Þjóðviljinn - 31.08.1955, Blaðsíða 6

C) — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 31, ágúst 1955
tllðSVIUINN
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurnn —
Erlendir ieigu-
Það tók þjóðviljann langan
ííma að knýja utanríkisráðherr-
enn til að svara fyrirspumum
Jpjóðviljans um þau áform
Bandaríkianna að gera flotahöfn
Jbcr á landi, og er svörin bár-
Uít höfðu þau að geyma mjög
:fjvarlegar fréttir. Tíminn skýrði
frá því — eftir að utanríkis-
ráðherrann hafði neitað að nokk-
vr flotahöfn væri á döfinni —
■aS það væri raunar ákveðið að
Br.ndaríkjamenn gerðu stórhöfn
3 Njarðvík, framkvæmdir hefðu
aóeins tafizt vegna smávegis á-
'gs einings, trúlega um helminga-
Bkiptin frægu.
Afneitun utanríkisráðherrans
a: lekaði Tíminn með þvi að
•bcfnin í Njarðvík ætti ekki að
hcita flotahöfn heldur „upþskip-
U: rix höfn“, en auðvitað er það
ekkert annað en orðhengilshátt-
ta: Þjóðviijanum er fullkunn-
Uí i um það að Njarðvík á að
vc ða mikiivæg bækistöð fyrir
b: ndaríska flotann, enda telja
hc: fræðingar nú að flotahafnir
s4 ú bezt staðsettar í sem nánust-
ttrý tengslum við flugvelli. Af-
Sf. tanir Tímans eru aðeins cnn
ein tilraun til að breyta stað-
r«. ndum með nafngiftum, en
st iðja hefur einkennt allt her-
Eámstímabilið.
■begar Þjóðviljinn benti á
h' _:rsu alvarleg tíðindi Tíminn
hcíði ílutt, voru svör þessa
rr. ilgagns utanríkisráðherrans
nr ög lærdómsrik. Blaðið sagði:
í> .3 er fyrir löngu búið að gera
3c * um landshöfn í Njarðvík;
ír: í skyldum við ekki fagna því
aí' Bandaríkjamenn ætla nú að
gcra höfnina fyrir okkur?! Öllu
c; pra verður ekki sokkið í und-
jr ægjuhætti og betli og aumlegri
T'- ksemdafærslu.
Það eru mjög alvarleg tíð-
ir.dí að hernámsliðið skuli enn
fera út kvíarnar hérlendis á
stma tíma og kalda stríðinu er
só ljúka. Þær staðreyndir sem
n i blasa við hverjum manni
s?:ma að sósíalistar hafa frá
v- phafi haft rétt að mæla um
h rnámið, en oddvitar hins kalda
s'. iðs hafa farið með staðleys-
‘t.. Sjónarmið þeirra hafa ann-
í é tveggja verið vísvitandi fals-
£ .ir eða rangt mat á aðstæðum.
Kafi hernámsmenn ekki vitað
l íur, ber þeim nú að endur-
£/; oða afstöðu sína, enda skortir
e-.ki fjölmörg fyrirheit um það
sð hernámið væri „ill nauðsyn"
cr skyldi því aflétt þegar er
j?:ri gæfist. En hafi hernáms-
r-.t-nn alltaf mælt gegn betri vit-
tnd, munu þeir hins vegar tína
t: nýjar afsakanir og undan-
trögð.
Fréttirnar um hafnargerðina í
h arðvík benda til þess að síðari
s - ýringin sé sú rétta. Hemáms-
77. enn eru ánauðugir leiguliðar
h-'-is. erlenda hers og eru hættir
aS hugsa eins og íslendingar.
í=eir virðast ásáttir með það
íö ísland verði bandarísk hjá-
itnda um alla framtíð, hver svo
fem þróunin verður i. heiminum.
£ j.kir menn ættu að eiga skamma
v-"st í ráðherrastólum úr þessu.
Halldór Kiljan Laxness:
Öll norðurlöndln og
hln nor«
TIL framhalds aðfinsium
sem ég sá nýlega í blaði
útaf orðinu „samnor-
rænn", vildi ég leyfa mér að
benda á annað atriði skylt,
sem ekki virðist síður þörf á
að fetta fíngur útí. Það virð-
ist sumsé vera eitt áþreifan-
legt merki um hve mjög íslend-
íngar hafa fjarlægst Norður-
lönd í anda, að segja má að
heiti landa þessara hafi á síð-
ustu misserum algerlega
breinglast í máli voru, að
minsta kosti í mállýskum
þeim sem tíðkaðar eru hér á
dagblöðum og í útvarpi: vér
kunnum ekki leingur að tala
um Norðurlönd.
Klastrið með „norðurlöndin“,
„hin norðurlöndin" og „öll
norðurlöndin“ í merkíngunni
NorðurlÖnd eða Skandinavía
er glæný fyrirtekt. Sé ályktað4
af þeim skorti á menníngar-
legri hefð sem þetta uppátæki
ber vott um, virðist það vera
runnið frá stjómmálamönnum
ellegar blaðamönnum. Það er
að rninsta kosti erfitt að
ímynda sér aðra manngerð á
íslandi, sem þvílík ambaga
heíði orðið á munni.
Það er gagnstætt reglu i mál-
um sem okkur standa næst,
en alveg sérstaklega fjandsam-
legt islensku, að hafa landa-
heiíi með ákveðnum greini,
hvort heldur þau eru í ein-
tölu eða fleirtölu; við segjum
Vesturlönd, Austurlönd, Niður-
lönd. Jafnvel staðanöfn eru
ekki höfð með ákveðnum greini
í íslensku nema í mjög fátíð-
um samböndum. Þegar menn
tala um Bandaríki Norðuram-
eriku og segja sér til hægri
verka „Bandaríkin“, þá er hér
ekki átt við land eftir eðli
málsins, heldur stjórnarfars-
lega skipan ríkja í Vesturálfu.
Það virðist, þó skringilegt sé,
vera fyrir áhrif af orðinu
,,bandaríkin“, sem vér höfum
farið að grauta með Norður-
lönd.
Það er með öllu óhugsandi að
heiti landa eða staða með
greini aftaní geti skrifast með
stórum staf einsog þegar verið
er að skrifa um „öll og hin
Norðurlöndin" í blöðunum. Það
væri gaman að vita í hvaða
skóla eða hjá hvaða kennur-
um jreir menn hafa lært sem
það gera; því ekki kemur
til mála að nokkur íslendíng-
ur hafi lært það af foreldri
sínu.
Þegar talað er um „norður-
löndin öll“ gæti eftir íslensk-
um skilníngi máls verið átt
við öll lönd þau sem nyrst
liggja á jarðkrínglunni, svosem
Aiaska, Aleuta-eyar, Baffíns-
land, norðurhluta Grænlands,
Jan Mayen, Kamsjatka, hluta
af Síberíu osfrv. einsog t.d.
„öll norðurhöfin“ mundu vera
samsvarandi höf nyrst á hnett-
inum. í sérstakri merkingu
þýðir Norðurland skriíað með
stórum staf, (en þá auðvitað
aldrei með greini, né í fleir-
tölu,) norðurhluti lands, einsog
við köllum sveitir sém liggja
norðan óbygða á íslandi;
sama er ságt í Noregi og Sví-
þjóð: Norrland og Nordland.
Hugsanlegt væri að maður
staddur í Norðurlandi á ís-
landi gæti talað um „hin
norðurlöndin“ í Skandinaviu,
og átt þá við norðurhluta Nor-
egs og Norrland i Svíþjóð; en
það væri mjög sérhæft og an-
kannalegt tal. Um „hin norð-
urlöndin“ í Skandinavíu væri
aftur ógemíngur að tala ef
sá sem talar væri staddur á
Suðurlandi á íslandi. Á sama
hátt gæti maður sem staddur
væri í Suðurhöfum ekki talað
um „hin norðurhöfin“.
Islensk málvenja þegar rætt er
um lönd þessi er að segja t.d.:
á Norðurlöndum; víðsvegar eða
alstaðar um Norðurlönd; hvar-
vetna á Norðurlöndum; með
öðrum norðurlandaþjóðum; í
öðrum ríkjum Norðurlanda; í
norrænum löndum sumum eða
öllum. Jón ferðaðist um Þýska-
land alt og Norðurlönd öll, þ.e.
hann ferðaðist víða um Þýska-
land og Norðurlönd. Afturá-
móti ef sagt er að Jón hafi
ferðast um „öll norðurlöndin“,
þá er átt" við að hann hafi
ferðast um öll lönd sem liggja
norðarlega á hnettinum: Al-
aska, Baffínsland, Kamsjatka
osfrv. Ef sagt er að hann hafi
ferðast um „hin norðurlöndin“,
væri gefið í skyn að hann hefði
ferðast um norðurhelmíng allra
landa á jörðu ótiltekið, nema
norðurhluta þess lands sem sá
er í staddur er frá segir ferð-
um Jóns.
Það var eitt athyglisvert í ís-
lenskum skýrslum af fundi
Norðurlandaráðs, sem svo kall-
ar sig, á umliðnum vetri, að
þar var í sífellu kiæmst á „öll-
um norðurlöndunum“ (þ.e. Al-
aska, BaffLnslandi, Kamsjatka
osfrv.) og „hinum norðurlönd-
unum“ (þ.e.a.s. norðurhelmíngi
allra landa, t.d. fra ’Ákureyri
séð). : Mér virtlst; ekki .ástæða
til að fetta fíngur útí þétta -
fáránlega tál,' með því'hér var
urh að ræða skýrslur . stjóm- •
málamanná; þó hafði ég þann
heiður að geta þess á prenti
að næsta plíklegt , væri að ís-
lenskir stjórnmálamenn sæktu
mikinn sórha ellegar framá í
félagsskap lánda sem þeir
kynnu ekki að nefna. En nú,
þegar ég heyri í útvarpinu
fyrir nokkrum dögum að full-
trúar menníngárfélags,- einsog
Norræna féiagsins ■ hér, eru
búnir að glata hæfileikánum
til að ráeða um Norðurlönd! á
islensku, þá finnst mér (taka ;
steininn úr.
. I
VEGGTEPPI 1
kr. 95,00. —- Divanteppi
Verð kr. 190,00.
TOLEDO
. Fishersundi .
Jóhann G.
Ib memoriam
Haustið 1925 komu nýsvein-
ar að norðan frá Gagnfræða-
skóla Akureyrar og settust i
lærdómsdeild Menntaskólans í
Reykjavík. Meðal þeirra var
fríður og föngulegur piltur,
stillilegur á svip og alvörugef-
inn, fullorðinslegri i öllum hátt-
um en við reykvísku götu-
strákamir, sem höfðum ekki
enn náð neinni stjórn á hvolþs-
legum líkamshreyfingum okk-
ar. Þessi norðlenzki piltur hét
Jóhann G. Möller. Ég veitti
honum fljótt athygli og við
hændumst brátt hvor að öðrum
vegna þess, að báðir höfðum
við logandi stjómmálaáhuga,
en á þeim árum mátti heita,
að stjómmál væru ekki um
hönd höfð meðal Menntaskóla-
pilta. Hin pólitíska flokka-
skipting þjóðarinnar hafði ekki
enn komizt inn fyrir vébönd
hins aldna og virðulega
menntaseturs við Lækjargötu.
Það var ekki örgrant um, að
pólitíkin þætti of gróft við-
fangsefni og áhugamál þessum
fingerðu sonum menntagyðj-
anna, sem stöfuðu sig fram
úr Hórasi og Lívíusi. En hvað
sem því líður urðum við Jó-
hann mestu mátar, og fór þó
vaxandi eftir því sem á leið
skólaárin. í desember 1927
missti Jóhann föður sinn. Flutt-
ist þá móðir hans, Þorbjörg
Pálmadóttir, til Reykjavíkur og
hafði hér matsölu. Bamahóp-
urinn var stór, 11 alls, og Jó-
hann var elztur. Honum kom
þá að góðu liði hin karlmann-
lega ró, sem honum var í blóð
borin, því að ásamt móður
hans varð það hlutskipti Jó-
hanns að vera hin sterka, bol-
mikla eik, er yngri systkinin
hölluðust að. Meðan ég var í
skóla kom ég oft á þetta heim-
ili og aldrei hef ég kynnzt
glaðværari og háttvísai;i heim-
ilismenningu en þar. Föður-
missirinn varð Jóhanni mikil
reynsla, iaætii auknum klyfjúm
-ábyrgðar á herðar hins unga
manns. En aldrei heyrði ég
hann kvarta, enda skildi ég
snemma að hann mundi vera
dulur um einkahagi sína, og
að því leyti ólíkur okkur hin-
um skólabræðrum hans, enda
ævi okkar flestra áhyggju-
lausari en hans. Þó fór því
hijög fjærri, að Jóharin væri
súr í lund. Fáa menn hef ég
JÓHANN G. MÖLLER
heyrt hlæja hjartanlegar að
hinum kátlegu hliðum lífsins
en hann. En hlátur hans varð
aldrei léttúð, hann gleymdi
aldrei skyldunum, sem honum
höfðu urigum verið lagðar á
herðar.
Við Jóhann hneigðumst hvor
að öðrum af stjórnmálaáhuga.
En ekki var það fyrir það að
við værum sömu ættar í stjórn-
málalegum efnum. Ég var á ‘
þessum árum á duggarabands-
árum míns kommúnisma,
brennandi í andanum og vildi
snúa hverjum manni til hinnar
einu og réttu og sönnu trúar.
En Jóhann var stálsoðinn í-
haldsmaður að lundemi og
sannfæringu. Þegar ég er að
skrifa þetta rifjast upp fyrir
mér margar kvöldgöngurnar,
er við ræddum hin dýpstu rök
stjómmálanna og gleymdum
báðir að kveðjast og hátta fyrr
en langt var liðið á nótt. Jó-
hann var þá þegar farinn að
lesa fræðileg stjórntaálarit og-
ég fann það greinilega, að hon-
uip var það rnikii nauðsyri áð
gera sér fræðilega greiri fyrir
stjórnmálástéfnUmV Síðar méir
safnaði hann sér slikurn bóka-
kosti stjórnmálarita, að mér er
til efs að til sé annars staðar
í eirikaeign svo auðugt bóká-
safn í þeim efnum. Hann afl-
aði sér mikillar póUtiskrár
þekkingar og það var jafnan
gaman að rökræða við hann
um þau efni, því að maðuririn 1
var rökvís og vel áð sér. Oft
hitnaði okkur í hamsi, en aldr- -
ei varð skoðanamunur ókkar 1
að vinslitum, og hverju sinni -
er við kvöddumst eftir éin-
hverja sennuna, var sami
glettnislegi vinarglampinn í
augum Jóhanns þegar hvor
gekk til síns heima.
Mér varð það snemma ljóst,
að Jóhann G. Möller mundi
eiga mikinn frama fyrir hönd-
um í þeim flokki, er hann
hafði ungur aðhyllzt, Sjálfstæð-
isflokknum. Gáfur hans, þekk-
ing og mannkostir hlutu að
skipa honum í lyftingu, hvar í
flokki sem hann hefði skipað
sér. En þegar í skóla tók að :
beha á þeim sjúkdómi, er að
lokum dró hann til dauða. Jó-
hann var ákaflega bókhpeigð-
ur maður og sílesandi, en sjúk-
dómur hans bannaði honum .
oft að hnísast, í bækur., Þá .
held ég, að Jóhanni hafi liðið
verst. En aldrei heyrðist frá
honum æðruorð. Ég heimsótti
hann á sjúkrahúsum, heima og
erlendis, og hversu þungt sem
hann var haldinn, heilsaði hann •
mér með gamla góðlega, karl- :
mannlega brosinu, sem ég :
kannaðist svo vel við frá þeim
árum, er við vorum báðir ung- ,
ir og óskaplega pólitískir og
vildum báðir lækna heiminn, •
annar með uppskurði, hinn
með vægari meðölum.
Jóhann Möller var kvæntur
Edith Poulsen, hinni ágætustu ;
konu, er var honum tryggur ,
og ástríkur ■ förunautur í þján-
ingum hans, gleði og' vonbrigð-
um. Við vinir og skólabræður
Jóhanns vottum henni og syni
hennar okkar fátæklegu saihúð
í þeim harmi, sem þau mega
nú bera. 'Því' að'sorgina verður
hver maðUr að béra :einn.
A Sverrir KrLstjánssoau