Þjóðviljinn - 13.03.1955, Blaðsíða 7

Sunnudagur 13. marz 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Sjötíu og níu af stöðinni
Indriði G. Þorsteinsson: Sjötíu
og níu af stöðinni. — Saffa,
148 blaðsíður. — Iðunnarútgáf-
an Reykjavík 1955.
Nafnið er upphrópun. Pían
kallar í hátalarann: Sjötíu og
níu af stöðinni; þá veit númer
79 að röðin er komin að hon-
um, harín á að taka farþega þar
á staðnum, aka þeim „af stöð-
inni“. Þessi köll píunnar eru
einskonar viðlag í þessari
Reykjavikursögu af bílstjóran-
um úr Skagafirði. Hann hefur
unnið þetta starf nokkur ár, ek-
ur bifreið „árgerð 1940“; það er
góður bíll og þó_farinn að láta
á sjá, en ICA og önnur undra-
lyf handa bílum víst ókomin
á markað. Bílstjórinn kemst í
tæri við konu sjúks manns í
Danmörku, skömmu seinna
verður hún ekkja og allt virðist
munu leika í lyndi; en þar er
þá Kani á fleti fyrir; og þar
sem bílstjóranum hefur orðið
að festa ást við konuna verður
honum nú það eitt fyrir að aka
heimleiðis í örvæntingu. Það er
mikil bílferð: leiðin löng, bíl-
stjórinn drukkinn og barinn —
og það „hafði nýlega verið bor-
ið ofan í veginn á kafla fyrir
neðan Arnarstapa og mun bif-
reiðarstjórinn hafa misst vald
á bifreiðinni í lausri mölinni“
eins og segir í sögulok eftir
útvarpinu. Þar lýkur sögu
beggja, manns og bifreiðar.
Það er ekki löng saga; fljótt
á litið virðist efnið heldur ekki
ýkja merkilegt.
Höfundur hefur sagt í viðtali
að fyrsta skylda skáldsagnahöf-
undar sé að segja sögu. Hins-
vegar verði ekki komizt hjá að
halda einhverju fram. Og þó
honum hafi kannski verið mest
í mun að rækja „fyrstu skyldu"
sína, má lesa Sjötíu og níu
af stöðinni með ýmsum hætti.
Á köflum má til dæmis lesa
hana sem innlegg gegn her
í landi; eða hversvegna er þessi
ameríski hermaður ekki full-
nægur frú Guðríði Faxen?
Hversvegna tekur hún bílstjór-
ann skagfirzka fram yfir hann
á úrslitastundu? Það skyldi
þó aldrei vera að því fylgdi í
einu íslenzkur sársauki og
mannlegur tómleikur að gefast
útlendum hernámsmanni? Þess-
ar spurningar eru meðal þeirra
sem sagan vekur. Hún er einnig
mjög skilrík og sannferðug lýs-
ing á lífi (einhleypra) leigubíl-
stjóra í Reykjavík, stéttar sem
ekki hefur komið mjög við sögu
í bókum hingað til, en leggur
þó til sterkan drátt í svipfar
borgarinnar, og er kunnugri
bakhlið hennar og nóttum en
margan skyldi gruna um ljósan
dag. Höfundur hefur sjálfur eitt
sinn talizt til þessarar stéttar,
og hann lýsir ýmsum þáttum í
lífi hennar af valdi. En þessi
lýsing er þó ekki tilgangur
sögunnar. Annar er mergurinn
málsins. Maður les söguna fyrst
og fremst sem upphrópun, eins
og nafn hennar; og sú áköll-
un leggst út einhvernveginn á
þessa leið: Taktu, maður, vara
á þér. Hún er að því leyti
sjálfsævisaga að hún túlkar
leiða Indriða G. Þorsteinsson-
ar við hinn gjallandi tómleik
borgarlífs, við hina uppþorn-
uðu gleði Reykjavíkurævin-
-9
Indriði G. Þorsteinsson
týra; þaðan liggur leiðin aftur
heim — til lands og náttúru,
blóms og dýrs. Þessi sérstaka
sögupersóna hlýtur raunar aðs>-
deyja við ásýnd fjallsins er
rís yfir byggð hennar, en eftir
stendur orðlaus eggjan: hugs-
aðu um hvað á eftir fer.
í þessum punkti snertast Atóm-
stöðin og Sjötíu og níu af
stöðinni. Sverrir Kristjánsson
sagði í ritdómi um fyrrnefndu
söguna: „Þannig liggja allar
leiðir þessarar bókar heim til
gamla íslands i dalnum. En
þetta er ekki flótti skáldsins
frá veruleikanum. Það er að-
eins leit að nýjum varnar-
stöðvum. . .“ Eg vildi segja
eitthvað svipað um þá síðar-
nefndu, Sagan er að vísu jafn-
fjarri sveitarómantísku og allri
annarri rómantisku; en hún
á það sammerkt drjúgum
hluta íslenzks skáldskapar í
sögu og ljóði síðustu árin, að
þar lifir náttúran að baki —
hún hefur verið hald og traust
ótalinna skálda okkar að .und-
anförnu, og er það ekki raun-
sæi út af fyrir sig ef heimur-
inn er að öðru leyti sem hála
gler? „Það var vont að finna
uppgjörið og hrunið innan í
sér og undanhaldið að hafa
ekki reynt að losna úr sífelldri
og dauðamerktri endurtekningu
áranna í borginni, og vera mað-
ur og ekki stýrisvél í þessum
gamla bíl. Hafa í staðinn gras
undir fótum og ekki malbikið
og vélina og kalt járnið. . .“
hugsar bílstjórinn á síðustu
heimleið sinni. Eg vildi sízt
falla í freistni oftúlkunar á
þessari sögu og vissulega skort-
ir hana mikið á fjölvísi Atóm-
stöðvarinnar. Þó skal gerð ein
athugasemd enn: í Atómstöð-
inni eru eyðileikurinn og lífs-
uppgjöfin að nokkru stéttbund-
in fyrirbæri, bundin félagsleg-
um rökum. í Sjötíu og níu af
stöðinni ristir sverð tómleik-
ans mannshjartað um þvert,
það örlar varla á þjóðfélag að
baki hans. Það er enganveginn
óskáldleg túlkun, en hún verð-
ur þó staðlausari og umfram
allt verða horf persónanna
myrkari, óárennilegra um að
litast. Ugla í Atómstöðinni
stendur síðast með blóm í
fangi. í sjötíu og níu af stöð-
inni deyr aðalpersónan óum-
flýjanlegum dauða. Sagan verð-
ur harmsaga.
Fyrstu tveir kaflar sögunnar
virðast ýtarlegri en þörf er á,
sömuleiðis þátturinn um hels-
ingjaveiðarnar. Að öðru leyti
er engin snurða á söguþræðin-
um. Henni fleygir fram, hratt
og þó án ásteytingar; viðburðir
eru ekki tilbúnir heldur koma
þeir af sjálfu sér; manni sýn-
ist enginn vandi að segja svona
einfalda sögu: það er eins og
að sjá slípaðan flöt og muna
ekki höndina né hamarinn sem
börðu hrjúfan steininn. Mann-
lýsingar eru skýrar, þó þær
séu ekki margorðar; og það
er raunar ánægjulegast alls við
þessa sögu að höfundur vinnur
dýrmæti úr hverri persónu sinni.
Hann hefur samúð með þeim
öllum, hann fer um þær mann-
úðlegum höndum. Jafnvel Guð-
ríður Faxen, sem syndlausir
menn munu kasta að steinum
langt fram eftir sögunni, rís í
lokin. Hún er breysk, eins og
við segjum á kristnu máli; en
hún glatar ekki mannlegum
kjarna sínum. Hún er óham-
ingjusöm, en viðskilnaður höf-
undar við hana vitnar í einu
um bjartsýni hans á mannlegt
eðli og samúð hans með við-
leitni 'manneskjunnar í brjósti
okkar — hve örðugt sem hún
kann að eiga uppdráttar. Af-
staða höfundar til mannsins er
hin giftuvænlegasta sem verða
má; ég viðurkenni að hún kom
mér nokkuð á óvænt.
Stíllinn er ósjálfstæður —
stældur Hemingway. Ýmsir
hafa lært sitthvað í stíl af þeim
meistara; margir þeirra hafa
auðgazt af honum án þess að
glata sjálfstæði sínu. Ind-
riði gengur í þessari sögu undir
stílok hans, og krefst lítils
fyrir sjálfs sín hönd. Margar
setningar eru sem þýðing á
Hemingway: „Það voru nokkrar
stundir og þá hann kominn
allur, fullskapaður og gjör-
samlega allur. . .“, „Og þá hún
öll í fangi mínu, komandi fast
upp að mér“, o. s. frv. Mörg
einstök atriði sögunnar sýnast
falleg og nýstárleg, en maður
spyr stundum: er þetta ósvikin
upplifun, sönn tilfinning, eða
er þetta bara still? Þegar bíl-
stjórinn er eitt sinn staddur í
Tíðaskarði á leið ofan úr Borg-
arfirði, og sér borgarljósin
skína við öll í einni andrá,
verður honum um leið hugsað
til konunnar sem hann ann —
það er svona: „Hún kom ásamt
ljósunum og það var mjög
sterkt og mjög hlýtt að finna
hana þannig án aðdraganda".
Mér fannst þetta einkar fallegt
er ég las það fyrst, en síðan
hef ég spurt framangreindrar
spurningar. Er það ekki fremur
að stíllinn útheimti þessar
snöggu fyrirvaralausu skynj-
anir en að þær grundvallist á
nærfærni höfundar um raun-
verulegt sálarlíf persóna sinna?
Þegar höfundur hefur eitt sinn
náð valdi á ákveðnum stil.
hvort sem hann hefur numið
hann af öðrum eða samið sér
hann sjálfur, fer stíllinn að
skrifa fyrir hann, ef svo má að
orði kveða; og því sérkenni-
legri sem stíll er því auðveld-
ara er að stæla hann. Sumt af
því sem kallað er stílsnilld nú
á dögum er ekki annað en blekk-
ing og bellibrögð, sem seinni
tími mun hæglega sjá í gegn-
um. En það er mál sem ekki
verður rætt í skyndiskrifuðum
ritdómi.
þ>ó Indriði Þorsteinsson skrifi
sögu sína í stíl annars manns,
er hún vitni þess að hann kann
að segja sögu, að hann kann að
lýsa mönnum, að hann hefur
samúð með fólki — en ekkert
af þessu verður numið. Og það
eru byrjuð að sækja að honum
vandamál. Eg legg saman kost-
ina, dreg frá gallana, og útkom-
an er þessi: „Bandíttinn úr
Norðurgötunni“ hefur skrifað
hugtæka bók. B. B.
SKÁK
Ritstjórh Guðmundur Arnlaugsson
Skákþing Sovétrikjanna
Hinn 11. febrúar síðastliðinn
hófst lokaþátturinn í 22. skák-
þingi Sovétríkjanna. Þar eigast
20 taflmeistarar við og á mót-
inu að ljúka 15. þ. m. Að lok-
inni 14. umferð var Smisloff
hæstur með 9Vz vinning, en
eftir 11 umferðir var staða
þriggja efstu manna þessi:
Smisloff 8 v., Spasskí 71-2, Gell-
er 7.
Keppendur eru tuttugu í úr-
slitunum. Að þessu sinni er
samkeppnin líklega harðari en
nokkru sinni fyrr, því að níu
þessara manna eru stórmeistar-
ar: Averbak, Botvinnik, Flohr,
Geller, Keres, Kotoff, Petrosjan,
Smisloff og Tajmanoff; tíu eru
meistarar: Antosjin, Borisenko,
Furman, Ilivitskí, Kan, Kortnoj,
Lisitsín, Mikenas, Simagin og
Spasskí, en einn er meistara-
efni: Serbakoff.
En á undan þessari úrslita-
keppni er gengin hörð barátta,
þrjú öflug mót í Erevan, Gorkí
og Leníngrad. Þar voru samtals
63 keppendur, en af þeim komst
ekki nema fjórðungur áfram,
hinir hlutu að falla og meðal
þeirra voru fimm stórmeistarar:
Boleslafskí, Bondarefskí, Lili-
enthal, Ragosin og Tolúsj.
í Leníngrad var röð 6 efstu
manna þessi: Tajmanoff, Serba-
koff, Kan, Spasskí, Lisitsín og
Ragosín. (Tolúsj varð 14. í röð-
inni!).
í Gorkí voru 6 éfstu menn:
Geller, Borisenko, Fúrman, Si-
magín, Mikenas og Boleslafskí
(Bondarefski varð 12);
í Erevan voru .6 éfstu menn:
Antosjín, Kotoff, IUvitskí,
Kortnoj, Flohr, Basíkoff (Lili-
enthal varð 12.).
Frá 22. skákþingi Sovétríkjanna
undanrásir.
Nimzoindversk vörn.
Serbakoff — Levit
1 d2—d4 Rg8—f6
2. c2—c4 e7—e6
3. Rbl—c3 Bf8—b4
4. e2—e3 c7—c5
5. a2—a3 Bb4xc3ý
6. b2xc3 Rb8—c6
7. Bfl—d3 b7—b6
8. Rgl—f3 0—0?
Hér voru síðustu forvöð að
leika d5. Svartur ætlar að kom-
ast hjá þvi, en það er of
hættulegt, eins og oftar hefur
komið. í ljós
9. e3—e4! Rf6—e8
Biskupsfórnin á h7 vofði nú
þegar yfir (10. e5 Re8 11.
Bxh7ý Kxh7 12. Rg5ý og vinn-
ur).. h6 dugar ekki vegna e5
og síðar g2—g4—g5.
10. e4—e5 f7—f5
11. d4—d5 Rc6—a5
12. Bcl—g5 Dd8—c7
13. d5—d6 Dc7—c6
14. Bg5—e7 Hf8—f7
Nýtt skákdæmi
eftir Svein Halldórsson
ii ÍÉli ifÉI íÉn
ABCDEFGH
Hvítur á nú yfirburðastöðu og
ABC DEFGH
Hvítur á að máta í 3. leik.
Lausn á 2. síðu.
neytir hennar rösklega.
15. Rf3—g5! Dc6xg2
16. Ddl—h5 g7—g6
17. Dh5—h6 Dg2xhlý
18. Kel—e2 Dhl—g2
Ekki Dxal vegna 19. Rxf7 Rg7
(Kxf7, Dxh7ý, Rg7, Bf6) 20.
Rg5 Db2ý 21. Kfl (en ekki Kf3,
Bb7ý, Kg3, Rh5j) Dclj' 22. Kg2
Bb7t 23. Kh3 og vinnur.
19. Rg5xf7 Re8—g7
Eða Dg4t 20. f3 Dg2t 21. Kel
Dglt 22. Bfl Rg7 23. Rg5 De3ý
24. Kdl og svartur verður að
láta drottninguna.
20. h2—h3!
Betra en 20. Rg5 Dg4t og 21.
— Dh5. Hvítur vinnur nú með
21. Bf6, ef svartur drepur ridd-
arann.
20. --- f5—f4
21. Rf7—g5 f4—f3ý
22. Ke2—el Dg2—glý
23. Bd3—fl
svartur gafst upp.