Þjóðviljinn - 12.07.1953, Page 4

4) ÞJÓÐVILJINN — Suraiudagur 12. júlí 1953
Át og áta — Sígaretta eða sígretta? — Lofkvæði til
heimskunnar
A. X. skrifar: — „Hvarvetna
rekst maður á vitleysur í mál-
fari, ekki aðeins í daglegu tali,
héldur einnig á prenti. I gær
keypti ég pakka af „Sirius“
súkkulaði. Og utan á pakkan-
um er langhundur undir fyrir-
sögninni „Merkið tryggir gæ'ð-
in“. I langhundi þessum stend-
ur m. a.: „Konsum súkkulaði
er framleitt til þess að verða
við óskum og fullnægja kröf-
um almennings um að fá 1.
flokks suðusúkkulaði, sem
eitrnig væri mjög gott til átu“.
— Finnst ykkur nú ekki eitt-
hvað fbogið við þetta orðalag
og beygingar? Síðasta setn-
ingin ætti vitanlega að vera
þánnig: „sem einnig sé mjög
gott til áts“. Át og áta er
tvennt ólíkt, og veit ég, að
allir kannast við merkingamun
þeirra orða.
Læt ég svo útrætt um þetta
að sinní, en ýmis fleiri dæmi
mætti nefna um rangt málfar,
sem haft er fyrir almenn-
ingi.“ — A. X.
★
í TILEFNI af málvöndunar-
skrifunum hér að ofan vil ég
geta þess, að nýlega hef ég
heyrt nýtt íslenzkt heiti yfir
það, sem hingað til hefur al-
mennt verið nefnt „sígaretta“.
Maður einn kom að máli við
mig og segist hafa fundið upp
nafnið „sí-gretta“. Skýrir
hann það með því, að þegar
menn reyki, gretti þeir sig í
sífellu. Bravó fyrir því!
★
ALD AMÓTAM AÐUR‘ ‘ sendir
mér línu og biður mig um a'ð
birta hér kvæði eitt, en hann
nefnir ekki ástæðuna fyrir
því. Vil ég þó verða við bón
hans, en kvæðið er „Lofkvæði
til heimskunnar“ og er eftir
Hannes Hafstein. Það er á
þessa leið:
Lútandi sit ég hér.
Lofkvæ'ði flyt ég þér,
alheims drottnandi,
aldrei þrotnandi,
þéttgjörva, þrekbyggða,
þrautgóða, eldtryggða,
margreynda, háttvirta
heimska!
Eg spyr:
Er það ei guðlaus gleymska,
að gjört ei var það fyr?
því oss m:nnir á þig
hvert augnablik, drottning,
og sama’ er að sjá þig
og sýna þér lotning.
I flestu, er menn yrkja,
þú yfirgnæfir, feit og rík.
Þér lýtur land og kirkja.
og lofsverð pólitík.
I fundarhöldum fossar þú,
í frelsisgiamri blossar þú,
í hjörtunum þér hossar þú.
sem hoppi páskasól.
I blaðadjásnin dumpar þú,
til dýrstu hluta slumpar þú,
og pattaraleg prumpar þú
á préd’kunarstól.
I æskulý'ðnum ískrar þú,
í öldungunum pískrar þú,
og kunnuglega hvískrar þú
í kreddu-reaktíón.
Til góðrar stöðu gagnar þú
og grósséra.na magnar þú.
I félögunum fagnar þú,
er faðmast Jón og Jón.
Þú ert hið eina, sem aldrei
getur hrapað,
allt hefur verið þitt skuld-
bundið hjú.
Með systur þinni, hræðsl-
unni, hefur þú skapað
hundanna spágól og margs-
konar trú.
Þú starir úr allmörgu auga
og æxlar þig samtölum i.
I þinni lind verða’ að lauga
sig dærdómsverk forn og ný.
Og æðstitemplari ertu.
Um alheim þitt „musteri"
skín.
í ljóði lofuð nú vertu.
Lífið er „stórstúka" þín!
SKAK
Ritstj.: Guðmundur Arnlaugsson
Á ýmsan hátt ber skákin þess
imerki, hvar hún er upprunnin
og hvar hún hefur þróazt. OrSið
skák er runnið úr persneska orð-
inu shah eins og margir munu
kannast við, og: er senniioga sama
orðið og zar í rússnesku, hvort-
tveggja merkir þjóðhöfðing-ja. Ara-
biskan hefur lagt til orðið mát,
sem sagt er að þýði dauði á því
máli. Úr frönsku er ýmis orðtök
runnin. „J’adotibe“ segir skák-
niaður sem kann sig, ef honum
verður það á að snerta mann sem
hann ætlar ekki að leika, og en
passant er gjaldgengt um skák-
heim allan. Það hefur verið þýtt
á íslenzku og heldur klaufalega
með „í framhjáhlaupi". — Þegar
enskumælandi skákmenn lýsa
leikþröng nota þeir þýzka orðið
zugzwang án þess að hika. Pyrir
fáum árum efndi enskur kollega
til samkeppni um beztu þýðirigu
á orðinu og varð movebound hlút-
skarpast. Það er sæmilegasta órð,
en ég hef \enga trú á að það
útrými zugzwang úr enskunni. —
Hins vegar fyigdu sögunni svo
skemmtileg tafllok að ég get ekki
stillt mig um að sýna þau hér.
Þaði var enski skákmaðurinn Ger-
ald Abrahams sem tillöguna átti
og staðan er úr skák er harin
tefldi á ensku skákmóti 1948.
Abrahams hefur hvítt.
Stöðumynd.
ABCDEFGH
Abrahams á leik. — Leikar féllu
þannig:
1 g5—g6t Kf7—f6
Til þess að koma í veg fyrir Kg5.
2 Hd3—dl! d4—d3
Eini leikurinn, hann verður að
geta svarað Hdel með Hd4.
3 Hdlxd.3! b7—b6
4 Hd3—d5! Hd8—d7
5 He4—e8 leikþröng!
Á bókmenntum skákarinnar er
til sægur af dæmum um leik-
þröng, en þau eru flest úr tafl-
lokum eins og eðlilegt er. Miklu
sjaldgæfara er að sjá stóran her
í heljargreipum þannig að enginn
maður megi sig hræra. Ógleyman-
legt dæmi um það er slcák sem
Nimzowitsch tefldi gegn Samisch
í Kaupmannahöfn og stundum
hefur verið nefnd „die unster-
bliche Zugzwangpartie".
Sámisch — Nimzowitsch
1 d2—d4 Rg8—f6
2 c2—d4 e7—e6
3 Rgl—f3 b7—b6
4 g:2—g3 Bc8—b7
5 Bfl—g2 Bf8—e7
6 Rbl—c3 0—0
7 0—0 d7—d5
8 Rf3—e5 c7—c6
Tryggir stöðuna. Annars kom Dc8
tíl grema.
9 c4xd5 —
Lætur frumkvæðið að ástæðulausu,
Rétti leikurinn var e2—e4
9 — — c6xd5
10 Bcl—f4 a7—a6!
Æltlunin er að koma framverði
á c4 (sjá næsta leik).
11 Hal—cl b6—b5
12 Ddl—b3 Rb8—c6
Riddarinn stefnir til c4, hvítur
tekur því kaupin.
13 Re5xc6 Db7xc6
Svartur hefur grætt leik á kaup-
unum, því að hann hafði aðeins
leikið sínum ridara einu sinni.
14 h2—h3
Síðasta færi til að jafna leikinn
var að leika 14 Re4!
14 ----- Dd8—d7
15 Kgl—h2 Rf6—h5
Svartur gat haldið sig við drottn-
ingsrvænginn einvörðungu og leik-
ið Db7 og síðan Rf6—d7—b6—c4,
en hann kýs að spanna allt borð-
ið.
16 Bf4—d2 f7—f5
17 Db3—dl b5—b4!
18 Rc3—bl Bc6—b5
Nú er kóngspeðið leppur, það smá-
þrengist að hvít.
19 Hfl—gl Be7—d6!
Býður upp í dansinn!
20 e2—e4 f5xe4!
21 Ddlxhð Hf8xf2
Hvað hefur svartur fengið fyrir
manninn? Tvö peð og von í fleir-
um, yfirráð á annarri reitaröð og
það sem ekki er sízt um vert:
honum hefur tekizt að lama her-
sveitir hvíts að verulegu leyti.
Sú lömun breiðist út i næstu
, leikjum.
22 Dh5—g5 Ha8—f8
23 Kh2—hl Hf8—f5
24 Dg5—e3 Bb5—d3
Býr sig undir að veiða drottning-
una með He2.
25 Hcl—el h7—h6!!
og hvítur er í algerri leikþröng.
Bd2—cl kostar riddarann, Kn2
eða g3—g4 kostar drottninguna
vegna Hf5—f3. Taflstaðan er for-
kostuleg og Sámisch sá eigi ann-
að vænna en gefast upp þegar í
stað.
★
2. dæmi Sveins Halldórssonar.
Hvítur á að máta í 3. leik. —.
Lausn á 2. síðu.
Samkomulag um visenutiíliögun
Framhald af 1. siðu.
Ósa.mið um kjör á plönum.
Þrátt fyrir ítrekaða.r tilraunir
Verlcakvennafélagsins til þess að
fá tekna upp samninga um kjör-
in á söltunarplönunum hafa at-
vinnurekendur ekki enn fengizt
til að ganga frá þeim. Er komin
upp deiia millj verkakvenna' og
atvinnurekenda um hvenær
tryggingartíminn skuli hefjast.
Vilja atvinnurekendur að trygg-
ingartíminn sé frá upph-afi veið-
anna en verkakonur halda íast
við það -að try-ggingin gangi í
gildi um leið og söltun er leyfð
eins og verið hefur.
Ýmislegt ■ fleira ber í milli.
Taldj Gunnar Jóhannsson, for-
maður Þróttar mjög hæpið fyrir
aðkomufólk að ráða sig til vinnu
á söltunarplönum meðan þessi
deila er óleyst, þegar blaðið átti
viðtal við hann í gær.
Góðar horfur.
í gær voru taldar góðar síld-
veiðihorfur á veiðisvæðinu. Veð-
ur var kyrrt og milt. Síldin er
að því er virðist á öllu svæðinu
út af Siglufirði og norður á
Grímseyjarsund. Einnig hefur
síldar orðið vart vestur á Skaga-
grunni. Átumagnið er sex sinnum
meira en talið er nauðsynlegt til
að síldin vaði. Sú síld sem .borizt
hefur á land er feit og falleg.
Hefur mælt Æifumagn .hennar
nálg-ast 18%.