Þjóðviljinn - 18.05.1956, Page 7

v~
r.
Föstudagur 18. maí 1956 — ÞJÓÐVILJINN (7
v.
Grein sú sem hér birtist í íslenzkri þýðingu er
tekin úr næstsíðasta tölublaði vikublaðs
brezkra sósíaldemókrata, New Statesman and
Nation. Höfundur hennar, prófessor G. D. H.
Cole, hefur lengi verið einn helzti fræðimað-
ur brezka. Verkamannaflokksins og hefur gegnt
mörgum trúnaðarstörfum í samtökum hans, m.
a. lengi verið formaður Fabíanafélagsins. Grein
hans er merkilegur vitnisburður um þau
breytíu viðhorf, sem hafa orðið að undanförnu
og eru enn í deiglunni, í samstarfi verkalýðs-
flokkanna um heim allan. Dæmi um þessi
breyttu viðhorf eru nærtæk fyrir íslendinga,
og Þjóðviijmn telur því greinina eiga sérstakt
erindi til þeirrai. Hún birtist hér í orðréttri þýð-
ingu, aðeins bætt í millifyrirsögnum. Rétt er að taka fram, að ritstjórn
Þjóðviljans er ósammála höfundi um ýms atriði greinarinnar og getur
ekki fallizt á sum sjónarmið hans, en hún telur það heppilegast til árang-
4urs í öllum samskiptum manna úr flokkum verkalýðsins, að ekki sé hilm-
að yfir ágreining, heldur um hann rætt af fullri einurð.
G. D. H. Cole
kommúnistar
og
„Sósíaldemókrötum og komm-
'únistum er ekkert sameigin-
legt.“ Með þessum orðum hefst
yfirlýsing, sem gefin var út r
síðasta mánuði af fram-
kvæmdanefnd Aiþjóðasam-
bands sósíaidemókrata. Hvílík-
ur þvættingur þau eru! Já,
jafnvel þeir, sem samþykktu
yfirlýsinguna, hljóta að vita,
hvílíkur þvættingur þau eru!
Ég neita ekki, að það er mjög
mikiil og djúpstæður ágrein-
ingur mjlli þeirra kenninga,
sem sósíaldemókrataflokkarnir
og verkamannafiokkarnir í Al-
bjóðasambandi sósíaldemókrata
aðhyllast, og þeirra, sem
kommúnistaflokkarnir, sem
þangað til um daginn voru í
Kominform, aðhyliast. En það
er algerlega út í hött að segja
að jafnvei þessir flokkshópar
eigi ekkert sameiginlegt — og
reyndar er ekki hægt að halda
fram, að þeir séu fullkomlega
það sama og „sósíaldemókrat-
;ar“ og „kommúnistar". Það
getur verið, að ágrejningurinn
milli þeirra sé svo mikill og
djúpstæður, að hann tálmi
stórlega samvinnu þeirra; en
þrátt fyrir það þarf ekki að
fara í neinar, grafgötur með,
að þeir eru á sama máli um
margt. Aiveg á sama hátt og'
rómversk-kaþólskir menn, mót-
mælendur og grísk-kaþólskir
menn eiga það sameiginlegt að
vera allir i kristinni kirkju,
eru sósíaldemókratar og komm-
únistar af hinni gömlu komin-
formtegund, og einnig júgó-
sla\meskir kommúnistar,
N.enni-sósíaldemókr.atar á ít-
alíu, og sósíaldemókratar í al-
þjóðabandalaginu í Asiu allir
sósíalistar, enda þótt munur
sé á skoðunum þeirra og þeir
eigi sér ólíkar erfðavenjur.
Hvað.er sameigin-
legt?
Hvað eiga þeir sameiginlegt?
Þar er fyrst að nefna, enda
augljósast, þá sannfæringu
að hin mikilvægustu fram-
leiðslutæki eigi að vera í eign
samfélagsins og í þjónustu
þess alls og þegna þess og að
þau eigi að nota í sameigin-
lega þágu allra þjóða verald-
ar. Þeir eru allir andvígir ,auð-
valdsþjóðfélaginu — þ. e. á
móti því, að einstaklingar nýti
auðlindir veraldar og arðræni
þá. sem vinna við þær, til að
afla sjálfum sér hagnaðar.
Þá getur greint á um, hvernig
sé hentugast að haga hinni fé-
lagslegu sameign; en í því máli
er ekki hægt að setja nein á-
kveðin mörk milli skoðana
kommúnista og sósíaldemó-
krata. Þetta er ekki mál, sem
sósíaldemókratar eru fullkom-
lega sammála um sín á milli,
og kommúnistar eiga heldur
ekki um það neina eina alhæfa
Og ófrávíkjanlega kenningu,
sem gildi í öllum löndum og i
öllum greinum framleiðslu og
þjónustustarfsemi.
I öðru lagi eru kömmúnistar
og sósíaldemókratar á einu
máli um að stefna að bví, að
komið verði udd emhverskon-
ar „velferðar“ríki eða b.ióðfé-
lagi meðal allra b.ióða. þar sem
megináherzla sé lögð á að
veita öllum hin beztu tæki-
færi til broska og menntunar,
að tryggja mikið efnahagsör-
yggi, viðunandi lífsskilj'rði fyr-
ir börn os gamalmenni auk
hins starfandi fólks, góða heil-
brigðisbjónustu. sem allur al-
menninsur geti notað, og fé-
lagsbjónustu á f.iölda annarra
sviða, byggða á viðurkenniogu
þess, að menn hafi vissar
grundvallarkröfur á hendur
þjóðfélagjnu. Einnig í þessu
tilliti er erfitt að draga á-
kveðna markalínu milli komm-
únista os sósíaldemókrata: Það
er ágreiningur um. hvað eiffi
að gera og að hverju eigi að
stefna við mismunandj að-
stæður í hinum ýmsu löndum;
en það er ensinn áereiningur
um grundvallaratriði bessara
víðtæku félagslegu aðgerða
I þriðja lagi eru kommún-
istar og sósialdemókratar á
einu máli um, að enginn mað-
ur, heill á líkama og sál, geti
gert kröfu til að lifa á afurð-
um af vinnu annarra manna,
án þess að leggja fram hæfi-
legan skerf sjálfur, og því
eigi að loka fyrir þær tekju-
lindir, sem ger,a mönnum þetta
kleift. Það er ágreiningur um,
hvemig eigi að fara að þessu
og hve fast eigi að sækja það;
en að mínu áliti er enginn
ágreiningur um markið, sem
að er stefnt, enda þótt bæði
kommúnista og sósíaldemó-
krata og menn innan beggja
þessara hópa greini á um, að
hve miklu leyti efnahagslegur
ójöfnuður sé samrýmanlegur
grundvallaratriðum sósíalism-
ans.
f fjórða lagi eru sósíaldemó-
kratar og kommúnistar sam-
mála um, að meginábyrgðin á
uppbyggingu hins nýja þjóð-
félags hvíli á herðum verka-
lýðsstéttarinnar og að samtök
verkalýðsins hljóti að vera það
meginafi, sem kemur því á.
Það er að vísu djúpstæður á-
greiningur um, á hvern hátt
verkalýðurinn eigi að haga
samtökum sínum til að ná
þessu marki og - um þær að-
ferðir, sem h,ann eigi að beita
til að vinna sigur. En það er
sameiginleg trú á sköpunar-
mátt verkalýðsins og á hið
sögulega hlutverk hans að
skapa skilyrði fyrir hið stétt-
lausa þjóðfélag.
^ Hverjum á að
útskúía?
Hér hafa verið nefnd fjög-
um-mjög mikilyæg atriði, sem
sósíaldemókratar og kommún-
istar ailra flokka og gerða eru
sammála um, dg þau eru svo
augljós, að það er beinlínis
hlægilegt að látast ekki koma
auga á þau. O.g reyndar er alls
ekki hægt að leggja bókstaf-
legan skilning i orð leiðtoga
Alþjóðasambands sósialdemó-
krata: Það sem þeir eiga við
er, að enda þótt hin ýmsu
samtök) sósíaldemókrata og kom-
múnista eigi ýmislegt sameigin-
legt, séu ágreiningsatriðin sem
skilja þá og „kominformflokk-
ana“, svo djúpstæð og svo
mikilvæg, að þau útiloki alla
samvinnu milli þeirra.
Er málið í rauninni þannig
vaxið? Og ef svo er, hvar á
að draga markalínuna? Á að
setja júgóslavnesku kommún-
istana utan garðs, enda þótt
stefnufrávik þeirra hafi verið
harðlega fordæmd af komin-
formleiðtogunum — að minnsta
kosti þangað til mjög nýlega,
að annað varð upp á teningn-
um eftir dauða Stalíns? Á að
telja kínversku kommúnistana
utan garðs, eða aðeins komm-
únistana i Sovétríkjunum og
fylgirikjum þeirra? Hvað á
að gera við helzta flokk ít-
alskra sósíaldemókrata undir
forustu Nennis, sem unnið hef-
ur með ítölskum kommúnist-
um, en aldrei viðurkennt
kommúnismann? Hvað um
sósíaldemókrata Asíu, sem eru
tortryggnir í garð Alþjóðasam-
bands sósíaldemókrata, af því
að þeir telja það hafa brugð-
izt í baráttunni gegn nýlendu-
og heimsvaldastefnunni? Á
einnig að útskúfa þeim? Og
að síðustu, hvað á að gera við
hina ýmsu hópa sósialista og
kommúnista, sem venjulega
eru kallaðir „trotskistar“ og
eru vissulega engir vinir
kommúnismans, eins og hann
er framkvæmdur í Sovétríkj-
unum? Á líka að setja þá ut-
an garðs og ef svo, er það þá
vegna þess, að þeir séu komm-
únistar eða vegna þess að þeir
séu óþægilegir meginsamtök-
um bæði sósíaldemókrata .og
kommúnista?
^ Ágreiningurinn er
ekki alger.
Það er ekki hlaupið að því
að svara þessum spurningum,
en það væri hinsvegar auðvelt,
ef i rauninni væru uppi tvær
gerólíkar stefnur — sósialdemó-
krata og kommúnista — sem
hvor um sig byggðist á sam-
stæðum kenningum, sem stæðu
augljóslega á öndverðum meið.
En málið er ekki þannig vaxið.
Það er djúpstæður ágreiningur
milli sósíaldemókrata og kom.m-
únista og að baki honum liggja
bæði heit tilfinningamál og
andstæðar rökleiðslur; en á-
greiningurinn er ekki alger —
hann nær aðejns til ákveðinna,
mjög mikilvægra mála.
I
Hinar ýmsu aðstæður
í hinni nýlegu yfirlýsingu
Alþjóðasambands sósíaldemó-
krata, eins og í yfirlýsingu
Annars alþjóðasambandsins
1919, sem eitt sinn var fræg,
var lögð mikil áherzla á hin ó-
rjúfandi tengsl milli sósíal-
isma og lýðræðjs. „Við trúum
á lýðræðið", segir í yfirlýs-
ingunni, „þeir gera það ekki.“
Hvað er þetta lýðræði, sem
með þessu er lýst yfir, að
skapi hið óbrúandi djúp á
milli? Það er ekki gefin skýr-
ing á því í yfirlýsingunni: að-
eins er því bætt við, að „án
frelsis geti enginn sósíalismi
verið til,“ og að „sósíalismi
verður aðeins byggður á grund-
velli lýðræðis.“ En ég held, að
það sé samt augljóst, að með
„Iýðræði“ í þessu sambandi sé
átt við þingræðiskérfi, byggt
á um það bil almennum kosn-
ingarétti, kerfi sem geri kleift
að sækja fram til sósíalismans
með aðgerðum löggjafar- og
framkvæmdavalds í skjóli
þings, sem þannig sé kosið, og
ríkisstjórnar, sem ábyrg sé
gagnvart þingi. Ég fellst á, að
þessar stofnanir eru hinar mik-
ilsverðustu, og að hægt sé að
beita þeim, þar sem þær eru
til og eiga sér djúpar rætur
i vitund fólksins, sem tækjum
til að stefna í átt til sósíalisma
og hugsanlega til þess að koma
á sósíalísku þjóðfélagi.
En hvað er hægt að ætlazt
til að sósíalistar geri, þegar
slík tæki eru annaðhvort alls
ekki fyrir hendi eða þá langt
frá því nothæf til að koma á
grundvallarbreytingu á þjóð-
félagsháttum? Er það verkefni
þeirra, þegar þannig stendur
á, að verja öllum kröftum sín-
,um til að berjast fyrir lýðræð-
isþjóðfélagi með ábyrgri þing-
ræðisstjóm og að skjóta á
frest öllum tilraunum til að
koma á sósialismanum, þar til
þeirn hefur heppnazt að koma
á laggirnar slíku stjórnarkerfi
og fá á sitt band meiribluta
kjósenda og þingíulltrúa? Ilvað
eiga þeir að gera, ef þeir eru
fangelsaðir fyrir slíka baráttu,
eða jafnvel líflátnir, samtökum
þeirra sundrað og þau bönnuð?
Hvað eiga þeir að gera, ef hin-
ar ráðandi stéttir loka með
öllu lýðræðisleiðinni? Hafa
þeir ekki fullan rétt, þegar
þaunig stendur á. til að gera
byltingu og nota hana til að
koma á ekki einungis lýðræði.
að svo miklu leyti sem það er
hægt, heldur einnig sósíalisma?
Og ef þeir gera byltingu , í
þjóðfélagi, sem aldrei hefur
kynnzt þingræðisstjórn eða
lýðræði á nokkurn hátt, er þá
við því að búast, að þeim sé
unnt strax í dögun byltingar-
innar að koma á fullkomlega
lýðræðislegu . þingræðiskerfi,
þegar þau lönd sem lengst eru
komin, hafa alls ekki náð
því marki þrátt fyrir alda-
langa þróun? Það er fáránlegt
að setja öllum heiminuni að-
eins tvo kosti, annaðhvort að
þingræðislegt lýðræði sé eina
leiðin til sósíalismans eða að
þar sem aðeins bylting hefur
megnað að brjóta sósíálisman-
um braut, verði sigurvegari
hennar að setja þegar i stað
upp fullkomið lýðræði;- og
þingræðiskerfi, hvort sem
fólkið er undir það búið eða
ekki.
'jíf' Skömm á einræði
eins ílokks.
Þó eru þetta kostirnir, sem
Alþjóðasamband sósíaldemó-
krata virðist setja sósíaldemó-
krötum i öllum heiminum. Ég
hef eins og sambandið mestu
skömm á einræði eins flokks,
eins og það tíðkast í Sovétríkj-
unum og löndunum, sem fetað
hafa í fótspor þeirra, og ég
fordæmi, eins og það, ekki ein-
ungis öfga stalínismans, heldur
allt kerfi hins kommúnistíska
einræðis, sem bannar öll frjáls
skipti á andstæðum skoðunum
og lítur á hvert frávik frá
„stefnu flokksins" sem svik,
er verðskuldi hæfilega refs-
ingu. Ég fellst á, að slíkar að-
ferðir séu eitur í bein sósíal-
ismans og brjóti niður siðgæði
þeirra, sem þær nota nauðugir
viljugir. Ég fellst á, að hrylli-
legar, voðalegar misgerðir hafi
verið framdar i nafni sósial-
imans af þeim, sem hafa hafið
slík vinnubrögð upp í dyggðir,
og að nauðsynlegt sé að beina
því til þeirra, sem áb.yrgð bera
á slíkum gerðum, að afneita
þeim og að bæta ráð sitt. En
mér eru ljósir þeir óskaplegu
erfiðléikar sem voru á vegi
þeirra manna, sem hófu að
byggja upp sósíalismann i
Rússlandi og Kína. Ég er ekki
kominn til þess að setja slika
menn eða flokka þeirra ut-
an garðs eða til að neita, að
þeir hafi haft gildar ástæður til
að fara ekki þingræðis- og
lýðræðisleiðina. en engu að
síður mótmæli ég harðlega
mörgu því sem þeir hafa gert,
bæði af siðferðislegum ástæð-
um og vegna þess, að ég álít
það ekki hafa verið í þágu
sósíalismans.
^ Hvernig átti að verja
byltinguna?
Mér er það þannig hulin
ráðgáta, hvernig Rússar hefðu
yfirleitt getað gert byltingu
sína eða varið hana gegn and-
byltingunni og hinni erlendu
íhlutun, ef þeir hefðu ekki að
mestu leyti beitt einræðisleg-
um ■ aðferðum. Það sem nefnt
er „stríðskommúnismi“ var að
mestu leyti óhjákvæmileg af-
leiðing borgarastriðsins og til-
rauna erlendra afla til að
brjóta byltinguna á bak aftur.
En þegar vopnin voru slíðruð,
var það látið hjá liða, sem
hægt hefði verið að reyna, að
veita aftur málfrelsi, að leyfa
starfsemi stiórnmálaflokka, a.
Framhald á 10. síöu.