Þjóðviljinn - 09.12.1953, Blaðsíða 6

fe) — ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 9. desember 1953
(móoviuinn
Útgefandl: Sameinlngarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurlnn.
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson.
Fréttastjórl: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarnl Benediktsson, Gutt-
mundur Vigfússon, Magnús Torfi Ólafsson.
▲uglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustig.
19. — Sími 7500 (3 línur).
Áakriftarverð kr. 20 á mánuði i Reykjavik og nágrennl; kr. 17
annars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. cintakið.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Fordæmi Dana
Hér hefur verið rætt og ritað mikið um hernámið síð-
ustu mánuði og þær umræður hafa leitt í ljós að her-
námsmenn eru á miklu undanhaldi. Þeir hopa frá einum
varnarstöðvunum til annarra og játa nú ýmsar staðreynd-
ir er þeir þverneituðu fyrir skemmstu. Og nú berast ný og
athyglisverð tíðindi frá Danmörku sem enn munu ýta
undir þá þróun sem hér er að gerast.
Þegar yfirgangur Bandaríkjamanna var hvaö mestur
og tök þeirra sterkust á þjóðum Vesturevrópu, var einnig
gengið frá því að hernámslið settist að í Danmörku. Var
þetta hernám undirbúið með miklum framkvæmdum,
flugvellir þeir sem nazistar komu upp voru stækkaðir og
hafin bygging annarra og síðan áttu bandarískar sveitir
að setjast þar að. Andstaöa almennings var hins vegar
rik gegn þessum ráðagerðum og fór sívaxandi. Og svo
kom á síðasta ári aö stærsti flokkur landsins, Sósíaldemó-
kratar, lýsti yfir andstöðu viö bandarískt hernám og
vann verulega kosningasigra á þeim fyrirheitum.
Og nú hafa verið dregnar ályktanir af því að kröfum
Bandaríkjanna hefur verið hafnað. Hætt hefur verið her-
stöðvaframkvæmdum þeim sem ákveðnar höfðu veriö. Er
þetta mjög athyglisvert út frá þeim herfræðilegu „rök-
um“' sem reynt hefur verið að hampa hér undanfariö. Sé
um ,',árásarhættu“ að ræða er húh margfalt meiri í Dan-
mörku en íslandi. Danir hafa Sovéthersveitir á næstu
grösum, og öllum herfræöingum ber saman um aö hafi
Sovétríkin árás í huga yrði þeim það létt verk og lööur-
mannlegt að leggja undir sig Danmörku á örstuttum
tíma. En stjórnmálamenn þar í landi telja það fráleita
firru að slík árás komi til mála og hegða sér samkvæmt
því. En hversu lengi eiga íslendingar að heyra þessa sömu
firru sem röksemd fyrir hernámi landsins?
Það er einnig athyglisvert fyrir íslendinga að danskir
stjórnmálamenn hafa talið reynsluna héöan sanna hversu
hættulegt það væri að heimila bandaríska hersetu í Dan-
mörku. Hafa bæöi forustumenn sósíaldemókrata og
bændaflokksins lagt áherzlu á þá röksemd. Og er það þá
aö vísu eina ljósa hliðin á hernámi íslands aö það hefur
orðið frændþjóöum okkar mikið víti til varnaðar. En væri
ekki ástæða til að einnig íslendingar sjálfir drægju í
verki sömu ályktanir af staðreyndum þeim sem daglega
blasa við okkur?
Enn eitt atriði frá umræðunum í Danmörku er minnis-
stætt. Galluþstofnunin þar í landi hefur framkvæmt
skoðanakönnun um afstöðu almennings í þessum málum.
Af þeirri rannsókn kom í ljós aö einungis 20% hinna aö-
spuröu voru fylgjandi bandarískum herstöðvum ílandinu.
Og einnig birtist sú lærdómsríka staðreynd aö meirihluti
aímennings var andvígur þátttöku Dana í Atlanzhafs-
bandalaginu. Þaö er þessi andstaða almennings sem veld-
ur hinni breyttu stefnu þeirra sömu stjórnmálamanna
sem undirbjuggu hernámiö fyrir nokkrum árum.
Hér á íslandi hefur almenningur aldrei "veriö spurður
um skoðanir sínar á samningum þeim sem gerðir hafa
verið viö Bandaríkin. Á hverju stigi sjálfstæöisbarátt-
unnar hafa sósíalistar lagt til að þjóðin fengi að dæma
með allsherjaratkvæöagreiöslu, en hernámsflokkarnir
hafa jafnharðan fellt allar slíkar tillögur af ótta viö dóm
almennings. Einnig hér væri hægt aö framkvæma skoö-
anakönnun, og væri raunar mjög nauðsynlegt aö ein-
hverjir aðilar framkvæmdu hana á öruggan hátt.
Dönsk alþýða hefur með andstööu sinni komið í veg
fyrir bandarískt hernám. íslenzkrar alþýðu bíður nú það
stóra verkefni að aflétta bandarísku hernámi. Sú sókn er
í örum vexti og fordæmi Dana er öflugur stuðningur í
baráttunni framvegis.
TALAÐ VIÐ DYRIN
Konrad Z. Lorenz: Talað við
dýrin. Símon Jóh. Ágústsson
þýddi. — 9. bók annars bóka-
flokks Máls og menningar.
Alltof lítið er gefið út á ís-
lenzku af góðum bókum um
náttúrufræði. Varla er það
vegna Þess að íslendingar hafi
ekki áhuga á þeim fræðum.
Þó gæti virzt svo, að útgef-
endur teldu sér varla gróða-
von í öðru en æviminningum,
samtínmgsmolum úr blöðum
og handritadyngjum, slysafrá-
sögnum í mörgum bindum,
haugum af þjóðfræðaefni, ó-
unnu eða illa unnu, að ó-
gleymdu skáldsagnarubbi, sem
hvergi feng'st útgefið nema á
íslandi, og erlendu reyfara-
rusli.
Mál og menning hefur gefið
út nokkrar alþýðlegar bækur
um náttúrufræði. Strax fyrsta
árið kom Vatnajökuil Níelsar
Níelsen.svo Efnisheimur Bjöms
Franzsonar, Islenzkar jurtir
Áskels Löve, Kjarnorka á kom-
antlj tímum, safnritið Undur
veraldar, Ilafið og huldar lend-
ur og nú í nýja bókaflokknum
Talai við dýrin eftir austur-
ríska dýrafræðiprófessorin
Konrad Z. Lorenz. Nokkrar
þessara bóka eru dýrmæt eign
á hverju heimili, það er lengi
hægt að gripa niðúr í bók eins
og Undur vera'.dar og komast í
snertingu við nýja heima, góð-
an fróðleik. Það er varla hægt
að gefa gáfuðum unglingi betri
bók, en Þar er líka lesefni
handa fólki á hvaða aldri sem
er. Sama má segja um nýju
bókina, Talað við dýrin. Það
er ein þeirra fáu bóka, sem
líklegt er að allir á heimilinu
hefðu gaman af, jafnt fullorðn-
ir, unglingar og böm. Svo
bráðskemmtileg er hún og hef-
ur auk bess þann mikla kost að
vera sönn, og er Það ekki sízt
mikils v'rði hér á landi, þar
sem börn hafa í þrjá áratugi
orðið að læra slúðursögur um
dýr í stað dýrafræði.
Austuríski Visindamaðurinn
Konrad Z. Lorenz hefúr varið
ævi sinni til rannsókna á hátt-
ern; dýra, og iýst niðurstöðum
þeirra rannsókna í fræðilegum
ritgerðum eins og venja er til.
En í rannsóknarstarfinu, er
krefst stöðugs, náins samlífs við
fjölda dýra, gerist margt sem
ef til vi:l á ekki beint erindi
í fræðiritgerð, en er þó svo
markvert og fróð’egt að leitt er
að geta ekki lát:ð aðra njóta
þess. Til þess að koma sliku
efni á framfæri ritar prófessor
Lorenz þessa bók, um félaga
sina í líki fiska, fugla, hunda,
apa og annarra dýra. Fyrir-
sagn’r kaflanna gefa hugmynd
um efnið: ,.Dýr til ama“, ,,dýr
sem aðhlátursefni“, „kaupið
ekki köttinn í sekknum“, „fiska-
kerið“, „tvö rándýr í fiskakeri“,
,,kalt blóð“, „eilífir förunautar“,
„meðaumkun með dýrum“, „mál
dýranna“, „Martina gæsarungi“,
„trúr og tryggur", ,,vopn og
siðgæði".
Hver Þessara kafla flytur
heillandf lýsingar á dýrum og
atferli þeirra. Frá blautu barns-
beini hefur prófessor Lorenz
lifað öðrum þræði í heimi dýr-
anna, og faðir hans á undan
honum. Einn kaflinn byrjar
á þessa leið: „Fiskakerið. —
Það kostar næstum því ekk-
ert og er regtulega dásamlegt:
F>g þek botn glerkers með hrein-
um sandi og sting í hann
nokkrum stönglum af venjuleg-
um vatnsjurtum. S'ðan helli ég
gætilega í kerið nokkrum lítr-
um af drykkjarvatni og set það
svo á sólríkan stað. Þegar vatn-
ið hefur setzt og jurtirnar eru
farnar að vaxa, læt ég nokkra
smáfiska í kerið, eða það sem
er enn betra: ég fer með tóma
sultukrukku og smáriðinn háf
•til næstu tjarnar, dreg á
nokkrum sinnum og fæ með
því móti aragrúa smádýra.
Margar unaðslegustu bernsku-
minn.'ngar mínar eru tengdar
við slík veiðibrögð, Háfurinn
þarf ekki að vera vandað-
ur, hvorki með látúnsgjörð
né gagnsæjum poka. í Altenberg
ríkti sá góði slður að búa þessi
veiðarfæri til heima. Tók það
ekki meira en tíu mínútur.
Gjörð.'n var úr venjulegum vír;
pokinn, sem festur var á hana,
var gamall sokkur, slitur af
ónýtu gluggatjaldi, h’æjurifrildi
eða eitthvað þess háttar,-sem
til féll. Ég var níu ára gamall,
þegar ég veiddi með slikum
tækjum fyrstu vatnsflærnar
handa fiskunum minum og upp-
götvaði með því undraheim
tjarnanna, sem heillaði hug
minn undir eins. Eftir fiskanet-
ið kom stækkunargler og eftir
stækkunarglerið kom einföld
smásjá — og örlög min voru
þegar ráð'n. Hver sá, sem hef--
ur einu sinni komið auga á
hina dásamlegu fegurð náttúr-
unnar, getur ekki slitið s.'g frá
henni- aftur. Hann verður ann-
að hvort að verða skáld eða
náttúrufræðingur, og ef hann
hefur góða sjón og nógu skarpa
athugunargáfu, getur hann orð-
ið hvort tveggja".
íslendingur hugsar: Jónas
Hallgrímsson.
Ég get ekk: áj,illt mig um að
birta smákafla sem sýnishorn.
í kaflanum „Ka't blóð“ er t. d.
þessi eítirminnilega lýsing á
ástalífi vígfiska, frænda horn-
sílanna:
„Homsili og vígfiskar eru
jafnólík í ást og Þau eru í reiði
og bardaga, en þó er þessum
skapmiklu frændum margt
sameiginlegt. Með báðutn teg-
undunum er það hængurinn en
ekki hrygnan, sem annast
hreiðurgerðina og sér' um ung-
viðið, og hinn tilvonandi faðir
fer fyrst að hugsa um ást,
þegar vaggan fyrir afkvæmin
er tilbúin. En hér skilur leiðir.
Vagga hornsilisins er undir
gólflnu, ef svo má seg.ia, niðri í
kjallara, cn vagga vígfisksins
er uppi á lofti. Annar grefur
lireiðrið í bolninn, en hinn reis-
ir það á vatnsborðinu. Annar
notar til hreiðursgerðarinnar
jurtatægjur og nýmavökva, en.
hinn loft og munnslím. Loft-
kastalar vigfisksins og nánustu
frænda hans eru myndaðir af
þyrpingu af loftbólum, sem
festar eru fast. 1 saman með
munnslími og standa dálít;ð
upp úr vatninu. Meðan hæng-
urinn er að þessu staríi, Ijóm-
ar hann í fögru litskrauti, sem
verður Þó ennþá skærara, ef
hrygna nálgast. Ef hrvgnan 'er
fús til að hlýða kaifi náttúr-
unnar, gefur hún það tll kynna
með því að taka á sig ákveðinn.
lit, með óreglulegum, Ijósum
þverrákum. Hún leggur uggana
þétt saman og synd'r þannig til
hængsins, en hann breiðir titr—
andi út alla.ugga, eins og hann
framast má, og gætir þess vel
,að snúa ávallt hliðinni að ást-
mey sinni, svo að hún fái sem
bezt notið litaskrautsins. Þvi
næst syndir hann í áttina til
hreiðursins með hægum og ó-
venjulega glæsilegum sveiflum.
Merking þessara hreyfinga er
augljós, jafnvel be:m manni,.
sem sér hana í fyrsta sinn.
Kjarninn í þessum formbundnu
sundhreyfingum er auðskifnn:
Iiængurinn ýkir með tilburðum
sínum allt það, svo sem sporð-
köst og líkamsbeyg’ngar, sem
stuðlað getur að því, að lit-
skraut hans njóti sín betur, en
dregur úr öllu hinu, sem orkar
vélrænt á áhorfandann. Þvi aff
hreyfingarnar merkja: „Ég
syndi frá þér, flýttu þér ,aff
tylgja mér eftir“. Þó syndir
hængurinn hvorki langt né hart*
hann snýr undir efns aftur til
hrygnunnar, sem fylgir honum
hikandi og íeimn!slega.
Þannig lokkar hann hrygn-
una að síðustu undlr froðu-
hreiðrið eða loftkastalann sinn.
Og nú hefst h'nn dásamlegasti
ástardans, sem fiskakeraeig-
endur í Ölpunum kalla „Schuh-
plattler“, sem er án efa mjög
ósmekklegt heiti, því að dans-
inn líkist menúetti, að yndis-
þokka, en að gerð og stíl
leiðsludansi balískrar hofmeyj-
ar. Samkvæmt ævafomri venju
verður hængurinn ávallt aff
snúa hliðinni að hrygnunni, en
hún að vita þannig við honum,.
að hún myndi v'ð hlið hans
rétt horn. Hængurinn má ekki
sjá hlið hennar eitt augnablik,
Framhald á 11. síðu