Þjóðviljinn - 06.01.1955, Qupperneq 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 6. janúar 1955

’■ „Við gröf þina hrynja engin
hefðbundin tár,
þru hæfa ekki minningu
þinni.
Þvííi’. þess er öreigans
útlegð of sár
■að athvarf hjá sorginni hún
finni.
Þó brostinn sé stálharði
strengurinn þinn
slcai stil'a á framtíðarhaginn,
c-s kveðja þig féiagi í síðasta
sinn
með söng og með þökk fyrir
daginn."
Jóhannes úr Kötlum.
ÞAÐ var 27. nóv. 1869, er Jó-
hanna Guðmundsdóttir fædd-
ist að Kirkjubóli, Auðkúluhreppi
í - Vestur-lsafjarðarsýslu. — Hún
ólst upp í foreldrahúsum, hjá
þeim Guðmundi bónda Jónas-
syni og konu hans Ó’.ínu Guð-
jnundsdóttur. Hjá þeim dv.aldist
hún að undanskildum tveimur
árum er hún var vinnukona hjá
bónda í sömu sveit. til þess t:ma
er hún giftist eftirlifandi manni
sinum. Gúðmundi Jóhannessyni,
hinn 21. september árið 1900.
Þegar eftir giftinguna hófu
þau búskap að Borg i sömu
sveit. Þar fæddust þeim tveir
synir, Aðalsteinn, fæddur 17. júní
árið 1900, og Pétur, fæddur 1.
janúar 1903.
Vorið 1903 fluttu Jóhanna og
Guðmundur með hina ungu syni
sina að Tjaldanesi í sömu sveit
og hófu búskap þar. Að Tjalda-
nesi eignuðust þau hjónin tvær
dætur, Margréti, fædda 31. maí
1904, og Guðmundu, fædda 6.
jú’i 1909. Á Tjaldanesi bjuggu
Jóhanna og Guðmundur 18 ár.
Árið 1919 urðu þau fyrir þeirri
þungbæru sorg að missa e’.dri
dóttur sina, Margréti, þá á
fimmtánda ári, elsku'egt barn,
ovenjulegt að gáfum og mann-
dómi, hún andaðist 3. marz.
1 fardögum 1921 fluttist fjöi-
skyldan til Bildudals; þar bjuggu
þau til sumarsins 1923 er þau
fiuttust alfarin ti! Reykjavíkur,
en synirnir og dóttirin voru far-
in þangað áður til atvinnu.
Þegar til Reykjavíkur kom
reisti Guðmundur, sem allltaf
hefur verið afbuiða atorkumað-
ur, fjölskyldu sinni hús að Þver-
vegi 12 við Skerjafjörð. Samein-
aðist nú fjölskyidan á ný, en
um þessar mundir voru synir
Jóhönnu og Guðmundar að
mestu leyti til sjós á togurum.
Skömmu eftir komuna til
Reykjavíkur giftist yngri sonur
Jóhönnu og Guðmundar. Pétur,
Jónu Magnúsdóttur frá Heylæk
í Fljótshlíð. Stofnuðu þau heim-
ili sitt í húsi foreldra Péturs,
og hafa búið þar ávallt siðan;
eignuðust þau tvo sonu, Gunnar
og Magnús.
Árið 1930 var skarð höggvið
að nýju í ástvinahópinn. Guð-
munda, þá 21 árs gömul, mynd-
arstúlka. veiktist af berklum og
andaðist eftir skamma legu hinn
21. september.
Að Þvervegi 12 hafa Jóhanna
og Guðmundur búið síðan með
sonum sínum, tengdadóttur og
tveim sonarsonum, til 3. í jólum^
sl. er Jóhanna andaðist, eftir
mikia vanheilsu og langa og
•barátturíka æfi.
Jóhanna Guðmundsdóttir átti
við þráláta vanheilsu að stríða
þegar i æsku. Segja má að hún
■hafi stöðugt liðið líkamlegar
þjáningar seinustu 20-30 ár ævi
sinnar. og því meiri eftir því,
sem a'dur færðist yfir hana. En
þrátt fyrir þjánirigar, háan ald-
ur og missir hjartfólginna dætra
sinna, fékk ekkert hugað hug-
rekki hennar og viljaþrek. Hún
annaðist af veikum mætti, en
takmarkalausri fórnfýsi, heim-
ilishald fyrír mann sinn og son,
Aðalstein, allt fram að Þorláks-
messu sl. eða þanga.ð til fjórum
dögum fyrir andlátið, naut hún
við það hjálpfúsrar og um-
hyggjusamrar tengdadóttur.
Ævi Jóhönnu Guðmundsdótt-
ur er um margt merkileg saga,
jsaga hennar er saga íslenzkra
alþýðukvenna sem fæddar hafa
verið í sárustu fátækt á síðari
bluta nitjánu a'.dar. Lífsbarátta
þeirra var háð af fádæma dugn-
aði og takmarkalausri fómfýsi,
Jífsbarátta sem háð var gegn
Xtulda, hungri, klæðleysi, ömur-
Jóhaima Guðmundsdóttir
Fædd 27.
legum húsakynnum, missi ást-
vina fyrir aldur fram, hvers
kyns fáfræði og va.nkunnáttu.
Foreldrar Jóhönnu voru blá-
fátækir. Fékk hún því snemma. að
reyna þann bölvald, sem fátækt-
in er. Fyrstu ár búskaparins
áttu Jóhanna og Guðmundur við
sára fátækt að búa, en það fór
að rofa til hjá þeim og sveit-
ungum þeirra, þegar hinn fram-
sýni samvinnumaður, séra Böðv-
ar heitinn Bjarnason á Rafns-
eyri stofnaði meðal sveitunga
sinna fyrsta samvinnufélag þar
um slóðir, nokkrum árum eftir
síðustu aldamót. Urðu það merk
tímamót í sögu sveitarinnar
hvað afkomu snerti, fepgu menn
þá að stórum mun meira fyrir
erfiði sitt, og mik'.u ódýrari að-
keyptar lífsnauðsynjar. Á þeim
tímum þótti það góð afkoma hjá
öljum þorra alþýðufólks, að
þurfa ekki að vera svangur.
Höfuðviðfangsefni voru þv.i að
bægja frá dyrum hinum gamla
vágesti: hungrinu.
Guðmundur, bóndi Jóhör.nu,
stundaði oftast sjómennsku að
vorinu. en hún annaðist búið
með börnum sínum ungum, auk
þess fór hún sjáif á sjó að vor-
inu með hrognkelsanet og ann-
aðist þau, allir færir möguleikar
vbru nýttir til a,5 bjarga sér
með. Með framúrskarandi elju
og dugnaði lókst þeim að sjá
heimili sínu borgið og ala upp
börn sin, sjá þau verða að dug-
andi og góðum mönnum er allir
virtu sem þeim kynntust.
Snemma á æskuárum Jóhönnu
bar á því a.ð hún var óvenju-
legum gáfum gædd. Fróðleiks-
þorsti hennar var óslökkvandi.
Sjálf sagði hún mér frá því
að þegar hún var kornung teipa
varð hún að stelast til að líta
í bækur og lesa sem var hennar
mesta yndi, og fékk að jafnaði
harðar ávitur fyrir tiltæki sín
í þá átt, þegar um sök hennar
spurðist. Hún var snemma vel
hagmælt en lét alla ævi lítið yf-
ir þeim hæfileikum sínum, og
sjaldan mun hún hafa haft yfir
visu, sem hún orti, oftar en einu
sinni. því engin hugsun var
henni fjær en sú, að ofmetnast
af því, er henni var til lista
lagt. Enga alþýðukonu af henn-
■ar kynslóð hef ég vitað hafa á
elliárum slíkt minni sem hún,
þrátt fyrir vanheilsu, og geta
hvenær sem var í samtali,
vitnað í gömul fræði og
sögur, sem Jóhanna gerði. Það
var sem kynni hún utanbókar
Eddur og Islendingasögur. Aldr-
ei heimsótti ég hana svo las-
burða að við samtal um hugðar-
nóv. 1869. — Dáin 27.
mál hennar, og þau átti hún
mörg, lifði hún sig ekki inn í
atburði og viðfangsefni umræð-
unnar svo einhuga að það var
sem þjáningar hennar hyrfu. svo
heilshugar var hún í öliu er hún
tók sér fyrir hendur. Það má
fullyrða að engin mannleg
vandamál taldi hún sér óviðkom-
andi, aila atburði nær og fjær
á líðandi stund lét hún sig
skipta og gerði sér glögga grein
orsaka og afleiðinga. Þeir er
áttu við þjáningar að stríða,
skort og óréttlæti, hvar sem
var, áttu samúð hennar óskipta,
ihélt hún djörf málstað þeirra
fram af óhagganlegri festu og
þekkingu.
Þegar sjón hennar tók að
daprast og hún gat sjálf ekki
lesið og fylgzt á þann hátt
með atburðum dagsins urðu son-
arsynir hennar, sem hún unni
mjög, til þess að lesa fyrir
hana og bæta henni sjónleysið.
Jóhanna var kona með af-
brigðum trygglynd; mér þykir
það óliklegt að hún hafi nokkru
sinni valið sér vin sem ekki
svaraði til mats hennar á hlut-
aðeigandi, við nánari og lengri
viðkynningu, því mannþekkjari
var hún svo ekki skeikaði. Hún
var skarpskyggn og dómgreind
hennar brást ekki. Nutu sam-
ferðamenn hennar á lifsleiðinni
þess, er hún bar sáttarorð á
milli fólks. bæði í einkamáium
þess og er hún lagði lið sitt
fram til útrýmingar þess er van-
sæmandi má telja.
Eins og meginþorra íslenzkra
alþýðukvenna var aðallifsstarf
Jóhönnu Guðmundsdóttur helg-
að heimili hennar, eiginmanni,
börnum, tengdadóttur og sonar-
sonum, sem hún bar hljóð’áta
önn fyrir, af takmarkalausri
umhyggju og fórnfýsi, enda sá-
ust þess glögg merki á heimili
hennar að þar fór vitur kona,
með hjartað á réttum stað. Sem
dæmi um áhrif Jóhönnu á upp-
eldi barna sinna, vil ég nefna
eitt a.tvik: Að gefnu tilefni sagði
eitt barna hennar við mig: „Ég
man ekki til þess að við syst-
kinin höfum nokkru sinni orðið
ósátt, hvort heldur er að leik
eða starfi". Orðaval Jóhönnu var
byggt á velvild, skynsemi og
þekkingu, hún uppskar líka í
rikum mæli ást og virðingu ást-
vina sinna, henni gat enginn
kynnzt án þess að verða toetri
maður en elia.
Jóhanna Guðmundsdóttir var
minnisverðasta kona sinnar kyn-
slóðar, er ég nokkru sinni hef
kynnzt. Ég átti því láni að
fagna að þekkja hana og fjöl-
. 1954
skyldu hennar tæpan aldarfjórð-
ung. Samfara frábærum gáfum
átti Jóhanna i fari sínu slíkan
fjársjóð dýrmætra kosta og
göfugra dyggða er hvern sannan
ma.nn og konu má prýða. Hún
lauk lífsstarfi sinu í óbifan’egri
trú á fegurri og réttlátari heim
um framtíð alla. Sannfærð um
endurfundi hjartfólginna ást-
vina.
Allt þetta mótaði líf hennar
og starf, og hún naut þeirrar
sönnu gleði að vera elskuð og
virt af ástvinum og öllu góðu
fólki er henni kynntist. Slíkrar
konu er gott að minnast.
Við andlát Jóhönnu Guð-
mundsdóttur kveðja hana og
•þakka henni örugga leiðsögn i
önn dagsins áttræður eiginmað-
ur, tveir synir, tengdadóttir,
tveir sonarsynir, fjögur systkini
hinnar látnu og fjöldi kærra
vina. Blessuð veri minning henn-
ar.
Sigurviu Össurarson.
★
Frú Jóhanna Guðmundsdóttir
lézt að heimili sínu, Svalvangi
við Skerjafjörð, 27. des. sl. fullra
85 ára gömul. Banameinið hjarta-
bilun. Hún var orðin mjög farin
að hei’su hafði þó fótavist og
hugsaði um mann sinn og son
fram að banadægri. Sálarkröftum
hélt hún óskertum fram á síð-
ustu stund.
Jóhanna fæddist 27. nóvemtoer
1869 að Kirkjubóli í Auðkúlu-
hreppi, Vestur-lsafjarðarsýslu, og
ólst upp hjá foreldrum sinum.
Guðmundi bónda Jónassyni og
konu hans Ólínu Guðmundsdótt-
ur. 31 árs giftist hún Guðmundi
Jóhannessyni. Hófu þau búskap
sama ár að Borg í Auðkúlu-
hreppi. Þar fæddust synir þeirra,
Aðalsteinn, deildarstjóri í Kron
í Skerjafirði, og Pétur, fisksali
sér í bæ. Tvær dætur eignuðust
þau, Margréti, er dó 14 ára
gömul, mesta efnisbarn, og Guð-
mundu, er lézt hér í Reykjavik
21 árs 1930, gáfuð stúlka og
músikölsk.
Mjög tregaði Jóhanna dætur
sínar. En henni fór sem Step-
hani G. er hann minntist Gests
sonar síns í ynhislegum eftir-
mælum: ,,Eg bý að auð frá
samvist okkar góði“. Og það
nægði Stephani. En Jóhanna
trúði á endurfundi, og þá mundi
verða mikill fögnuður, er þær
tækju á móti henni fyrir hand-
an hafið.
Eftir að hafa búið í 21 ár í
sveit, fluttust þau til Bildudals
og dvöldu þar til 1928 að þau
Um slæmt fyrirkomulag jólaballa — Of seint byrjað
— Fleiri barnalög, færri dægurlög — Erfitt fyrir
barnafólk að komast í leikhús.
MÓÐIR SKRIFAR: „Kæri Bæj-
arpóstur. Ég get nú ekki stillt
mig um að hripa nokkrar
línur, þótt ég sé dauðuppgef-
in, nýkomin heim með þrjú
börn af jólaballi. Hvenær
ætli fyrirkomulag þeirra
breytist? Góði, komdu því á
framfæri að alltof seint sé
að byrja kl. 4 — lielzt kl.
2. Þá eru börnin ennþá ó-
þreytt og biðin heima ekki
eins löng. Og þá er nóg að
yera til kl. 6—7 og hátta-
tíminn raskast ekki. Og
hljómsveitin — börn geta
ekki sungið „Göngum við í
kringum“ o.fl. með ofsahraða
— það er engu líkara en
hljómsveitin fái borgað fyrir
hvert lag — nei, taktfastará
og hægara. 3ja-4ra ára börn
eru nýbúin að átta sig á
hvaða lag er verið að spila
— þá er allt búið. Og minna
af dægurlögum — meira af
þekktum bamalögum. Þetta
eru 5. jólin sem ég fer með
mín böm á jólaböll og ég hef
alltaf ætlað að finna að þessu
og einu emi; Látið jólasvein-
inn koma fyrr og vera leng-
ur með bömunum, en ekki
einhvers staðar uppstilltan.
Og annað — fyrst ég er byrj-
uð — þá langar mig svo að
vita af hverju allar leiksýn-
ingar byrja kl. 8. Þær eru
oft úti um kl. 11 og jafnvel
fyrr, svo að þar er ekki sýni-
leg ástæða. En hvað þá? Ég
hef talað um þetta við marga
jafnaldra mína — ungt bama-
fólk — og alls staðar sama
sagan — mjög erfitt að fá
bamagæzlu á þessum tíma,
bömin varla eða ekki sofnuð
og enginn tími til að búa sig.
Afleiðing er sú að maður kýs
heldur að verða af sýningum
en að leggja þetta á sig og
fluttust þaðan til Reykjavikur
og byggðu sér timburhús, eina
hæð og port með kvistum mót
suðri og norðri, og nefndu Sval-
vang. Bjuggu gömlu hjónin með
Aða-lsteini á loftinu en Pétur
með konu sinni og tveimur son-
um, sem nú eru fulltíða, á neðri
hæðinni.
Leitun mun vera á slíkum
heimilisbrag sem þar ríkti inn-
an veggja. Allir vildu sitj.a og
standa. eins og Jóhanna vildi,
svo mikils var hún virt og elsk-
uð. Milli bræðranna var mjög
kært. Köl'uðu þeir ætíð hvor
annan bróður i ávarpi og um-
tali en ekki skirnarnafni. Ég
hefi a’drei kynnzt 'betra og
grandva-rara fólki.
Jóhanna var linigin að aldri,
þegar fundum okkar bar sam-
an, og bar það til að við Að-
alsteinn kynntumst allnáið; tók-
um að okkur að grafa fyrir húsi
og steypa upp kjallara, lásum
þjóðfélagsfræði -með leiðsögn
Einars Olgeirssonar, vorum með
að stofnun Pöntunarfélags verka
manna og vorum i stjórn þess.
Þessi kynni okkar öfluðu mér
vináttu Jóhönnu sem hélzt með-
an hún lifði, því tryggð hénnar
og vinfesti var frábær.
Oft ræddi ég við hana, bæði
af eigin hvöt og fyrir tilmæli
bónda hennar og sona. Var gam-
an að eiga við hana orðræður
um hetjur Islendingasagna, karla
og konur. Skilningur hennar var
svo skarpur og dómgreindin
glögg. Henni fannst meira um
Einar Þveræing en Guðmund
ríka; Einar djúpvitrari og þjóð-
hollari; hló a.ð viðskiptum Guð-
mundar og Ófeigs úr Skörðum;
harmaði giftuleysi Grettis og
Harðar Grímkelssonar, áttu þó
báðir bölvabætur, Grettir Iilugæ
og Hörður Helgu, konu sína;
fannst mikið til um íþróttir Gunn-
ars og annarra afreksmanna, en
-taldt'3'f rásagnir um þær mjög
ýktar; fannst mikið til um vits-
muni og skörungsskap Guðrún-
ar; fann Hallgerði málsbætur;
dáðist að Bergþóru og Auði, en
gerði sér þó fulla grein galla.
þeirra. En mannkosti Siðu-Halls
setti hún ofar öllu. er hann
bauð að Ljótur sonur hans félli
ógildur ef sættir tækjust er
þingheimur barðist eftir Njáls-
brennu; og Vigdísar, konu Viga-
Glúms, er hún kvaddi konur til
fylgdar sér að kanna valinn og
binda um sár þeirra er lífvænir
væru, hvort heldur væru úr
■flokki vina eða óvina.
Þjóðsögur Jóns Árnasonar voru
henni vel kunnar, og af rímum,
gátum og þu’um kunni hún ó-
grynni; taldi hún að þær hefðu
verið þjóðinni „langra kvelda
jólaeldur" þegar fólkið sat í
myrkrinu til þess að spara Ijós-
metið, þó misjafnar væru að
gæðum.
Lítt ræddum við trúmál. Hún
bar ekki trú sína á torg. En
engin var hún kreddukona;
hafði meiri samúð með toll-
heimtumanninum en faríseanum,
var minnug þeirra orða Krists:
„Ekki munu allir, sem við mig
Framhald á 10. síðu.
, aðra. Er ekki hugsanlegt að
, breyta þessu. — Móðir“.
i ★
jÞANNIG hljóðar bréf móður
og ég býst við að margir séu
, henni sammála um bæði at-
riðin. Einkum hafa margir
kvartað yfir leiksýningartím-
J anum. Það er eftirtakanlegt
| hve margir eru of seinir í
j leikhús, koma á handahlaup-
! um þjótandi á síðustu mín-
j útunni, rjóðir og úfnir, móðir
, og másandi, og svo er sýn-
1 ingu ef til vill lokið klukkan
1 hálfellefu og maður stendur
! uppi prúðbúinn og hreint ekk-
í ert heimfús. Það væri strax
( betra ef sýningar hæfust kl.
j 8.30, ég tala nú ekki um kl. 9.
I Þá væru afsakanir fyrir ó-
Istundvísi úr sögunni og mað-
ur væri reiðubúinn að fara í
háttinn að sýningu lokinni.