Þjóðviljinn - 08.11.1953, Qupperneq 7

--- :----------------- Sunnudagur 8. nóvember 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Rabbað við Eðvarð Sigurðsson um
Vínarborg, Ungverjaland og
sannsögli Morgunblaðsins
Verksmiðjustjórinn
scm reis upp
fró ÓAuðum
S.l. sumar kom til Ung-
verjalands verkamanna-
sendinefnd frá Austurríki.
Þegar til Búdapest kom
voru nefndarmenn spurð-
ir að pví hvað peir vildu
helzt sjá og kynna sér. All-
ir reyndust sammála um
pað að fyrst og fremst
vildu peir lieimsœkja verk-
smiðju eina í smábæ í
norðurhluta landsins, ekki
ýkjalangt frá landamærum
Austurríkis. Þótti pessi
beiðni nokkuð nýstárleg,
par sem verksmiðjan var
ekki sérlega sögulegt fyrir-
tœki, en pví var svarað að
sjálfsagt vœri að verða við
pessari ósk tafarlaust. Urðu
verkamennirnir dálítið
undrandi á svipinn og virt-
ust hafa búizt við öðrum
svörum. Þegar á áfanga-
staðinn kom hófu peir enn
miklar spurningar um
hvort petta vœri pessi nafn-
greinda verksmiðja í pess-
um tiltekna bœ. Var peim
enn sagt að svo vœri, en
peir létu sér ekki nœgja
orð leiðsögumannanna
heldur spurðu verkafólkiö
og fengu sömu svör. Þegar
peir höfðu gengiö um og
skoöaö allt hátt og lágt og
af mikilli nákvæmni báru
peir fram ósk um aö fá aö
tala við verksmiðjustjórann
og nefndu nafn hans (en
paö er ein mesta raun sem
útlendingar komast í aö
muna og bera fram ung-
versk nöfn). Maöur var
sendur að leita verksmiðju-
stjórans en kom aftur meö
pau skildboð að hann væri
ekki við en kœmi senni-
lega eftir skaimna stund.
Uröu austurrísku verlca-
mennirnir pá nœsta ein-
kennilegir a svipinn og
kinnkuöu kolli hver fram-
an í annan. Skömmu síö-
ar kom verksmiðjustjór-
inn á vettvang og var
kynntur nefndinni, en
undrunarsvipur Austurrík-
ismannanna leyndi sér ekki
fremur en fyrr. Spuröu
peir hvort petta væri áreið-
anlega verksmiðjustjórinn
og héti áreiðanlega pessu
nafni, og pcgar leiösögu-
mennirn r kváöu svo vera,
var verksmiðjufólkiö enn
látiö staöfesta að rétt væri
hermt. Þegar hér var kom-
iö sögu fóru leiösögumenn-
irnir aö veröa forvitnir og
spuröu hverju pessi tor-
tryggni sœtti, hvers vegna
peir rengdu svo mjög pað
sem sagt, vœri jafnvel
svona einfáldar staöreynd-
ir.
Þá leystu Austurríkis-
mennrnir frá skjóðunni.
Þeir drógu upp úr vösum
sínum nýleg austurrísk
blöo, en í peim voru ýtar-
legar rosafréttir par sem
svo var frá skýrt aö verka-
mennirnir í pessari til-
teknu verksmiöju í pessum
tiltekna bœ í Ungverjalandi
heföu gert verkfall og upp-
reisn í júní í sumar, eyöi-
lagt verksmiðjuna aö
mestu leyti og drepið pervri-
an nafngreinda fram-
kvæmdastjóra hennar. Því
væru peir nú undrandi aö
sjá verksmiöjuna á sínum
staö, engar sjáanlegar
skemmdir og verksmiðju-
stjórann í fullu fjöri. Af
viöræöum viö verkamenn-
ina sannfœröust peir síöan
um að ekki var nokkur
flugufótur fyrir pessum
œsifregnum Vínarblað-
anna.
Þessa lærdómsrjku sogu sagði
Eðvarð Sigurðsson mér um dag-
inn eftir leiðsögumanni nefndar
innar þegar við spjö’.luðum. um
sann’eiksást Morgunblaðsins og
ferð hans til Ungverjalands, en
þeim Birni Bjarnasvni var boð-
ið þangað af Alþýðusambandi
Ungverjatands að afloknu
verkalýðsþinginu mikla í Vín-
arborg. En áður en við hófum
tal um Ungverjaland spurði ég
hann að því hvernig Vínarbú-
um geðiaðist að því að búa í
hemuminni borg.
-— Auðvitað er það heitasta
ósk íbúanna að losna við her-
námið sem fyirst, segir Eðvarð.
En afstaðan til hernámsveid-
anna er mjög mismunandi.
Bandaríkjamennirnir eru lang'-
samlega verst þokkaðir, a’-
ipenningur sér þá ekki Mjög víða
á skemmtistöðum má sjá aug’ýs-
ingar um að bandarískum her-
mönnum sé ekki leyfður að-
gangur, en það bann er hins
vegar ekki látið ná til Breta,
Frakka og Rússa. Ástæðan er
mjög slæm hegðun Bandaríkja-
manna og eins hitt að fólk
fæst ekki til að sækja sömu
skemmtistaði og þeir.
•—Hvernig leizt þér annars á
Vínarborg?
— Það leyndi sér ekki að
Vín er fátæk borg, fólkið
snautt, launin lág, atvinnuleysi
mikið Og þessi heimsfrægi stað-
ur ber öil merki hnignunarinn-
ar, blómatími hans er liðinn
um sinn. Enn eimir þó eftir
aí hinni gömlu Vínarbórg i tón-
listai'lífinu, á alla hljómieika er
uppselt löngu fyrirfram og
þarna koma fram færustu lista-
menn. Vín Iser mikil og Stór sár
eftir styrjöldina. Síðustu vikur
stríðsins gerðu Bandarikjamenn
stórárásir á borgina, eins og
aðrar borgir sem sovétherirnir
voru þá að nálgast, og fóru þá
forgörðum mikil verðmæti, þ. á.
m. ómetanleg menningarverð-
mæti. I borginni eru stór rústa-
svæði sem ekkert hefur verið
hreyft við ennþá.
— Og svo fórstu gegnum
járntjaldið mikia.
— Jántjaldið var ekki ugg-
vænlegra en svo að stór gæsa-
hópur iabbaði á undan bíln-
um okkar gegnum tjaldið.
Bændur virtust fara yfir landa-
mærin óhindrað beggja vegna
frá með vagna sína og eiga hin
nánustu samskipti. En umskipt-
in birtust fljótt á öðrum svið-
um. I ' suður- og austurhluta
Austurríkis voru mikil brögð að
því að uxar og kýr væru höíð
að dráttardýrum, ekki aðeins
fyrir plóga ,og önnur jarðyrkju-
verkfæri heldur einnig fyrir
vagna. En þegar yfir landa-
mærin kom skipti alveg um.
Þar birtust hestar og traktor-
ar, en það var a’.veg undan-
ekning að sjá klaufdýr notuð
á þann hátt. Sama má’.i skipti
um byggingarriar. Það lit’a sem
maður sá nýbyggt í Austurríki
var í sveitaþorpunujn, þar hafðj
fólk sem flúið hai'ði úr borg-
unum komið sér upp smáíbúð-
.arhúsum. Á leiðinni t'l Búda-
pest -blostu hins vegar hvar-
vetna við verksmiðjuhverfi scm
vérið var að koma upp og stór-
ir bæjarhiutar af nýjum íbúð-
arhúsum i sambandi við verk-
smiðjurnar.
— Hvernig leizt þár annars
á Ungverja’and?
— Þessa fáu daga sem við
vorum í Búdapest urðum við
auðvitað engir sérfræðingar í
málefnum landsins og aðeins
dómbærir um það sem við sá-
um og hevrðum og drögum
auðvitað okkar ályktanir af
því. Fyrstu áhrifin voruvbæjar-
lífið í Búdapest, þessari fögru
borg, -en hún er tvímælalaust
íegursta borg sem ég hef séð.
Fólkið á götunni er mjög vel
klætt, fötin virðast bæði vönduð
og mjög smékk’.eg, það virðist
einnig hið ánægðasta með til-
veruna og bæjarbragurinn er
mjög glaðvær. Allir almennir
samkomustaðir eru troðfullir af
fólki, kaffihús og kvikmynda-
hús, svo að ekki sé minnzt
á hljóm’.eikahús. En auk þessa
hefur fólk mjög vönduð menn-
ingarheimili. Verzlanir allar
virðast hafa gnægð vamings,
vandaðan og góðan, og sýning-
argluggar eni einhverjir þeir
glæsilegustu og smekk’.egustu
sem ég hef séð, ög gsetu ís-
lenzkir kaupsýslumenn mikið
af þeim lært. Um verðlag er
erfitt að segja, . án þess að
þekkja margar aðrar aðstæður.
Þegar ég kom til Kaupmanna-
hafnar á föstudag í fyrri viku
keypti ég Morgunblaðið á járn-
brautarstöðinni og í því var
m. a. heilmilíil grein um á-
standið í Ungverjaiandi og var
sagt að svínsflesk kostaði 60
lcr. kílójð, kaffi um 300 kr. og
niðursoðið . kjöt um og yfir
100 kr. Um Morgunblaðsgrein-
ina er það að segja að ef állt
sannleiksgildið er eftir þessu,
þá er hér um að ræða hreinan
uppspuna og lygasögur. Eg veit
ekki hvernig gengið kann að
vera skráð en eftir verð'.agi
og kaupmætti ætti forintan
að samsvai'a sem næst krónunni
okkar. Samkvæmt því kosta
kjötvörur 15—20' kr. kilóið. Ég
veit ekki hvað kaffið kostar í
búðum en á veitingastöðum
kostar það 2—3 kr. og er þó
miklu sterkara en hér tiðkast.
Má nokkuð marka sannsögli
Morgunblaðsins á því.
— Bar mikið á stríðsminjum
i Búdapest?
— í Búdapest bar mjög mik-j
ið á því hversu rösklega er unn-
ið að endurbyggingu borgarinn-
ar, og var það mjög ólíkt því
sem fyrir augu bar í Vinar-
borg. Samkvæmt hagskýrslum
er talið að .90% allra húsa I-
borginni hafi orðið fyrir meiri
og minni áföllum og 12% af
ö'lum mannvirkjum borgarinn-
ar voru talin eyðilögð. Samkv:
þeirri áætlun sem gerð -jíar I
sumar af nýju rikisstjórninni
á öllum viðgerðum og endur-
byggingum húsa að vera loltið
innan tveggja ára.
— Hvað svo um lífskjör
fólksins?
— Ég fór i heimsókn til
þeirra sem ég kalia Dagsbrún-
armenn í Búdapest, sambands
byggingarverkamanna sem hef-
ur innan vébanda sinna bæjar-
vinnumenn, vegagerðarmenn o.
s. frv. Almenn laun manna.. í
þessu sambandi voru talin
1000—1100 fórintur á mánuði.
Ekki er' h'éegt'‘áð'lélja að þéttá
sé hátt kaup, og þeim er það
fullljóst sjálfum, en þess ber að
geta að frá launum dregst ekk-
ert til opinberra aðila. Skattar
og önnur opinber gjöid þekkj-
ast ekki, allt slíkt er tekið af'
óskiptu. Þessi laun rennj því
öll til lífsframfæris, þegar und-
an er skilið að til verkalýðsfé-
lagsins greiða merin 1—
af kaupi og eru Það jafnframt
gjöld til elli- og eftirlaunasjóða.
Sjúkrasamlög og tryggingar eru
ókeypis, og tryggingarnar eru
næsta fullkomnar. Lægsta húsa
leiga sem við urðum varir við
var í nýjustu húsunum i Stalín-
varos, iðnaðarborginni nýju, ogr
var hún 4,11% af kaupi. I
Búdapest er húsaleigan frá 5 til
10% og meðaliagið nálægt 8%,
10 en það mark sem stefnt er áð
er að engin húsaleiga verði
hærri en 5%, af launum, mið-
að við hæíilegt húsnæði, en
ekki hefur enn .tekizt a'ð fr&m-
fylgja þessu þar sem húsnæðis-
vandræði eru mikil bæði vegna
eyðiléggingar styrjaldarinnar og
sökum vaxandi þarfa iðnaðarins
fyr.'r vinnuafl. Segja má að
undantekningarlaust borði menn
á vinnustað, og fyrir þrjár heit-
Frarfthald á 11. síðu.
Þannig leit út í litla þorpinu Dunapentele í maí 1050
—- en í nóvember 1951 var þa<5 þegar að breytast í
stórborgina Stalínvaros