Þjóðviljinn - 20.10.1954, Blaðsíða 6

)5) — ÞJÓÐVILJINN — Miðvikudagur 20. október 1954 -
jlJÓOyiUINN
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjórar: Magnús Kjartansson, Sigurður Guðmundsson (áb.)
Fréttastjóri: Jón Bjarnason.
! Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarni Benediktsson, Guð-
| mundur Vigfússon, Ivar H. Jónsson, Magnús Torfl Ólafsson.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
! Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg
19. — Sími 7500 (3 línur).
j Áskriftarverð kr. 20 á mánuði í Reykjavík og nágrenni; kr. 17
nnnars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
j Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
i Ósigur afturhaldsins
' Það er augljóst mál að íhaldið er í öngum sínum út af
jkosningunum til Alþýðusambandsþings og veit ekki sitt
riúkandi ráð. Á sunnudaginn var birti það stóra fyrir-
sögn yfir Reykjavíkurbréfi, svohljóðandi: „Stjórnarand-
stæðingar í meirihluta á Alþýðusambandsþingi." Eftir
þennan sannleiksvitnisburð segir hins vegar svo í megin-
máli: „Þaö er einnig vitað, enda þótt ekki sé ennþá full-
víst hve margir Hanníbalar hafa náð kosningu , að þeir
lýðræðissinnar, sem enga samvinnu vilja við kommún-
ista, verða í meirihluta á þinginu .... það kemur í ljós
að yfirgnæfandi meirihluti lýðræðissinnaðs fólks í verka-
lyðssamtökunum hefur skellt skolleyrunum við „samein-
ingar“-söng kommúnista."
í gær heldur Morgunblaðið svo enn áfram hinum dul-
arfullu spádómum sínum um afstöðu fulltrúanna á Al-
þýðusambandsþingi. Þaö segir: „Ekki er enn vitað um
endanleg úrslit í kosningunum, þó er það séð að komm-
únistar munu hafa svipað atkvæöamagn og á síðasta Al-
þýðusambandsþingi". Og síðan bætir Morgunblaðið við
stynjandi: „Aftur á móti er það enn óvíst hvort kommún-
istum tekst að fá einhverja fulltrúa úr hópi lýðræðis-
sinna til samstarfs við sig og þar meö að brjóta niður
verkalýðssamtökin." Það vantar sem sé ekki að mati
blaðsins nema „einhverja fulltrúa" til þess að brjóta nið-
"ur ítök atvinnurekenda í stjórn Alþýðusambands íslands
— og er ljóst að Morgunblaðinu dylst ekki að íhaldið og
þi'ónar þess hafa þegar beðið hinn herfilegasta ósigur.
Hins vegar er það lærdómsríkt fyrir verkafólk um land
ailt að veita því athygli hvernig aðalmálgagn atvinnu-
rekendaflokksins reynir aö draga fulltrúana í dilka og
segja þeim fyrir verkum. Sá dólgsskapur mun hafa öfug
áhrif; yfirgnæfandi meirihl. fulltrúanna mun hafa hags-
muni og þörf verkalyðssamtakanna að leiðarljósi; reynsla
síðustu ára hefur sannaö á óvéfengjanlegasta hátt að
nú er verkamönnum brýnust nauðsyn „að þeir beiti sér
aí alefli gegn því að fulltrúar atvinnurekendavaldsins
fái aðild að stjórn heildarsamtakanna" þar sem „hlut-
deild þeirra í stjórn verkalýðshreyfingarinnar sé alþýðu
landsins til tjóns“, eins og trúnaðarmannaráð Verkalýðs-
félags Akraness samþykkti einróma um leið og það gekk
frá fulltrúum sínum.
Stjórnarblöðin lýstu því yfir af miklum fjálgleik í lok
síðasta Alþingis að ríkisstjórnin myndi útvega lánadeild
smáíbúöa 20 milljónir króna til ráðstöfunar á þessu ári.
látti það að vera ein sönnun þess hvílíkum umbótavilja
rikisstjórnin byggi yfir að hún kæmi á þennan hátt til
rnóts við þá einstaklinga sem ráðist hafa í aö reisa íbúö-
arhús eða .íbúöir í sambyggingum af litlum efnum. En
langflestir sem í byggingar þessar hafa lagt fá engin
önnur lán eftir venjulegum leiðum og má því nærri geta
Við hve mikla erfiðleika þeir hafa að stríða áður en hús-
Sn eru íbúðarhæf.
En það er sitt hvað loforð ríkisstjórnarinnar og efndir.
í reyndinni hefur ríkisstjórn Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknar staðiö þannig við loforðið um útvegun 20
rnílljónanna að aöeins helmingur upphæðarinnar er feng-
inn. Tíu millj. kr. hefur veriö úthlutað til manna hér í
Reykjavík og út um allt land, og mun hæsta lánsupp-
Þæð til einstaklings 30 þúsund krónur. Hinn helmingur
bmnar lofuðu fjárupphæðar er að sögn ríkisstjórnarinnar
óíenginn enn og allt í óvissu um hvenær úr rætist.
Vitanlega þýðir ekki fyrir ríkisstjórnina að afsaká
þennan seinagang á útvegun lánsfjárins til smáíbúðanna
reeð getuleysi sínu. Hennar er valdið til aö fyrirskipa
bönkunum að láta peningana af hendi. Þeir eiga að vera
þjónar þjóðarinnar og þeirra framkvæmda sem hún hefur
ipeð höndum á hverjum tíma. Allt annað er óviðunandi.
Og meðan 700-1000 umsækjendur bíða eftir fyrirgreiðslu
írá lánadeild smáíbúða til að geta gert hús sín að íbúðar-
iæfum vistarverum verður því ekki tekið með þegjandi
þögninni að ríkisstjómin svíki hátíðlegt loforð sitt um
útvegun þessarar fjárupphæðar.
Nokkrir aðalleikendanna í Brúðuleikhúsinu
Brúðuleikhús
Miles Lee og Olivia Hopkins
Hingað eru komnir góðir gest-
ir. Miles Lee og Oilivia Hopkins
frá Edinborg, og sýna um þess-
ar mundir strengbrúðuleiki i
Reykjavík og víðar um iand;
M. Abercombie sér um ljós og
tóna. Frumsýning var á föstu-
dagskvöld og vakti óskipta á-
nægju allra er sáu.
Brúðuleikhús eru jafngömul
menningunni og hafa notið mik-
illa ástsælda ungra og' gamalla
víða um lönd á öllum tímum og'
lifa nýtt blómaskeið á okkar
dögum, eigi sízt i Tékkósló-
vakíu og Sovétríkjunum, Italíu
og Frakklandi; saga þeirra
geymir nöfn mikilla kunnáttu-
manna, ótvíræðra snillinga.
Brúðuleikir eru i öllu sjálfstæð
listgrein, gædd sérstæðu lífi,
hlitir sínum eigin lögum, þarfn-
ast eigin myndlistarmanna og
leikskálda, Eins og að líkum
lætur eru leikhús brúðanna á-
gætlega fallin til skopstælinga
og margvíslegra skringiláta, en
þau eru líka tilvalinn leikvöllur
skapandi ímyndunarafls og
skáldlegs hugarflugs, vett-
vangur draumsins. Oftlega hafa
merkir leikhúsmenn og skáld«
tekið ástfóstri við hina skemmti-
legu listgrein, rómantíska skáld-
ið þýzka Heinrich von Kleist
taldi hreyfibrúðurnar jafnvel
fremri lifandi leikurunt, enda
lausar við sjálfsvitund þeirra
og ýmsar takmarkanir líkam-
legar og andlegar; löngu síðar
tók sjálfur Gordon Craig, leik-
stjórinn frægi, í líkan streng.
Á Norðurlöndum hafa brúðu-
leikhús aldrei notið verðugs
sóma, óg mun það helzta orsök
þess að þau eru óþekkt hér á
landi. Brúðuleikurinn „Fást“
var sýndur hér fyrir mörgum
árum, það er allt og sumt; þann-
ig fylla sýningar þessar opið
skarð. Þó að Miles Lee birti
aðeins örfá sýnishorn listar
sinnar eru þau nógu mörg til
að sýna alkunna fjölbreytni
brúðuleikanna, þar er með á-
gætum unnt að túlka ólík og
fjarskyld efni. Um samanburð
er auðvitað ekki að ræða, en
það þarf enga kunnáttu til að
sjá og skilja að þau Miles Lee
og Olivia Hopkins eru miklir
kunnáttumenn í sinni grein, svo
fulkomin og hnitmiðuð er
tækni þeirra, gerfi og fram-
koma brúðanna hnittileg og
leikgleðin innileg og ósvikin.
Hér er eingöngu um strengbrúð-
ur eða maríonettur að ræða,
ekki handbrúður, en þær eru
ekki síður mikilvægur þáttur
þessarar listar.
Miles Lee flutti nokkur vel
valin inngangsorð áður en tjald-
inu var lyft, síðan hófst leikur-
inn. Fyrst sáum við brúðuleik
í tveim þáttum eftir George
Scott-Moncrieff, reistan á
skozkri þjóðsögu, þar segir frá
sveitastúlkunni Kitty Ann og
unnustanum hennar sem lenti
í klóm vondrar álfkonu og
kettinum vitra sem kunni að
tala og hafði ráð undir hverju
fifi; leiknum fylgdi tal og söng-
ur á ensku. Leikur þessi var
Nú í haust hef ég lesið tvær
smásögur, sem mér þóttu svo
góðar og.eru svo Vel gerðar, að
ég finn mér skylt að vekja eft-
irtekt almennings á þeim og
höfundum þeirra. Þær eru báð-
ar eftir unga höfunda, og má
annar þeirra heita ókunnur.
Sögurnar eru i sínu tímaritinu
hvor og eiga það báðar jafnt
á hættu, að sézt verði yfir þær
innanum annað efni, sem sumt
er þeim miklu meira að vöxtum.
Því að báðar þessar sögur
eru mjög stuttar, innan við einn
fjórða arkar. — Önnur er í
öðru hefti Tímarits Máls og
menningar nú í ár, hin er í 3.
hefti Vinnunnar og verkalýðs-
ins.
Sagan í Tímariti Máls og
menningar heitir Forspá og er
eftir Kristján Bender. Smásög-
ur hafa óður birzt eftir þennan
höfund og lesnar í útvarp, og
fyrir tveim .árurn kom út smá-
sagnasafn eftir hann í 1, bóka-
flokki Máls og menningar. Þær
sögur fengu yfirleitt góða dóma,
enda voru sumar þeirra mjög
vel gerðar og gáfu til kynna,
að á ferðinni væri efnilegur
rithöfundur. En fyrir kemur
það, að efnilegir rithöfundar
svíkjast um að láta sér fara
fram og verða aldrei annað né
meiri en efni sem aldrei var
unnið úr. — En Kristján virð-
ist ekki ætla að verða í þeirra
tölu. Þessi siðasta sag'a er bezta
sagan hans og er ágæt, vægast
sagt. Frásögnin er frábærlega
hnitmiðuð, fyrsta setningin
vekur strax eftirtektina, sagan
stígur eðlilega, hvert skref
beint framhald af því næsta á
fyndinn og hugþekkur í senn og
hæfilega stuttur, langdregnir
mega brúðuleikir sízt vera.
„Lærisveinn galdramannsins“
var næstur, bendingaleikur,
saminn við tónlist Pauls Dukas.
Efnið þekkjum við af kvæði
Goethes í þýðingu Magnúsar
Ásgeirssonar — nemandinn
ungi opnar galdrabókina á
meðan meistarinn gengur frá,
en um leið fer allt á kreik,
vofur og dauðir hlutir; aum-
ingja strákurinn fær ekki við
neitt ráðið og er að sálast úr
hræðslu. loks kemur meistarinn
aftur og allt dettur í dúnalogn.
Leikurinn var allur hinn
skemmtilegasti og lærisveinn-
inn sérstaklega geðslegur piltur
og vann samúð allra.
Síðast var „Fjölleikahúsið“,
glettin, kátleg og góðlátleg skop-
stæling á listum margvíslegra
trúða og loddara; ein brúðan,
Jinny að nafni, kynnti atriðin
jafnóðum og söng auk þess
„Gamla Nóa“ á íslenzku. Þær
eru skemmtilega ólíkar, þessar
brúður, og ber hver sinn sér-
stæða svip, allar ljóslifandi og
kátbroslegar í bezta lagi. Mesta
hrifningu vöktu píanóleikarinn,
sá ótrúlegi galdramaður og
dansmærin sem steig spor sín
við undirleik hans, svo ákaft
var klappað fyrir þeim, að þau
urðu að endurtaka listir sínar.
—, Brúðuleikhúsið skal öllum
ráðlagt að sjá, börnum er það
sannkallað ævintýri, og full-
orðnum bæði ánægjulegt og
fróðlegt að kynnast hinni æva-
fornu en nýstárlegu list.
undan, og þó er það leyndar-
mál fram undir sögulokin, hver
þau muni verða. Viðfangsefnið
er ekki stórbrotið á yfirborð-
inu, en leynir á sér. Allar þrjár
persónur sögunnar verða ljós-
lifandi við þessa litlu frásögn,
— skrifstofustúlkan, sem fyrir-
litur sendisveininn, en reynir að
taka forstjórann á löpp, — for-
stjórinn, sem gengur l'átlaust
og virðulega að starfi sínu og
veit ekkert, hvaðan á hann
stendur veðrið, þegar stúlkan
fer að smeygja fingurgómunum
í lófa hans, — og svo aum-
ingja 15 ára gamli sendisveinn-
inn, sem elskar stúlkuna í
vandræðalegu ósjálfræði gelgju-
skeiðsins, líður hina djúpu
þjáningu óhamingjusamrar
gelgjuástar, en fær í lokin sval-
að sér í verðugri hefnd á stór-
bokkaskap svikins sjálfsörygg-,
is. Eg efast um að sambærilegu
efni hafi verið gerð jafnræki-
leg og listræn skil og í þessari
sögu, sem ekki fyllir 4 blaðsíð-
ur Tímaritsins.
Hin sagan heitir Tóbaksleysi,
er eftir Einar Kristjánsson og
er af svipaðri lengd. Þar er
heldur ekki stórbrotið viðfangs-
efni, ekkert annað en samlíf
gamals verkamanns við tóbaks-
dósirnar sínar og þá djúpu sál-
arreynslu, er leiðir þeirra
skildu eitt sinn um litla stund.
Það er húmönsk birta yfir
allri frásögninni, það er bjart
yfir hverri persónu, er við sög-
uná kemur, en þær eru furðu
margar, því að leið þess
manns, sem örvita er af tób-
aksleysi, liggur víða, og marg-
Framhald á 8. síðu.
Á. Hj.
--------------------------
Tvær góðar smásögor