Þjóðviljinn - 07.11.1954, Blaðsíða 7

Sunnudagur 7. nóvember 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Þorbjörn Sigurgeirsson
Er.

VOLGA - DOIY
skipaskurSurinn
og
Tsimljamskaja vatn
Á síðastliðnu sumri var ég
ásamt 7 öðrum Islendingum á
ferð um Ráðstjórnarríkin í
boði félagsins VOKS, sem
hefur aðsetur sitt í Moskvu
og vinnur að því að auka
kynni milli Rússa og annarra
þjóða.
Eitt af því minnisstæðasta
sem fyrir mig bar á ferð
þessari var skipsferð frá
Stalingrad til Rostov. Sigling
þessi tók rúma 2 sólarhringa.
Var fyrst farið spölkorn
niður Volgu, þá eftir 100 km
löngum skipaskurði yfir á
ána Don, eða réttara sagt yf-
ir á stöðuvatn eða uppistöðu,
sem myndazt hefur ofan við
26 m háan stíflugarð. Eftir
vatni þessu sigldum við heilan
dag, enda er það 0. stærsta
stöðuvatn Evrópu, en land
það, sem vatnið hylur nú
var fyrir þrem árum mest-
megnis þurrar og gróðurlitl-
ar steppur. Fram hjá stífl-
unni komast skipin eftir
skipastiga með tveim þrepum,
en þaðan lá leiðin niður hina
lygnu og þöglu Don til
Rostov, sem er nálægt ósum
árinnar.
Skipaskurðurinn milli
Volgu og Don er mikið mann-
virki á borð við Sues og Pan-
ama skurðina. Framkvæmdir
við skurðinn og stífluna hóf-
ust 1948. Unnið var með af-
kastamiklum vélum við gröft
og steypuvinnu og tók verkið
aðeins 4 ár. Skurðurinn var
opnaður fyrir siglingar þann
27. júlí 1952, en við vorum
þarna á ferð nákvæmlega 2
árum síðar. Skipaskurðúrinn
sem kenndur hefur verið við
V. I. Lenin, er, eins og áður
var sagt, 100 km langur og
liggur í nokkurn sveig til
þess að forðast sem mest
hæðadrögin. Þar sem skurð-
urinn liggur í Volgu er yfir-
borð hennar 44 m lægra en
yfirborð uppistöðuvatnsins
Don megin, en hæst liggur
skurðurinn 88 m yfir Volgu.
Upp frá Volgu er farið í 9
þrepum, en síðan í 4 þrepum
niður á uppistöðuvatnið.
Hvert þrep í skipastiganum
er kví með vatnslokum í báða
enda. Þegar upp er farið er
yfirborð vatnsins í kvínni
fyrst í sömu hæð og yfirborð
vatnsins í skurðinum neðan
við þrepið og neðri lokan op-
in. Skipið siglir inn í kvína
og hurðinni bak við það er
lokað. Síðan er vatn úr skurð-
inum fyrir ofan þrepið látið
streyma inn í kvína, en við
það lyftist skipið um nálægt
10 m. Þegar vatnsborðið í
kvínni er orðið jafnhátt og í
Þorbjörn Sigurgeirsson
skurðinum fyrir ofan eru
dyrnar framan við skipið
opnaðar og ferðinni haldið á-
fram. Á niðurleið gerist þetta
allt í öfugri röð. Þegar skip-
ið er komið í kvína er vatn-
inu hleypt úr henni þangað
til yfirborðið er jafn hátt
vatninu í skurðinum fyrir
neðan þrepið og skipið getur
siglt áfram. Allt gengur þetta
mjög fljótt, svo að skipið
tefst aðeins fáar mínútur í
hverju þrepi. í hvert skipti
sem skip fer um skurðinn
rennur vatn það, sem kvímar
hleypa í gegnum sig bæði í
Don og Volgu, en til þess að
vega á móti þessu vatns-
rennsli er vatni úr Don dælt
með þrem dælustöðvum upp
í hæsta hluta skurðsins.
Stíflan í Don er' byggð við
þorpið Tsimljanskaja og er
uppistöðuvatnið kennt við
þann stað. Stíflan er 13 km
löng og hækkar yfirborð ár-
innar um 26 m. Landið er
þarna mjög flatt og hallalítið
og nægir stifla þessi til þess
að mynda vatn, sem er um
260 km á lengd, eða álíka eins
og þvert yfir Island frá Ak-
ureyri til Víkur í Mýrdal.
'Breiddin er mest um 40 km
en alls er yfirborð vatnsins
2600 ferkílómetrar. Meðal-
dýpið er um 10 m og svarar
vatnsmagnið nokkurnveginn
til ársrennslis árinnar.
Tjón það, sem hlauzt af því
að sökkva öllu þessu stóra
landflæmi undir vatn er ef
til vill ekki eins mikið og
maður skyldi ætla. Mest af
landi þessu var áður mjög
rýrt vegna þurrka. Úrkoma
er þarna 3-500 mm á ári, eðá
álíka eins og þar sem hún er
minnst hér á landi, en vegna
hina háa sumarhita er það
allsendis ófullnægjandi fyrir
gróðurinn. Alls bjuggu þó á
landi þessu um 70 þúsund
manns, sem flytja þurfti út
fyrir takmörk hins nýja
stöðuvatns.
Gagnsemi uppistöðuvatns-
ins er margþætt. Þó að það
sé mikils virði fyrir sigling-
arnar er þó gagnsemi þess í
þágu landbúnaðarins eflaust
miklu meiri. Úr uppistöðunni
er hægt að veita vatni á mik-
il landflæmi og breyta hrjóstr
ugum steppum í frjósamar
akurlendur. Fimmti hluti af
rennsli Donfljótsins er ætlað-
ur til áveitu. Á þann hátt er
hægt að veita vatni um þurr-
lend héruð um 20.000 ferkm
að stærð, en beinni vökvun
með áveitum yerður komið
á 7500 ferkm svæði. Nú þeg-
ar hefur vatni verið veitt á
næstum þriðja hluta þessa
svæðis. Óbeint kemur Tsim-
Ijanskaja vatnið landbúnað-
inum eipnig að gagni við það
að veðurfar breytist nokkuð
og rakastig loftsins hækkar
á stóru svæði austan við vatn-
ið. Þannig dregur vatnið
nokkuð úr hættu hinna þurru
vestlægu vinda, sem þarna
blása á sumrin og ógna upp-
skerunni þar, sem áveituvatn
er ekki fyrir hendi.
Við Tsimljanskaja stífluna
hefur verið reist rafstöð, sem
framleiðir 160 þúsund kíló-
vött. Orku þessari er dreift
um nálæg byggðarlög, en tals-
verður hluti hennar fer til
þess að dæla áveituvatni.
Einnig er hún notuð til þess
að dæla vatni í skipaskurðinn.
Hið stóra yfirborð uppistöðu-
vatnsins er mjög gagnlegt
bæði fyrir rafstöðina og á-
veitukerfið. Á vorin kemur
flóð í Don, en vatnsmiðlunin
nemur hálfu ársrennslinu svo
að vatn það, sem kemur með
vorflóðunum má geyma til
sumarsins, en þá þverr mjög
rennsli árinnar.
Þá eru einnig bundnar mikl-
ar vonir við fiskveiðar í hinu
nýja stöðuvatni og mikið
kapp lagt á að koma þar upp
góðum stofni nytjafiska. Sér-
stakur lyftuútbúnaður er við
stífluna til þess ■ að gera
göngufiskum kleift að kom-
ast upp í Tsimljanskaja
vatnið.
Skipaskurðurinn milli
Volgu og Don er síðasti
hlekkurinn í mikilli keðju
skipaskurða, sem tengja sani-
an þau fimm höf sem liggja
að Evrópuhluta Ráðstjóraar-
ríkjanna, en þau era Eystrá-
salt, Hvítahaf ásamt Ishaf-
inu, Kaspíahaf, Svartahaf og
Azovshaf. Nú er greið ski a-
leið frá Moskvu til allra þessl-
ara hafa.
Þótt Tsimljanskaja uppÞ
staðan sé stór þá er hún þó
ekki stærsta vatn sinnar teg-
undar. Stærsta stöðuvatn
gert af manna höndum er
Rybish uppistaðan í Volgu,
norðan við Moskvu. Yfiroorð
hennar er 4500 ferkm og er
hún fjórða stærsta stöðuvatn
Evrópu. Margar fleiri stíflur
verða settar í Volgu bæði með
rafvirkjun og áveitur fyrir
augum. Verið er að reisa
stíflu og orkuver við Stalin-
grad og við bæinn. Kvibyshev
á að koma stífla og uppistöðu-
vatn ennþá stærra en Rybish-
uppistaðan. Áveitulönd þau er
skapast við allar þessar uppi-
stöður verða margfaldt Stærri
en áveitulöndin við Don og
raforkan mun skipta milljón-
um kílóvatta.
Framkvæmdir þessar bera
vott um bjartsýni og traust
á framtíðina. Rússneska
þjóðin er að breyta landi sínu
í stærri stíl en áður hefur
þekkzt til hagsældar fyrir í-
búana. Breyting þessi er svo
stórtæk að jafnvel má búast
við bættu veðurfari á stóram
landsvæðum. Framkvæmdum
þessum er þó þannig háttað
að á ófriðartímum geta þær
stofnað íbúum landsins í
hina mestu hættu, og virðist
ólíklegt að forráðamenn þjóð-
arinnar leyfðu slíkar fram-
kvæmdir ef þeir reiknuðu ekki
með því að friður héldist.
Að lokum vil ég nota tæki-
færi þetta til þess að láta í
ljós þakklæti mitt fyrir frá-
bærar móttökur og gestrisní
sem við urðum aðnjótandi,
hvar sem við komum á ferð
okkar um Ráðstjórnarríkin.
För þessi styrkti mig í þeirri
trú, að þjóðir heimsins séu
yfirleitt friðsamar og frá-
hverfar ófriði, og að tor-
tryggni og stríðsótti eigi
venjulega rót sína að rekja
til gagnkvæmrar vanþekking-
ar. Aukin kynni á milli þjóða
eru bezta meðalið til þess að
eyða óttanum og þökk sé
þeim, sem beita lækninga-
mætti meðals þessa til þess
að sigrast á óttanum, óviss-
unni og vankunnáttunni, sem
þjá svo marga einmitt nú á
öld þekkingarinnar.
Volgzi-Don skipaskurðurinn opnaður: fljótin mœtast