Þjóðviljinn - 22.01.1956, Blaðsíða 7

Þjóðlelkhúsið
Maðnr oa kona
Leikritun: EMIL THORODDSEN og INDRIÐI WAAGE
Leikstjóri: Indriði Waage
Það er vart oímælt að frum-
sýningin á „Manni og konu“
á íöstudagskvöld hafi mistek-
izt að verulegu leyti og valdið
ærnum vonbrigðum. Tíðindi
þessi munu ýmsum á óvart
koma og er orsakanna þó tæpast
langt að leita.
Skáldsögur Jóns Thoroddsens
éru í hópi merkustu rita ís-
ienzkra frá síðari öldum, áhrif
þeirra margþætt og farsæl allt
frám á þennan dag — þjóð-
ih hefur tekið ástfóstri við lit-
ríkar, raunsæar og víðfeðmar
iýsingar skáldsins á þjóðlífi og
háttum liðinnar aldar, eftir-
mirinilegar og skrítnar persón-
ur, einstæða hermilist, auðuga
og mergjaða kímni. Engan þarf
að undra þótt reynt sé að sýna
hinar vinsælu sögur á leik-
sviði, ekkert er í rauninni
éðlilegra. Liðnir eru rúmir
tveir tugir ára síðan Leikfélag
Reykjavíkur freistaði gæfunn-
ar og setti „Mann og konu“ á
svið og síðan „Pilt og stúlku“.
Tilraunin heppnaðist vonum
framar, leikhúsið við Tjörnina
fylltist kvöld eftir kvöld þrátt
fyrir misjafna gagnrýni. Eink-
um naut „Maður óg kona“ mik-
illa og almennra vinsælda, en
það var þá sem Brynjólfur
Jóhannesson skapaði eina af
snjöllustu persónum sínum að
dómi allra er sáu, séra Sig-
vaida, er síðan skipar vegleg-
an sess í íslenzkri leiksögu.
Hér verður að geta þess að
ég sá ekki hinn margfræga
klerk og hef aldrei „Mann og
konu" augum litið á leiksviði
fyrr en nú; en dæmafáa lýð-
hylli leiksins er mér torvelt að
skilja þrátt fyrir snilli Brynj-
ólfs og annarra leikenda forð-
um, svo gallað og óyndislegt
er leikritið að mínum dómi,
énda ekki öðrum fært en slyng-
um leikskáldum að semja
skemmtilegan sjónleik úr hinni
!ítt dramatísku, ófullgerðu
sögu.
Hin tvítuga leikgerð Emils
Thoroddsens og Indriða Waage
er sýnd óbreytt að kalla, og er
þess fyrst að minnast að hún
var samin með þarfir sviðs-
ins í Iðnó fyrir augum og ber
þess mörg og greinileg merki;
en nú er öldin önnur. Skáld-
sögur Jóns Tlioroddsens eru sí-
gildar, en um leikrit gerð eft-
ir þeim gegnir allt öðru máli,
þau eru háð stað og stundu,
hljótá og eiga að fyrnast. Galla
þessa sjónleiks ætla ég ekki
áð telja, enda áður gert af
öðrum, þeir liggja í augum
uppi og tala þeirra legíó; um
dramatíska uppistöðu er ekki
að ræða, víða skortir allan
sennileik og röklegt samhengi.
Rislægstir og óskipulegastir eru
síðustu kaflar leiksins og á-
gripskenndir í meira lagi, enda
sagan þrotin, það virðist til-
viljun ein hvað sagt er og gert
á sviðinu. — Þjóðleikhúsið átti
að leyfa „Manni og konu“ að
hvila á lárberjum sínum í
friði, en breyta leiknum frá
rótum að öðrum kosti, semja
nýja leikgerð við hæfi nýrra
tíma, nýta út í æsar hina nýju
Þura gamla (Nína Sveins-
dóttir) og Þórdís í Hlíð
(Anna Guðmundsdóttir).
tækni, hverfisvið og fullkom-
inn búnað Ijósa og tjalda —
freista þess að skapa leikrænna
verk, skipulegra og fjörmeira
og nýstárlega sýningu og lífi
gædda. Tíminn stendur ekki í
stað, við gerum aðrar og hærri
kröfur nú en fyrir tuttugu ár-
um, svo er guði íyrir að þakka;
og það er í rauninni kjarni
þessa máls. Þjóðleikhúsið má
aldrei láta sér næg'ja að stæla
vinsælar sýningar frá æskuár-
um íslenzkra leikmennta, spor-
in mega ekki liggja aftur, held-
ur stefna fram.
Indriði Waage er annar höf-
undur leiksins og leikstjóri frá
upphafi og þarf ekki að draga
í efa nákvæma þekkingu hans
og góðan skilning á persónum
Jóns Thöroddsens og öllum
þeirra athÖfnum; val leikenda
er skynsamlegt í höfuðatrið-
um, þótt um megi deila. Hitt
er ljóst að ekki er mikið til
sýningar þessarar vandað, hún
er víðast svipdauf og lang-
dregin og ekki nýstárleg eða
fersk í neinu, skortir léttleika
og verulega listræna fágun.
Ljós og tjöld eru næsta hvers-
dagsleg, en búnihgar Lárusar
Ingólfssonar smekklegir og
fjölbreyttir að vanda. Leik-
tjöldin eru verk Gunnars
Bjamasonar, ungs listnema og
lærisveins Lárusar, og má á
þau líta sem prófraun hans.
Gunnar fetar trúlega í spor
læriföður síns, tjöldin minna
mjög á ,P>ilt og stúlku" og
önnur leikrit íslenzk á sviði
Þjóðleikhússins. Baðstofan í
Hlíð er þokkaleg og gerð af
sýnilegu raunsæi og um híbýli
prestsins gegnir iíku máli; en
á það má minna hversu ná-
kvæmlega og vel Jón Thorodd-
sen lýsir híbýlum manna og
húsakosti. Útisviðin bæði eru
af meiri vanefnum gerð, lands-
lagið sviplítið og ekki fallegt
í litum og línum, einkum út-
sýnið frá Hlíð í síðasta þætti.
f leiknum er talað um mikla
náttúrufegurð á bæjunum báð-
um, en íslenzkum leiktjalda-
málurum virðist því miður
flest betur lagið en lýsa væn-
leik og tign síns eigin lands.
Þeir sem leikinn sáu forðum
munu bera saman fom afrek
og ný og kveða upp fróðlega
dóma, það er ekki á mínu
færi. Enda þótt séra Sigvaldi
Haralds Bjömssonar hljóti að
standa í skugga Brynjólfs Jó-
hannessonar er leikur hans
bæði heilsteyptur og traustur
og reistur á næmum sálfræði-
legum skilningi; útlit, lima-
burður, látbragð og málfar
sniðið eftir lýsingu skáldsins
sjálfs sem bezt má verða. í
meðförum Haralds er séra Sig-
valdi allmjög við aldur og
stirðlegur í hreyfingum, en
lifnar allur við er fjárbreilur
ber á góma; fláttskapur og
hræsni skína af ísmeygilegum
og íbyggnum svipnum og tak-
markalaus ágirnd hans og und-
irferli verða ekki dregin í efa.
Leikarinn hlífir í engu hinum
refjótta klerki, en ýkir þó
hvergi, reynir aldrei að gera
hann hlægilegan, heldur eins
sannan og verða má; hins er
ekki að dyljast að hin þraut-
hugsaða og alvöruþrungna
mannlýsing virðist orka lítt á
hugi áhorfenda.
Hlutur prestsfrúarinnar er
harla smár og vafasamur í
leikritinu, en Regína Þórðar-
dóttir bjargar því sem bjargað
verður með fallegum og mjög
háttvísum leik — góðhjörtuð
kona og glæsileg húsfreyja. —
Flest lét Jóni Thoroddsen bet-
ur en lýsa tilfinningum ungra
elskenda og ekki bætir leikritið
úr skák; Sigrún í Hlíð er helzta
þrætuepiið * í leiknum, en fær
varla að segja aukatekið orð.
Segja má að Bryndís Péturs-
dóttir sé hlutverkinu vön, enda
heldur hún vel á sínum málum,
lagleg og ljóshærð og mjög
geðfelld í allri framgöngu, og
lýsir glöggt feimni hinnar ungu
og heilbrigðu stúlku er: hún
kynnist unnustanum í fyrsta
sinn. Benedikt. Árnason fer
jafnan snoturlega með hlutverk
Þórarins, en skortir nægan
myndugleika þegar í odda
skerst sem títt er um unga
leikara, það er eins og hann
kunni ekki fyllilega að reiðast.
Anna Guðmundsdóttir sómir
sér vel í gervi Þórdísar í Hlíð
og leikur eðlilega og skýrt,
það verður þegar ljóst af sam-
tali þeirra hjóna í baðstofunni
að ,hún sé kona glöggsýn,
drenglunduð og föst fyrir. Sig-
urð mann hennar leikur Gest-
ur Pálsson og er í öllu ó-
svikinn bóndi, en úr því hlut-
verki verður ekki gert annað
né meira.
Þá er komið að hinum skop-
legu og skringilegu persónum
sögunnar, góðkunningjum vel-
flestra íslendinga Emilía Jón-
asdóttir virðist öðrum fremur
til þess kjörin að taka þátt i
alþýðlegum gamanleikum af
þessu tagi, hún lék Gróu á Leiti
ágæta vel og ekki er Staðar-
Gunna síðri, kotroskin, búldu-
leit og feitlagin piparjómfrú,
ólm í að giftast og ósköp hrjáð
af allt of langri bið — hnitti-
legur og hlægilegur leikur d’g
hvergi ýktur um skör fram. Um
Valdimar Helgason mætti eitt-
hvað svipað segja, en hann
leikur Bjama á Leiti að þessu
sinni og lýsir skýrt og hressi-
lega trúgirni hans, ýkjum og
matargræðgi; gerfið er tals-
vert broslegt, en gæti raunar
verið betra. Valdimar þótti
leika Hjálmar tudda prýðisvel
fyrr á árum, nú er hlutverkið
falið Ævari Kvaran. Leikarinn
er sýnilega á rangri hillu, mál-
rómur hans, útlit og framganga
i litlu samræmi við mynd þá
sem flestir munu gera sér af
hinum fáráða niðursetningi.
Þá er Klemenz Jónsson með-
hjálparinn, hæfilega borgin-
mannlegur og kjánalegur, og
Bessi Bjarnason Eg'ill sonur
hans, hinn forsmáði biðill
Meðfædd kímnigáía Bessa
leyhir sér ekki ffemur en
áður, en hann er of geð-
felldur á þessum stað, við
verðum lítt vör við þann hvum-
leiða og sauðheimska slána sem
Egill er í sögunni.
Hallvarður Hallsson kemur
allmjög við sögu í leiknum og
birtist á ólíklegustu stöðum;
hlutverkið er heita má tómt
málæði. Baldvin Halldórssyni
tekst að gera furðulega mikið
úr þessum hraðlýgna og mál-
gefna náunga, hann er í öllu
sannur lausamaður, þjóðleg
manngerð, bráðlifandi og svo
mannlegur sem bezt má verða;
þróttmikil túlkun hans vann
sýnilega hylli leikgesta. Enn
skal getið tveggja hlutverka:
Helgi Skúlason er vasklegur
sqm Finnur, i{inn ungi og
glettni vinnumaður, og Nína
Sveinsdóttir lýsir skýrt gikt-
veiki og hjátrú hreppsómagans
Þuru gömlu.
Áhorfendur tóku leiknum
kurteislega, en svo dauft og
máttvana var lófaklappið i lok-
in að með fádæmum má telja.
Um aðsókn að sýningu þéssari
skal engu spáð, og leiknum
hvorki óskað góða né ills,
svo höfð séu orð Þórdísar hús-
freyju við séra Sigvalda...
Á. Hj,
Staðar-Gunna (Emilía Jónasdöttir), Séra Sigvaldi
(Haraldur Björnsson) og Egill (Bessi Bjarnason).