Þjóðviljinn - 07.03.1954, Blaðsíða 7

Kristinn E. Andrésson:
Wr^imfrm Ki^iHiímie Ki
Nú
ec tíðiuda a3 vænta í
handrltamáíinvi, en
hinar nýjw táHögur I
líana hal'a eltki eiut ^
birzt í lieiM og veröa ;
Iþví eltki rasddar aS ,
siirnl. En nú er tlleíni
fyriv lsiendinga að
rifja ui>p kröfur sínar £
og röksemdir í hand-
ritamálinu. - Kristinn
E. Andrésson tólt
sanian afstöðu Islend-
inga í stuttu niáli í
ræðu sem Itann flutti ;
á fundi íslenzk-dönsku
samninganefndarinnar ‘
í Reykjavík 5. sept.
1946. Kæða hans ltef-
ur ekki birzt áður á ;
• íslenzku; hún var
flutt á dönsku og
, biftist í EYJUNNI
HVITU, ritgerðasafni I
Krisilns, 1951. |
• I »iifww^'iiL in««— ■
Ólafur Lárusson prófessor
liefur af okkar hálfu lagt á-
hefzíu á ao vér höldum fast
við þá ósk að fá afhent hand-
ritin og safnmunina. Ég vil
nú reyna í fám dráttum að
draga samati nokkrar megrn-
röksemdir sem vér höfum
fram a'ð flytja í handritamál-
inu.
Á samningafunduhum í
haust í Höfn leituðumst vér
við að gera dönskum samn-
inganefndarmönnum það skilj-
anlegt hveií’stórvægilegt gildi
'það hefur fjrrir Island að fá
handritin endurheimt. Hins-
vegar er oss 'ljóst aS það er
ekki auðskiljanlegt öðrum
þjó'ðum hve oss er það mik-
ílvægt og hversu mikla á-
herzlu vér íslendingar leggj-
um á, þetta mál, því að til
þess er nauðsynlegt að vita
glögg skil á sögu íslands.
1. íslenzka þjóðin hefur all-
ar aldir frá því saga hennar
hófst átt líf sitt tengdara
skáldskap og bókmenntmn en
nokkur þjóð önnur sem vér
höfum kynni af. I sögu Egils
Skalla-Grímssonar, hins foma
íslenzka víkings og skálds,
segir frá hveraig skáldskap-
argáfan bjargaði í tvö skipti
lífi hans. Og ef menn kunna
deiii á íslandssögu vita menn
jafnframt að skáldskapargáf-
an, skáldlistin, ósleitileg bók-
menntaiðja, hefur bjargað
þjóðartilveru íslendinga, ílg
get sannfært y'ður um að
þetta er ekki ímyndun vor
lieldur staðreynd. Á þjóðveld-
istímunum, 12. og 13. öld,.
þegar íslendingar rituðu hihar
fra-gu eddur og sögur, var
íbúatala landsins semiilega
80-100 þúsund, en næstu ald-
ir undir erlendri vfirdrottn-
un og einokunarfargi er
þfautpíndi þjóðina féll íbúa-
talan niður í 38. þús. á ofan-
verðri 18. ösd, á sama tíma
og grannþjóðir vorar ukust
stórum að fólksfjölda. Þjóð-
in Var komin í hættu að deyja
út, og kom jafnvel fram til-
laga tim a'ð flytja þá íslend-
inga er eftir lifðu suður á
Jótla.ndsheiðar. Á þessum
þrengingarinnar myrku tímum
hélt bókmenntaarfurinn og á-
stuudun skáldskapar ekki að-
eing túngunni lifandi heldur
og þjóðerniskenndimii, frels-
isglóðiani og því andlega
þreki sem þjóðin varð á að
haida til a'ð krefjast réttar
sins ti! að lifa áfro.m. 1
þessum skiTningi á íslenzka
þjóðin skáldlistinni, bók-
menhtunum, eddmtum, sögun-
um, þjóðartilveru sína að
þakka. Og handritin, hinar
fornu bækur, sem hér eru til
umræðu jafngilda að vorum
„Handritin eru eign
íslenzku þjóðariimar^
Skömmu fyrir úramót 1951
skilaði danska handritanefnd-
in áliti eftir margra ára störf.
Nefndiu var sjöklofin um
málið, en í .áliti ýmissa
ncfndarinanna kom fram
góður skilningur á málstað
íslendinga. Þess ber þó að
ininnast að aðeins einn ncfnd-
armaima, Thorkild Ilolst full-
trúi Kommúnistaflokksins,
félist afdráttarlaust á rétt-
læt'tskröfur íslendinga um af-
hcndingu handritanna. í til-
efni þess að nú virðast fram-
undau tíðinði í handritamál-
inu birtir f'jöðviljinn sérálit
hans:
Eg er þeirrar skoðunar að
Dönum beri að skila íslend-
ihgum öllum þeim handritum
sem frá íslandi eru komin, þ.e.
skrifuð af íslendingum á ís-
landi.
Handrit þessi eru gerð af
forfeðrum íslenzku þjóðarinn-
ar, og með þeim björguðu
þeir elztu sögu Norðurlandá
og bókmenntum frá gleymsku
og tryggðu síðari kynslóðum
menningarerfðir, sem hafa ó-
metanlegt gildi. Þau eru því
að minni hyggju eign íslcnzku
þjóðarinnar.
Það er rétt, að það var að
miklu leyfi dönsku framtaki
að þakka, að svo rnörgum is-
lenzkum handritum var bjarg-
að frá tortímingu á íslandi.
Þó ber jafnframt að meta það,
að það voru að verulegu leyti
íslenaingar sjálfir, sem söfn-
uðu handritunum saman, og
það er ekki sízt að þakka
framtaki og þekkingu þessara
íslendinga (m. a. Brynjólfs
Sveinssonar, Þormóðs Torfa-
sonar og Áma Magnússonar)
og skilningi þeirra á gildi hand-
i'itanna, að svo mörgum þeirra
var bjargað sera raun sannar.
Þótt réttilega sé lögð áherzla
á framtak Dana við söfnun,
geymslu og könnun handrit-
anna, má hitt ékki liggja í
þagnargildi, að stjórn Dana á
þeim timum ber á því mikli
ábyrgð, að elcki voru tök á þvi
að geyma og rannsaka handiit-
in á íslandi. Það var því skylda
Dana að safna handritunum
saman og tryggja að þau væru
vel varðveitt og' kÖnnuð og
rannsökuð vísindalega.
Enda þótt það sé dönskum
vísindum ínissir að skila hand-
ritunum aftur tii íslands, má
það atriði ekki torvelda a£-
hendinguna. Það mun eflaust
koma í Ijós með tímanum, að
tilvist ■ h'ándritarma á íslandi
verði vísindarannsóknurn til
góðs, þar sem málfarslegar,
sögulegar og þjóðlegar ástæður
hljóta að knýja og skuldbinda
íslendinga sérstaklega til þcss
THORKIÞD HOLST
að hagnýta handritin og veita
■erlendum fræðimönnum hvers
kyns fyrirgreiðslu við slík
stöirf.
Þeirri fullyrðingu ber af-
dráttarlaust að hafna, að af-
hénding handritanna til fs-
larids hljóti að leiða til þess,
að Danir verði að sinna hugs-
anlegum kröfum annarra þjóða
iil danskra safna. Hér er um
alveg sérstakar aðstæuur að
ræða, þær, að Ðanir vilja faera
gjöf þjóð, sem öldum saman
var í þjóðartengslum við Dani,
þjóð sem er snauð að fornum
sögulegum minjum og á sjálf
ckki nein þeirra sem forfeð-
urriir skópu.
fslenzka þjóðin á rétt á því
að gengið \rcrði sem lengst til
tnóts við óskir hennar, og það'
myndi styrkja og efla vináttu-
tengslin milii íslendinga og
Dana.
■Sunnudagur 7. marz 1054 — ÞJÓÐVILJINN — (?
KRISTINN E. ANDRÉSSON
dómi bókmenntaheiðri vorum.
I þjóðarvitimd íslendinga eru
þau tákn um þann skáldskap-
araíida sem gefið hefur þjóö-
inni líf og tilverurétt..
2. Kröfur fslands um end-
urheimt handritanna ber ekici
að leggja að jöfnu rið svip-
aðar kröfur sem aðrar þjóðir
gera til þjóðlegra verðmæta í
erlenöri eigu. Hér er semsé
ekki aö rceða um einstaka
dýrgripi, heldur „eina lamb
fátæka mannsins“, eins og
Sigurður prófessor Nordal
hefur komizt að oiði, einu
þjóðararfleifð íslendinga og
grundvöllinn að andleg’ri og
I'jóðlegri menningu vorri.
3. Islenzlcu hafadritin eru
brot af þjóðarsál íslendinga
og vér getum aldrei hugsað
oss þau sem erlenda eign.
Vér getur eigi, þó áð vér
vildum, látið af þeirri hugs-
un, að handritin eru ekki,
nema á tslandi, á þeirn stað
sem þau eiga heima. Meða.n
vér höfum þau elcki heima
er það oss sársauki og móðg-
un við þjóðarstolt vort. Kyn-
slóð fram aí Icynslóð mun
táka þetta mál upj) og gera
kröfur til handritanna.
4. Eklci toókmenntafróðir
merm eitiir, eður hópur lærðra
eða fáir ofstækismenn, bera
þessa hugsun í brjó.sti. fig
get fullvissað yður um að öll
þjóðin hugsar hér á sömu
lund, hver og ekm plþý'Su-
maður á islandi. Vér sem
sjaldnast erum sammála
stöndum í þessu máli cinhuga
án flokkadráttar eða tillits
til sfcjórnmálaskoðana. Þeg-
ar vér islenzku nefndarmenn-
irnir göngum þessa daga eft-
ir götunni, dynur í sífellu á
oss aaina' spnmingin: fáum
við handricin heim. Og þegar
vér segjum nei, fáum vér að-
eins eitt svar: hættið þá
samniogunum, hvað höfum
vér þá uð tala um við dani?
5. Þoirri staöhæfingu, cð
íslendingar hafi selt eða gefiö
handritin og hafi því ekki
réit ti! að kref jast afhending-
ar á þeim svörom vér á þessa
lund: Mikill liluti af jarð-
eignum islands kornst einnig
með ýmsu móti. í eigu kóngs.
Eugiirn hefur þó mæit því í
gegn að jarðirnar séu rétt-
mæt eign vor, og þær voru
látnar af hendi aftur. Kand-
ritin eru osa engu mimia virði
en hin íslenzka jöro. Eagiim
íslendingur af neimii kynslóo
hefur haft hehnild eða ráð-
stöfunarrétt til að láta af
hendi stærstu þjóðarverðmæt-
in, dýrmætustu sameign þjóð-
arinnar, út úr landinu. Hvorki
sú kynslóð sem nú er uppi né
óboraar kynslóðir sem toyggja
íslancl geta samþykkt þess
konar afsal er aha tío lilýtur
áð minna á verstu niðurlæg-
ingu : þjóðarsögu vorri.
6. En ef til vill þyngri á
metum en þessar röksemdir
eru hin liagnýtu sjónarmið
sem mæla með því að handrit-
in eigi liéima á íslandi. Eins
og Siguröur Nordal hefur rök-
stutt er Island sem stendur
það laiad þar sem bezt eru skil-
yrði ti! að hafa verulegt gagn
af handriturium. Bæði almanii-
ur þjóðaráhugi og hópiu'
hæfra fraVðimanna er hér
stærri en í .nokkru landi
öðru. Entifremur liggur í
Iilutarins cðli að námi í þess-
um bókmenntum er fyrir
beztu að hafa miðstöð í því
landi sem hcfur skapað þæv
og varðveitt um aldir. Einss
og dönsku samnlnganefndiiini
er kunnugt hafa íslenzkir sér-
fræðingar í þessari grein bor-
ið frarii tillögur við ríkisstjórn
Islaridí? um hagnýtiagu hand-
ritanna liér í Reykjavík og'
um samstarf við fræðimenu,
í öðrum löndum sem óslca eftir
að rannsaka handritin. Þessar
tillögur hafa fulian stuðning'
allrar stjómarinuar, eing og
Iíka kom fram í ræðu Ólafgi
prófessors Lárussouar.
. 7. Ég komst að orði 1 hausí.
eitthvað á þá lei'ð að vér
■skyldmn ekki horfa um of
aftur i tímann, heldur hug.ja
uro framtíðina og betra sam-
starf norrænu þjóðanria, ogr
það getur á næstu árum haft
úrslitaþýðingu. En samstarf
krefst gagrilcvæmrar virðing-
ar og skilnings á þjóðlegum
verðmætum hverrar þjóðar
um sig. Ekki leiku.r á tveirn.
túngum ao oss íslendiuguia
er rnikiö áhugamál að eiga
sem bezt samstarf við þjóðir
Norðurlanda, en oss virðist
svo sem vér njótum oft c;y
tíðum okki, þar sem vér errna
yngat. og mi.nnst af noitam-
um þjóoum, sömu virðingai*
eða viöui'keimingar sem hin-
ar stærri. Danska þjóðin gæti
lagt hér sitt ló'3 á metaskál-
arnar til að styrkia aðstöou
Frurnhald á 8. síðu.