samtímamynd af Haymarket-bJóÖbaðinu í Chicago 3. maí árið 1886
Upphaf hátíðafcalda heims-
verlcalýðsins 1. maí var bað, að
bandiaríska verkialýðss ambandið
American Fedei'ation of Labor
ákvað á þingi sínu í St. Louis
árið 1888 að gangast fyrir alís-
herjarverkfalli þenna.n dag
■tveim árxim seinn.a, 1890, itil að
bera fram kröfu sína um átta
situnda vinnudag. Á þingi Ann-
iars alþjóðasambands verkalýðs-
ins í París árið 1889, sem sett
var þann dag sem hundrað ár
voru liðin frá því er aiþýða
Parísiar braut hina illræmdu
dýflissu Bastilluna í upphaíi
írönsku byltingarinnar, var ein-
róma samþykkt ttillaga' frá
fransika fiulLtrúanum Dblavigne.
Með tilvísun *til ákvörðunar
bamdariska verkalýðsins um bar
áttudag fyrir kröfum sínum viar
þair ákveðið að skipuleggja um
öll lönd á einum og sama degi
hópgöngur verkalýðsins tii að
bera fram kröfur sínar til vald-
hafanna.
Höfuðborgir í umsáturs-
ástandi.
Ákvörðun 'alþjóðasambands
verkaiýðsflokbanna um alþjóð-
legan kröfu- og baráttudag
vakti geysilega athyg.lt og vald-
hafamir í þeim löndum, þar
sem verkalýðshreyfingin var
komin a legg, skulfu iaf ótta og
höguðu sér eins og hótað hefði
verið byltingu. í mörgiun höf-
.uðborgum Evrópu mátti heita
að iríkti umsátursástand 1. maí
1890. Herliði var boðið út c-g í
Vín-arborg og Paris var það
láltið -ráðast á mantis afr.aðinn
með þeim .afleiðingum að marg-
ir verkamenn féilu og sserðust.
Ummyndun þjóðfélagsins
og- friður um allan heim!
Aðalkraf-a verkalýðsins fyrs-tu
árin, sem baráttudagurinn var
haldinn hatíðlegur, var um átta
stund.a vinnudaginn. Á þingi
ialþjóðasiambandsins í Zurieh
1893 var samþykkt :að auk
þeirrar kröfu „verður kröfu-
igangan 1. maí í ölkim löndum
að vera staðfesting á því að
verkialýðssitéttin er staðráðin í
því að afnema stéttamótsetn-
ingamar með ummyndun þjóð-
féiagsins og vijl vemda friðinn
um heim allan.“
Hugmjndin um .alþjóðleigan
baráttu- og kröfudag verka-
lýðsins féil í frjóan jarðveg.
Vinnustöðvun, hópgöngur og
fjöldafundir 1. maí breiddust
út um heiminn, fyrst um iðn-
þróuð lönd og síðan tit -ný-
lendnanna. Nú ber verkalýðyr
heimsins fram kröfur -sínar og
fagnar -unnum sigrum hvar-
vetna þar sem alþýðan er vökn
uð til meðvitundar tum sam-
takamátt sinn.
Barátta bandarisks verka-
lýðs.
Þáð var engin tilviljun .að
það voru bandariskir verka-
menn sem áttu upptökin iað
því lað 1. maí var ©erður lal-
þjóðlegur baráttudaigur alþýð-
unnar. Um 1890 háði banda-
rískur verkalýður harða bar-
áttu til að fá s.amtakafrelsi
sitt viðurkennt og til að baeta
kjör sín Árið 1886 háðu verka-
lýðsfélögin áramgursríkt lalls-
herjarverkfall í ýmsum fylkj-
um til að knýja fram átta
stunda vinnudaginn. Sama ár
var American Federation of La
bor stofhað og lengi framan iaf
var það baráttufúst og rót-
taekt, gerólíkt þvi vaerukæra
Skrifsítofiubákni, sem nú ber
samia nafn.
Haymai'ket-blóðbaðið.
Dæmi um þau fantabrögð,
sem bandarisk yfirvöld beittu
■róttækar nreyfingar um þess-
ar mundir, er Haymarket-blóð-
baðið . í. Chieaigó og eftii-mál
þess. Til vinnustöðvunar kom
við vélaverksmiðju MoCormicks
þar í borig árið 1886. Atvinnu-
rekandinn leigði sér verkfalls-
brjéita og snuðrara hjá hinu al-
rsemda einkanjósinafyrirtæki
Pinkentons. Til átaka kom milli
verkfallsbrjóta og verkf.alts-
m.anna 3. maí. Lögreglan var
látin skjóta á veTkfiallsmenm og
biðu se-x bama en tugir særðust.
A mótmælafundi gegn mann-
vigum þessum var fcastað
sprengju, sem banaði einum
lögregluþjóni. Sló þá í bardaga
oig voru ellefu menn drepnir og
110 særðir. Atburðir þessir
gerðust á torginu Haymarket
og hafia síðan verið nefndir
Haymairket-blóðbaðið.
Réttarmorð framin.
lUm þetta. leyti höfðu stjóm-
leysinigjar töluverð áhrif með-
ial verkamanjnia í Chicago. Þrír
- iaf ‘ leíðt.ogum stjóráil^singja.
héldu ræður á mótmaplafundin-
um á Haymarket. Viðbrögð yf-
irvaldanna voru að handtaka
þá og sjö félaga þeirra og saka
þá um sprengjukastið. Mála-
reksturinn gegn þeim er eitt -al-
ræmdasta réttarmorð í sögu
bandarískra dómstóla. Einn
fanginn. gat flúið, iannar var
isýknaður að laumum fyrir að
bera Ijúgvitni geign félögum sin
um. Af hinum voru fjórir
dæmdir til dauða og þrír á
æviiangt fanigelsi. Haymarket-
písl'arvoftarnir, sem svo er.u
nefndiif íi sögu bandarfekralr
verkalýðshreyfingar, Engel, Fis
oher, Persons og Spies, voru
hengdir 11. nóvember 1887.
Því er viðbr.ugðið, hve vel
þeir urðu við dauða sínum. „Sá
daigur mun koma að þögn okk-
lar í igröfin-ni verður mælskari
en ræður okkar,“ sagði Spies á
laftökupallinum. Síðustu orð
Persons voru: „Rödd fólksins
skal heyrast" og Fischer mælti:
„Þet-ta er mesti hamingjudag-
ur, sem ég hef lifað.“
Hið sanna kemur í ljós.
Þe.gar frá leið fór ýmislegt
>að lcomia. fram í daigsins Ijós
um það, hvemiig sprengjutil-
ræðið cg réttarhöldin voru í
pottinn búin. Það siannaðist að
leigður erindreki 1 ögreglustjórn-
arinniar og .atvinimurekendia
kastaði sprengjunni á Hay-
market-íundinurri. Tiligangurinn
var ,að fá itilefni til iað lífláta
foriinigjia stjórnleysingiia, eins og
igert var. Svo var fcomið árið
1893, að þeir se,m dæmdiir
ihöfðu verið í ævilahigt fang-
elsi vonu látnir lauair. Alt-
•geld fylkisstjóri í Illinois un.d-
Frarnhal.d. ú 8r síðu.