Þjóðviljinn - 18.05.1954, Qupperneq 4

4) — ÞJÓÐVIUINN —• Þriðjudagur 18. maí 1954

urkallað brottrekstur Jóns Axels?
Það er sameiginleg krafa
allra íslendinga til Útvarps-
ins, að vandað sé málfar. Það
mun þykja ströng krafa, að
þar sé þáð eitt flutt, sem
til fyrirmyndar má verða, en
æskilegt væri, að sú krafa
gæti verið raunhæf. En hitt
er lágmarkskrafa, að mál-
villur velti ekki 1 stríðum
straumum. Útvarpið má ekki
hleypa neinum manni að
hljóðnemanum nema hafa áð-
ur sannfærzt um að hann sé
fær um það að fara stórlýta-
laust með talað mál. Það má
aldrei hleypa nýgræðingi að
án þess að lesa yfir erindi
hans til að sannfærast um,
að það sé samið á frambæri-
legri íslenzku, og svo á að
leiðbeina þeim öðrum, er
skrífa málið sæmiléga, en
hafa í framburði áberandi
galla, sem þeim á þó að vera
hægt að ráða bót á.
Sigurður Sigurðsson hefur
nú um nokkurt skeið annazt
' íþróttaþáttinn, og hefur mér
fundizt hann gegna þvi starfi
miklu betur, hvað mál áhrær-
ir, en flestir aðrir er um þau
mál hafa talað. En sá er galli
á málfari hans, að á nokkrum
orðum hefur hann stutt hljóð,
þar sem eiga að vera löng.
Hann sagði síðast „mótt-
aka,“ fleirra“. Þessi hljóð-
stytting er eitthvað að ryðja
sér til rúms, einkum á síðara
orðinu og þarf að stinga þar
fótum við. Lengd hljóða er
veigamikið atriði málblæs.
mál að þessu sinni. — Nú
hefur verið tekinn upp nýr
þáttur í tilefni vorsins: Garð-
yrkjuþáttur. Efalaust hlýða
mjög márgir á þann þátt af
mikilli athygli. Þar veltur því
á miklu, að málfar sé vandað
og elcki síður, þegar þess er
gætt að hér er fjallað um
daglegt viðfangsefni fleiri
Bandazlsk
tónlistarvezðlann:
Eru þeir að bogna
fyrir Jóni?
Frá skrifstofu STEFS hefur
Þjóðviljanum borizt eftirfarandi:
„Stofnunin „The Musical Fund
Society of Philadelphia“ í Banda-
ríkjum Norður-Ameríku heitir
verðlaunum 1000 — eitt þúsund
— dollurum íyrir nýja tónsmíð
fyrir blandaðar söngraddir eða
kór með hljómsveit í minnst
þrem þáttum og við enskan
texta, 10—20 mínútur að lengd,
sem ekki hefur verið flutt áður
opinberlega. Verkin sendist fyrir
lok þesa árs til ofangreindrar
stofnunar, 1025 Walnut Street,
Philadelphia 7, Pa., U. S. A., sem
veitir nánari upplýsingar.“
í sambandi við þessa frétt frá
STEFI má minna á að Jón
Leifs hefur nú lengi barizt hinni
góðu baráttu fyrir því að „vernd-
arar“ ríkisstjómarflokkanna
hættu að stela verkum góð-
skálda á sviði tónlislar og geta
menn nú velt fyrir sér hvort
heldur muni að sigurvænlega
horfi nú hjá JÆii Leifs, eða
hvort þetta verðlaunaboð frá
landi tónlistarþjófanna sé sama
eðlis og þegfir Iandhelgisþjófar
breiða yfir nafn og númer til að
dyljast.
manna en munu mætast á
nokkrum öðrum starfsvett-
vangi á Islandi. Og rétt mál
í sambandi við dagleg störf er
öllu öðru mikilvægara fvrir
verndun tungunnar. — Jón
Björnsson skrúðgarðafræðing-
ur reið á vaðið með erindi
um skrúðgarða, skýrt og
skemmtilegt og á allan hátt
lýtalaust. En í þessari viku
kom svo kartöflufræðingur,
ÍFriðjón Júliusson, að nafni.
Erindí hans var bæði skýrt
og fróðlegt og liefur vafalaust
tilætluð álirif til leiðbeininga
í sinni grein. En mál var svo
ægilegt, að ég minnist ekki að
hafa nokkru sinni heyrt því-
líkar málvillur hVerja af ann-
arri. Hvað eftír annað tal-
aði hann um „vaxtrarrými.“
Þá er langt gengið, þegar Is-
lendingar kunna ekki að
beygja orðið vöxtur. En það
er sjaldan ein báran stök, og
svo var ekki heldur að þessu
sinni. Engu nær er ræðumað-
ur með' beygingu á nafnorð-
„eyðing"1. Hann talaði um
hlut, sem horfði „til eyðingu“.
Og allt er, þegar þrennt er.
Hann talaði um að „tálma
vöxt“. Líklega lætur hann
sögnina að tálma stjómá þol-
rnynd þágufallsins „vöxt“, og
munn þá aukaföll vera: um
vöxt, frá vöxt, til vaxtrar.
Fleira nefni ég ekki, en tel
þetta nægia til að sýna hve
mikillar aðgæzlu er þörf, ef
Útvarpið viíl forðast algert
hneyksli um meðferð íslenzks
máls.
í framhaldi af þessu vil ég
svo minnast á framhaldssög-
una, Nazareann. í liðinni viku
hef ég gefið mér bezt tóm að
hlusta á hana. Mér virðist að
inngangi sögunnar sé enn
ekki lokið, þótt tíu sinnum
hafi verið lesið. Það sem kom-
ið er, hefði notið sín miklu
betur sem fræðirit en skáld-
saga. Mér þykir sennilegt, að
frásögn sé ekki góð á frum-
máli, og hitt er áreiðanlegt,
að þýðing er mjög slæm.
Ekki verður af álieyrn alstað-
ar dregin markalína milli
frumtexta og þýðingar, þeg-
ar draga skal gallana í dilka
þeirra á milli. Flatneskjan er
átakanleg, og þýðandi hefur
greinilega enga tilfinningu
fyrir þeim blæ, sem hvert
skáld verður að gera kröfu
til. Það er talað um langan
mann, þar sem hver smekk-
vís maður hefði talað um há-
an mann. Setningaskipun er
óíslenzkuleg og virðist oft-
sinnis koma hrá úr því máli,
sem af er þýtt. „Talandi til
okkar“ (speaking to us?),
stendur þar. Tvö kvöld í röð
hefur orðið mær verið skakkt
beygt. ,,M>vinni“ var sagt á
föstudagjlrvj.alð. Þetta erþví
átakanlegra fcar sem þetta orð
er lítt notað nema í hátíðlegu
máli. Hvert fermingarbarn á
að vita það, að mær ér aðeins
í nefnifalli og breytist siðan í
meý og meyju til meyjar.
Þess ætti ekki að þurfa að
krefjast, að þýðendur stór-
verka viti þetta. — Eg sting
upp á því, að Útvarpsráð
geri einhvexm góðan mann út
af örkinni til að lesa það yfir,
sem enn er ekki flutt og
hefla af eitthvað þeirra mis-
smíða, sem auðveldast er við
að fást.
Bezt var fimmtudagskvöld-
ið, sem lauk með flutningi
tónverka eftir Emil Thorodd-
sen. Það er stórbrotinn dag-
skrárliður og þó við alþýðu-
hæfi. — Þáttur Björns Th.
Úr heimi myndlistarinnar
kempr í nýju gervi hverju
sinni og skeikar aldrei. — I
tilefni af sextugsafmæli for-
seta íslands var flutt allmik-
ið af íslenzkum 1 jóðum og lög-
um. Var fyrst sungið: „Hver
á sér fegra föðurland", og þá
kom Bjarni Benediktsson
fram sem fulltnii þessai’ar
fósturjarðar. Ekki var sung-
ið: „svo aldrei framar Is-
landsbyggð sé öðrum þjóðum
háð,“ hvort sem það hefur
verið gert af hlífð við for-
seta eða forsætisráðherrá.
Laugardagskvöldið bauð
mikið góðra hiuta í sambandi
við Finnlandskynningu. Bcr
þar fyrst að nefna upplestur
Lárusar Pálssonar á ljóðaþýð-
ingum úr finrtsku og frábæra
finnska hljómlist. Sleikjuskap-
ur í ræðum, einkum hjá Vil-
hjálmi Þór, hljómaði ákaf-
lega illa við látleysi og þrótt
og hreinleika finnski’ar tján-
ingar. Erindi Jóns Magnús-
sonar var miklu betra, eti þess
hefði hann þó átt að gæta,
þar sem ekki nær nokkurri
átt að vera núa Finnum um
nasir frumhlaupi því, er þeir
létu teyma sig til fylgis við
Nazista-Þýzkaland,. að leiða
orð sín sem mest hjá þeirri
tragedíu. Það er ekki fullkom-
in háttvísi að láta í ljós undr-
un yfir því áræði Finna að
takast á hendur stríðsskaða-
bæturnar til Rússa, þar sem
þessir sömu Finnar höfðu
skömmu áður sýnt það áræði
að leggja til árásarstyrjald-
ar á hendur Rússum að ný-
gerðum friðarsamningum. Og
ekki væri úr vegi, að Ríkis-
útvarpið aflaði sér gagna urn
það, livort skaðabæturnar
munu hafa verið öllu þyngri
baggi en hemaður sá, sem
Fiiinar sjálfir lögðu sér á
herðar í samvinnu við þýzku
nazistana. Það er ósköp leið-
inlegt að þurfa að rifja þetta
upp, en það er ekki gott að
komast hjá því, meðan menn
þykjast ekki geta talað um
Finna án móðursjúkrar væmni
um meðferð Sovét-Rússlands
á þeim. Enda efast ég um, að
Finnar óski neinnar slíkrar
væmni inn í aukin efnahags-
og menningarviðskipti þess-
ara þjóða.
Erindi Vilbergs Júlíussonar
um landgöngu í Egyptalandi
var mjög skemmtilegt. —
Þátturinn frá húsmæðraskól-
anum á Laugarvatni angaði
af líkamlegri og andlegri heil-
brigði, og það má mikið vera
ef stúlkur þær, sem fram
komu í þeim þætti, eiga ekki
eftir að eignast hamingju-
sama eiginmenn. — Axel
Thorsteinson flutti erindið
frá útlöndum, og minnist ég
ekki að hafa. heyrt betra er-
indi í þeim þætti öðru sinni.
Framhald & 8. siðu.
■ Jón Axel Pétursson frani-
kvæmdastjóri Bæjarútgerðar
Reykjavíkur mannar sig upp í
að gefa yfirlýsingu um það í
Alþýðublaðinu sl. sunnudag að
það sé „með öllu tilhæfulaust“
að honum hafi verið vikið úr
Sjómannafélagi Reykjavíkur út
af fi-amkomu hans í sambandi
við ráðningu færeyskra sjó-
manna á Þorstein Ingólfsson og
eftirköst þess, sem öllum eru í
fersku minni.
Þjóðviljinn skal engan dóm
á það leggja hvort fram-
kvæmdastjórinn lxefur efni á
að gefa slíka yfirlýsingu nú. En
eftirtektarvert er að yfirlýsing
Jóns Axels kemur nær mánuði
eftir að Þjóðviljinn birti frétt-
ina um brottvikningu hans úr
félaginu! Hvað veldur drættin-
um, Jón Axel?
Hvað sem fullyrðingum Jóns
Axels líður er það staðreynd
að stjórn Sjómannafélags
Reykjavíkur sá sér ekki annað
fært en víkja bonum úr félag-
inu eftir hina fruntalegu fram-
komu hans gagnvart reykvísk-
um sjómönnum í Færeyinga-
deilunni.
Gaf stjórn S. R. fram-
kvæmdastjóranum kost á að
segja sig úr félaginu og tjáði
honum að hún neyddist að öðr-
um kosti að grípa til annarra
ráðstafana? Svar Jóns Axels var
algjörlega neitandi, og mun
hann hafa látið þau orð falla
við stjórnina, að vildi hún ekki
hafa sig á meðlimaskrá lengur
gæti hún rekið sig ef henni
biði svo við að horfa.
ENN stingur „Svipall“ niður
penna og minnist nú á bragga
o.fl.: — „Engar byggingar
hefi ég séð, sem eni í meii’a
ósamræmi við íslenzkt lands-
lag og staðhætti en þessir
svo kölluðu „Braggar", sem
setuliðið hefur skilið eftir sig
víðs vegar um landið. Gömlu
torfbæimir, þótt þeir séu
skakkir og skældir eru vina-
legir og bjóða manni heim, en
þessir hermanna-kofar eru
smán á islenzlrri jörð, eins og
hortittir í kvæði, eða falskur
tónn í fögm lagi — Og svo
tekur það engu tali, að þessir
kofar skulu vera mannabú-
staðir. Þeir eru talandi tákn
um þá ómenningu sem ríkir
í húsnæðismálum Reykjavíkur
bæjar árið 1954. Það ætti að
afmá þá, sem fyrst, af ís-
lenzkri gmnd og nöfn þexrra
úr íslenzku máli. — Hvers
vegna þarf endilega að halda
útlendu nöfnunum ?: Camp
Knox, Herskólacamp o. s. frv.
í stafsetningarorðabók Hall-
dórs Halldórssonar, stendur:
Iíampur óþarft tökuorð úr
ensku=Camp, upprunalega úr
latínu=Campus — „völlur“
Vegna réttlátrar reiði tog-
arasjómanna og annarra fé-
lagsmanna út af Færeyinga-
brölti Jóns Axels sá stjórn S.
R. sér ekki annað fært en að
víkja honum úr félaginu og
var það gert með stjórnarsam-
þykkt.
Þetta eru staðreyndir máls-
ins.
En eftir að hin síðborna yf-
irlýsing Jóns birtist í Alþýðu-
blaðinu hljóta sjómenn að
beina þeirri spurningu til fé-
lagsstjórnar sinnar hvort liún
hafi nú afturkallað brottvikn-
ingu framkvæmdastjórans og
þá á hvaða forsendum.
Skraf Jóns Axels um að
Þjóðviljamenn vilji „að allir
andstæðingar þeirra verði í
brottu reknir úr félaginu, liver
sem er, eða þar til þeir hafa
algjöran meirihluta” er mark-
laus þvættingur sem sízt verð-
ur honum til varnar. Starfandi
sjómenn, hvar sem þeir standa
í flokki, vilja gera félag sitt að
raunverulegu stéttarfélagi ' og
una því ekki til lengdar að það
sé ruslakista manna úr öllum
þjóðfélagsstéttum. Og sízt af
öllu telja þeir viðhlítandi að
menn af tegund Jóns Axels,
sem eru sérlegir trúnaðarmenn
atvinnurekenda og sýna sam-
tökum sjómanna sérstakan
fjandskap og fyrirlitningu, séu
fullgildir félagsmenn í S. R.
og geti haft þar úrslitaáhrif á
gang stéttarmálefna.
Þetta ætti sá maður að skilja,
sem „fyrir þrjátíu og fimm ár-
merkir — „herbúðir" og
„þjálfunarsvæði". —
ÞÆR minningar sem íslenzka
þjóðin á frá hernámsárunum,
og þau áhrif sem herinn hafði
og hefur á íslenzkt þjóðlíf,
vonx ekki það glæsilegar að á-
stæða væri til þess að geyma
þessi nöfn í íslenzku máli.
Þau verða alltaf þar eins og
nokkurskonar vanskapningar,
sem þjóðin á að má út úr sínu
lífi og máli með því að nefna
þessar íbúðir íslenzkum nöfn-
um, svo sem eins og: skála,
skálahverfi eða öðrum íslenzk-
um nöfnurn. —
AÐ SÍÐUSTU langar mig til
þess, að koma með þá tillögu,
í sambandi við það sem Sv.
M. skrifar í -Bæjarpóst Þjóð-
viljans 9. maí s.l. um bið-
skýli og biðtákn, að Bæjar-
pósturinn, eða Þjóðviljinn láti
fara fram atkvæðagreiöslu,
með eða móti þessum hugtök-
um. Mér skilst nefnilega, að
þeir, eða sá, sem ekkert skjól
fimxur af biðskýlunum hljóti
sjálfur að vera táknið. —
Svipall."
En ekki var það þetta, sem
gaf mér tilefni að ræða þetta falli, nema. hann vilji hafa
Framhald á 9. siðu
Burt með braggana og kampana — Talandi tákr
ómenníngar — Enn um biðskýli og biðtákn