Þjóðviljinn - 26.07.1953, Qupperneq 7

- Suiuiudagur 26. júlí 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
SVEINN FRÁ SKÓGDAL
sendir Þjóðvitjanum skemmti-
lega grein úr lífi alþýðunnar,
og er auifundið að hann er
vanur að halda á penna. —
Fróðiegt er, að fá slíkar lýs-
ingar á alþýðulífi, og ættu
sem flestir að láta Þjóðvilj-
ann og þann fjölda manna,
sem blað'ð Qes, njóta af
reynslu sinni. Sendið greinar
úr lífi alþýðunnar til rit-
stjórnar Þjóðviljans, Skóla-
vörðustíg 19.
>að eru 54 ár síðan ég var
18 ára. Þá var ég á góðu sveita
heimili, eftir 'því sem þá gerð-
ist, langt inn til dala og sá
ekki sjó. Og kannski stafar það
af því að mér er alltaf illa við
sjóinn. Þar líður mér aldrei
vel. Inn til dalanna var að
mörgu leyti gott að vera, þó
gat lífsbaráttan þar verið býsna
hörð á stundum, því verkin
ráku oft fast á eftir, hvor-t
heldur var sumar, vetur, vor
eða haust. Vinnutíminn var þá
mun lengri en nú er orðið. Þá
fór heldur enginn tími í dag-
tolaðalestur, ekki heldur til að
hlusta á útvarp eða bregða sér
á bíó, sem' nú telst sjálfsagt.
Sveitafólkið varð að strita og
bjástra og baða út öllum öng-
tum til að halda í horfinu, vera
árrisult og sókndjarft. Þannig
var barizt í bökkum, eins og
það var kallað ár eftir ár. En
þegar maður lítur nú yfir far-
inn veg finnst manni merkilegt
— aA- þrátt fyrir sæmilegt ár-
ferði, mikinn vinnutíma, sparn-
að í öllu og ýtrustu nýtni á
öllum sviðum, þá virtist fjár-
hagsleg afkoma bændanna yfir-
leitt sýna lítinn gróða. Eg held
nú samt að fólk hafi þá að
mörgu leyti verið ánægt með
sitt hlutskipti: sem nú. Það
þekkti ekki aðra lífsafkomu.
Og hvemig sem timarnir breyt-
ast verður alltaf eitthvað að,
þó það sé sitt upp á hvern
máta.
Á þessu aldursskeiði langaði
mig 'í skóla. Um marga skóla
var þá ekki að ræða, helzt var
það Möðruvalláskólinn. En þá
fékk ég að vita að bókvitið yrði
ekki látið í askana. Búnaðar-
skóla? Þá var hlegið hrossa-
ilega og því bætt aftan í að
búfræðingar væru fádæma bú-
skussar! Þetta voru undirtekt-
ir gamla fólksins þegar ung-
lingana fýsti til uppfræðslu. —
Þeir unglingar, sem á þessum
tíma nenna ekki að lesa Iðn-
skólann til að öðlast þar til
sett réttindj að vera löggengir
til smiða o. fi. hefðu þurft að
vera uppi fyrir 50—60 árum.
Mér dettur i hug að segjia
ihér lauslega frá vorverkum
heimilisins, sem ég dvaldi á
fyrir 54 árum. Það er aðeins
lítið sýnishorn af þvi hvernig
störfin reka á eftir, ekki frem-
ur á vorin en allan ársins hring
ef vel á að fara. Mér er þetta
vor sérstakleaa minnisstætt
vegna þess að þegar vorverkin
voru langt komin fór ég með
húsbónda mínum í vegavinnu
vikutíma áður en sláttur og
heyannir hófust. Eg var þá tæp-
lega 18 ára sveitadrengur og
hafði aldrei fyrr unnið utan
heimilis. Hafði ekki gert Sjálf-
um mér grein fyrir því áður
fyrr en í þessari vegavinnu
hvað það eiginlega var að
vinna fyrir ákveðna peninga-
upphæð fyrir hverja klukku-
stund sem liði. Að gefnu til-
efni vaknaði ég þá fyrst til
meðvitundar um hve réttlátt
og sjálfsagt það er að borga
hverjum, og einum fyrir sömu
afköst, hvað sem liði aldri eða
kyni.
Það voraði seint, en hagstæð
tíð eftir iað batinn kom og leyst
ist hinn mikli snjór ótrúlega
fljótt. Sauðburður og túná-
vinnsla fór nú saman og fleiri
verk kölluðu að í sama mund.
Og þar sem fáliðað var þurftu
hendurnar að standá fram úr
ermum. Óbornar ærnar hýst-
ar á nóttum og vaktaðar eða
undir eftirliti á daginn.
Þegar lömbin voru þriggja
nátta og móðirin í góðum
færum var þeim sleppt,
en tvílembdum ám ekki fyrr
en lömbin voru vikugömul og
þá komnar gróðurnálar. Þó ó-
bornu ærnar væru hýstar
þurf-ti út til þeirra í eftirlits-
ferð á nóttinni. Það gat margt
óvænt komið fyrir, enda þótt
ærin kæmist frá lambinu. —
Stundum fékk móðirin ekki að
kara afkvæmi sitt eða sýna
því móðurlega umönnun vegna
þess að þá vildu aðrar gerast
mæðuj^ og ráku hina réttu móð-
ur frá. Ef ærin var tvílembd
sinnti hún kannske aðeins
seinna lambinu, því hið fyrra
fór á kreik að leita að móð-
urinni og lenti þá eitthvað í
ógöngum innan um hinar ó-
bomu, sumar urðu snakillar og
ráku hornin í þennan skjögr-
andi og dettandi umrenning —
hvað hann væri að flækjast —
svo voru stundum aðrar blíð-
ari og vildu gerast fóstrur. Þess
utan gat burður borið að hjá
nokkrum samtímis og kom
sér aldrei vel að fjármaðurinn
svæfi á sín bæði eyru inni í
rúmi. Þær ær, sem báru á
nóttunni innan um aðrar í húsi
varð að flytja i annað hús, ef
til var, eða gefa þeim töðu
sunnan undir húsveggnum, þeg-
ar gott var veður. Gömlu meun-
irnir höfðu trú á því að ef
ærin fékk ekki strax fylli sína
í lambssvanginn, eins og það
var orðað, þá yrði nyt þeirra
rýrari. Ef ærin bar úti i haga
og lítið var um gróður, þó iörð
væri auð, var sjálfsagt að
hlaup.a með töðutuggu í poka
og færa henni. Oft voru hætt-
ur i giijum og lækjum á vorin,
meðan snióinn var að ley.sa, og
varð að hafa vakandi auga
fyrir því að brjóta niður snjó-
inn; annars gat þeirri skennu
verið bani búinn, sem ætlaði
yfir gilið yfir á næsta rinda.
Líka voru krapablár oft hættu-
spil á vorin. Eg heyrði gamla
fólkið oít tala á þann veg. að
jörðin gerði mikið að reðan,
þegar þessi tími árs var kom-
inn. Enda sást það bezt, þegar
maður braut niður snjóinn, þá
hafði húsa.ð svo mikið frá sjálf-
um lækninci, og oft sem bakk-
arnir m fðft am lækjunum voru
SVEINN
frá Skógdal:
klakalausir og grænir. — Þó
ærnar væru höfuðsetnar um
burðinn kom það oft fyrir að
ein og ein læddist burt til burð-
ar. Gerðist það stundum með
■undraverðri fyrirhyggju og
snarræði, að þaulæfður vörzlu-
maður sá ekki við hinni skyn-
lausu sauðkind, þó hann sé
æðsta skepna jarðamnar. En
sjálfsagt var að safna liði og
leita hins týnda sauðs eða
sauða, því hér gat verið um
líf og dauða að tefla. Þá var
oft komin kyrrlát nótt eftir
ys og þys hins langa vinnudags.
Já, svo var þá, iað oft var
hvíld og svefn’ af skornum
■skammti um sauðburðinn. Slik
störf heimta sérstaka árvekni
og umhyggju, ef öllu á vel að
líða, og að maður geti hvergi
sjálfum sér um kennt yfirs.ión-
ir eða trassaskap. Öllum jeim
handtökum, smáum sem stór-
um, er hér að lúta, er ekki
hægt að lýsa í stuttu máli, en
sá veit bezt um það sem reynt
hefur. Þó oft verði miklir örð-
ugleikar og lítil hvíld um sauð-
burðinn, skilur sú starfsgrein,
ef ve.l er stunduð, eitthvað það
eftir'hjá manni, sem ég tel
bæði þroskandi og heilbrigt. —
Þegar sauðburður var langt
kominn var laðið stungið út úr
fjárhúsunum svo fljótt sem því
varð við komið og flutt út á
túnið í námunda við húsin og
þurrkað þar til eldiviðar. Fór
•sú vinna þannig fram, að veniu
lega stakk húsbóndinn, en
krakkar notaðir til að bera
hnausana til dyra. Úti fyrir dyr
um var fullorðinn maður mcð
hjólbörur, sem ók svo hnaus-
unum á þurrkvöllinn. Komu þá
konur til sögunnar með stóra
hnífa og klufu hnausana í þunn
ar flögur og breiddu þær til
þurrks. Þegar -flögumar höfðu
svo þornað, það er upp sneri,
voru þær reistar upp á rönd
tvær og tvær saman og studdu
þannig hvor aðra. Þegur svo
flögurnar virtust að mestu gegri
þurrar, voru þær bornar sam-
an í stóra hlaða, sem stóðu utí
yfir isumarið. Á haustin var
svo eldiviður þessi flutur mn
undir þak eða torfþakinn þar
úti, sem hlaðar þessir stóðu.
Þar sem taðið var þurrkað
þurfti ekki að bera á. Virtist
grasið vaxa vel undan þessari
taðþurrkun. Túnávinnslan var
í því fólgin að mylja skítinn
og koma honum yfir túnið svo
fljótt á vorin sem við varð kom
ið. Og áður en grasið óx mikið
varð svo að hreinsa með hríf-
um það sem ekki vildi niður
í rótina ganga. Þá var því rak-
að saman í /smáhrúgur, og
krakkar og liðléttingar voru
látnir ,,bera af“, eins og það
var kallað. Ef komið var m'k-
ið gr.as og blautt var á þó+ti
þetta fremur leiðinlegt verk —
að draga pokann milli hrúg-
lanna og sópa þeim með berum
höndunum upp í pokann. Næð-
ist áfrakið þurrt var það bo'rið
undir þak og notað til eldivið-
ar á sumrin eða borið í flórinn
til að þerra upp þvagið.
Eftir að skítkvarnirnar komu
í notkun þótti það bæði flýtis-
auki og erfiðisminna að mala
skítinn heldur en berja hann
sundur með klárum eða öðrum
bareflum. Á haustin eða vetr-
um var skíturinn fluttur á
túnið og beið þar til vorsins i
hlössum eða reinum. Ef skít-
urinn, einkum kúamykja, hafði
ekki frosið og rignt var hann
óvinnandi — muldist illa.
Ekki mát.ti gleyma í vorönn-
unum að þrífa til í heystæð-
unum. Eftir veturinn var heyja-
torfið komið í tætlur. og lá
sumt af því niður í tóftinni og
kringum hana, en á veggjunum
var torfrusl, sem gert var upp
að heyinu að haustinu. Allt
þetta torfdót varð nú að breiða
til þurrks, og þegar það var
orðið þurrt varð iað hlaða því
saman og geyma í búnka til
haustsins og hlaða því á ný
upp iað væntánlegu heyi.
Víða var lítið um heyhlöður
og þurfti því að rista heyja-
torf á vorin, þurrka það (svo
meðfærilegra væri það í ailri
meðferð) og eiga það þurrt í
búnka þegar á þurfti að halda.
— Svo var það mótaka á vor-
in, sem tók sinn tima.
Geldfé, gemlingar og sauðir
var rekið til afréttar á vorin
'svo snemma sem hægt var
fyrir tíðarfari og öðrum ástæð-
um. Svo rak áð því að það
varð að gera út menn með
nesti og nýja skó til að smala
.afréttinn og ná ullinni af þessu
fé. Einnig að fara með nokkra
hesta undir klyfberare'ðfæri til
að koma heim ullinni. Slíkar
vörgöngur tóku nokkra daga
fyrir þá sem lengst þurftu að
sækja. Svo varð að smaiaheima
landið til að marka lömbin og
taka ull af hálsi og kvið ánna
eftir því sem tromað var á
þeim. En ær voru ekki rúnar
fyrr en eftir fráfærur.
Hér að framan hef ég bent
á helztu vorverkin, sem misk-
unnarlaust ráku hvert annað
og ekki varð undan komizt fyr-
ir hvert heimili, sem halda
vildi heiðri sínum og verða ekki
undir í lífsbaráttunni. Nú var
aðeins vika til siáttar og frá-
færna, sem oft bar að um líkt
leyti.
Vitanlega voru nóg vrrkefni
heima fyrir, svo sem að gilda
upp gamla húsveggi sern hlaup
var í .og komnir að hruni o. fl.
o. fl. I þetta sinn dettiir hús-
bóndanum það í hug að fara
í vegavinnu, og að ég fari með
Framhald at 11. síðu.
’Þær
Lárviður sorganna, laufkvak i grœmtm skógi,
lífsms rómnr í dumbri örtefaftögn,
sálnarma harmur 1 sœlum unaðarhlátri,
sáitmáli hjartans við ttmans dulrœðu mögn.
Reikandi sólir á hjartans glótuðu himnuni,
beimar af bvitu Ijósi í myrkranna f>röng,
úthaf í tári, uppgjöf sem fagnar sigri,
ástleitin þögn sem fyllir beiminn af söng.
Rauð' og bvit spratt rósin úr bliknandi jörðn,
risu hríslandi skógar úr sofandi mel,
brámánar heitir og bjartir á vonirnar skinu,
breyttust i sóldaga vetrarins grimrnu él.
Neiyrði dimmt eins og nótt sem gleymir að líða,
nafnlausra viti i ókunnra hafa röst.
Bálfcr kœrleikans, blóm i tröðkuðum lundi,
bíenir sem skapa úr gráti söngvanna þröst.
Hljómlist guðanna helgiið af móðurbrosi
buggun kúgaðra þfíða: Það birtir nú senn.
llmróddin skœr úr andans frostunum kyssir
eilíft lif fyrir týnda og bugaða menn.
Uno oq saklaus með œskubrosið á hvarmi,
o o
eins og blómin sem gróandans fegurð tjá.
Rdeykyngi frjó eins og moldir risandi sumra,
málstaðitr barnsins i drottinkynjaðri þrá.
Gísli H. Erlendsson.
Ur lífi ttlþýðu
fyrir 54 árum