Þjóðviljinn - 21.07.1956, Blaðsíða 5

Laugardagur 21. júlí 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (5
stjórnmála- og trúarbragðaof-
stæki til Vestur-Indía. Þar
gerðust þeir eins konar Thors-
arar, eignuðustu nokkrar eyjar
með áhöfn og úthaldi, og Lati-
mer stendur til að erfa stór-
eignir einn góðan veðurdag.
En hér situr hann sem brezkur
styrkþegi, rannsakar afnám
þrælahalds í enskum nýlendum
og boðar kommúnisma sem
fagnaðarerindi. „Herre gud,
þeir eru ósigrandi. af1 þvi að
®að er býsna undarleg lífs-
reynsla fyrir kennara norðan
af íslandi að verða skyndilega
burgeis með einkabílstjóra og
skósvein, en þessi furðulegheit
gerðust í vor á brautarstöðinni
í Bratislava. Þar beið mín
grannholda, skolhærður, ungur
maður og feitur bílstjóri með
Stjórnarhatt á höfði. Sá ungi
tjáði mér á fagurri ensku, að
hann ætti að vera leiðsögu-
maður minn og hjálparkokkur,
meðan ég dveldist í landi hans.
Eftir nokkrar mínútur veit ég,
að hann hefur aldrei farið út
fyi’ir landamærin, en lært
ensku í skóla og af áróðurs-
útvar.pinu frá London, og hann
ætlaði ekki að ganga í bráð í
neinn stjórnmálaflokk. Að mér
áheyrandi talaði hann spönsku,
frönsku, þýzku, rússnesku og
énsku, en kona hans var hon-
Um fremri, því að auk framan-
greindra mála var hún mælt á
ttngversku. Hann var skrásetj-
ari við bókasafn að atvinnu, en
jtúlkur í viðlögum, en konan
va(nn við þýðingar hjá ei|n>-
hverju forlagi. Fyrir 6 mánuð-
lim hafði hann sótt um stöðu
við menntamálaráðuneytið, en
var þá spurður, hvort hann
vildi ganga í komúnistaflokk-
íinn, én svaraði neitandi. „Síð-
an hef ég lítið heyrt frá þeim,
en er ekki alveg vonlaus,“ end-
aði hann ræðu sína.
Mér létti talsvert við þessar
upplýsingar, og á leiðinni að
Carlton hóteli tjáði ég honum,
að eiginlega væri ég kominn
ítil Bratislava í leit að horfnum
vini.
Misjafnir sauðir
Skammt frá aðalstöð brezka
útvarpsins í London er stór
samkomusalur. Það er síðla
hausts 1948. Þar er margt fólk
saman komið frá ótal þjóðlönd-
um, kynningarfundur styrkþega
British Council. Eg stend úti í
horni og virði fyrir mér söfn-
uðinn. Þarna var Hofstað frá
Noregi, lágur, kvikur og jirek-
inn, og fræddi mann á því, að
það hefði ekkert verið amalegt
að búa undir stjórn nazista.
„Maður vandist þeim fljótt og
leið vel“. Hér var Jón, hár,
dökkur og skarpholda land-
flótta lögfræðingur frá rúss-
neska hernámssvæðinu í Aust-
urríki, en hann hélt því fram
að hættulegast við Rússa væru
gáfur þeirra, væri hann inntur
eftir áliti sínu á þeirri víðfrægu
Jþjóð. Og hér var Áttundabarnið
frá Gullströnd Afriku, þrekinn,
draumlyndur Negri, sem endaði
bænir sínar að kvöldi á ákalli
til guðs um að gefa Rúsum at-
ómsprengjur. „Án kjarnorku-
vopna geta þeir ekki kennt þess-
tim imperíalistum að hegða sér
•eins og menn. Þeir taka allt frá
okkur, en veita okkur ekkert
í staðinn. Mér verður stundum
á að hugsa, þegar ég sé fólk
hér glatt og ánægt drekka kókó
og súkkulaði, að svipur þess
breyttist, ef það þekkti kjör þess
fólks, sem framleiðir þessa
vöru“. Og þama var Latimer,
lítill, gráhærður uppeldisfræð-
ingur, snurfusaður og kvenlegur,
gjörsamlega laus við kyntöfra,
en hafði þó enn veika von um,
að þeir sigju á sig með aldrin-
wm, en maðurinn var kominn
Undir fertugt. í fyrndinni höfðu
forfeður hans verið manna rót-
ítækastir á Englandi og flúið
U thlutunarneindin
gengur undir prói
Nýtf, ijöihreytt hefti af Biifingi 1
Annaö hefti yfirstandanri árgangs tímaritsins Birtings
er nýkomiö út, vandaö að efni og frágangi að vanda.
Frá Bratislava.
eru fínt fólk, en Englendingar
samvizkulausir hræsnarar".
Kona prófastsins á stúdenla-
garðinum hefur komizt að því,
að skoðanir hans séu hættuleg-
ar og tekur hann á kvöldgöng'-
ur til þess að telja honum hug-
hvarf. „Men herre gud“, það
er árangurslaust. „Eg hef séð
komúnista barða í New York,
af því að þeir sögðu sannleik-
ann; kylfur lögregluþjónanna
urðu alblóðugar og kommarnir
duttu á götuna og meiddu sig,
en þeir héldu áfram að hrópa
það sem var satt.“ Latimer
leggur báðar hendur á brjóst
sér og horfir stórum dýrlings-
snúið við með nokkrum
sprengikúlum. Skipinu er á-
kaft fagnað í London, af því
að skipskötturinn, Simon, slapp
ómeiddur, og það voru birtar
myndir af kisa í veizlu hjá
borgarstjóra.
Verður stríð eða verður ekki
strið? Þessi spúrning er svo of-
arlega í hugum manna, að þeir
eru hættir að minnast á hana
sín í milli. „Ef Rússar eiga
kjarnorkuvopn, er minni hætta
á styrjöld", segja sumir. Aðrir
telja, að öllu sé óhættfram yfir
forsetakosningarnar í Banda-
ríkjunum, en vinni republikan-
ar, sé heimsstyrjöld skollin á
Af öðru efni heftisins ólöst-
uðu má ætla að mesta athygli
veki grein Hannesar Sigfússon-
ar sem hann nefnir Laun lista-
manna, Ræðir hann þar úthlut-
un á fé því sem veitt er á
fjárlögum til listamanna. Hann-
esi hefur dottið það snjallræði
í hug að fletta upp á sömu
blaðsíðum í síðustu bókum tíu
ljóðskálda, bera saman ljóðin
sem þar er að finna og greina
síðan frá mati úthlutunar-
nefndar listamannalauna á höf-
undunum. Nefndin fær ekki
háa einkunn á þessu prófi hjá
Hannesi.
Mun mörgum leika forvitni
á að sjá samanburð Hannesar
á skáldskap Davíðs og Tómas-
ar, Guðmundar Frímanns og
Snorra Hjartarsonar og ann-
arra skálda sem hann gerir
upp á milli.
I Birtingi eiga að þessu sinni
ljóð þau Vilborg Dagbjarts-
dóttir, Jón Óskar, Stefán Hörð-
ur Grímsson (með skreytingu
eftir Kristján Davíðsson) og
Helgi Hálfdanarson (þýðingar
kínverskra ljóða).
Ingimar Erlendur Sigurðs-
son á smásögu í heftinu, Bjarni
Benediktsson ritar Bréf til Jón-
asar, Hörður Ágústsson skrif-
ar um byggingarlist og fram-
hald er á grein Magnúsar
Magnússonar um Einstein.
Af þýu:-. r.úv -. ' ".Vi-
Framhald á 6. sióu.
að vinir sínir og vandamenn
hefðu öfúndað sig af því lað
komast burt. „Þú ert heppinn,
þú kemur ekki aftur," voru
kveðjuorð á járnbrautarstöð.
Og' mikinn hluta vetrar velti
Lénharður því fyrir sér, hvort
hann ætti að gefa sig fram
sem pólitískur flóttamaður eða
snúa heim. Ensku áróðurs-
stöðvarnar lögðu net sín fyrir
hann og lögðu á ráðin um
„flóttann", og við ræddum máU
in fram á nætur og áturri
reykta svínssíðu, meðan entist,
en þann kost hafði hann tekið
með sér að heiman; og honum
bárust bréf að heiman, sem
ýmist hvöttu hann til að lesa
Marx og Lenin og snúa heim
eða löttu hann fararinnar. En
það stóð mjög á endum, að
svínsfleskið þraut, Jón dró úr
kirkjugöngum, en sást því oft-
ar með Latimer eða niðri á
Picadilly og með stúlku
skammt frá Marble Arch. Og
einn góðan veðurdag um sum-
arið 1949 fylgdi ég honum á
Gullörina (Fliece d’or), lest
sem gengur milli Lundúna og
Parísar; hann v.ar að halda
heim, leiður á öllu brezku þar
á meðal stúlkunni hjá Marble
Arch og gljóbjörtu fegurðardís-
inni frá Edinborg, en galvaskur
að ráðast undir merki sósíal-
ismans í landi sínu. Þar með
hélt síðasti slóvaski styrkþeg-
inn heim frá Englandi, því að
British Council var lokað í
Tékkóslóvakíu um sumarið. Síð
an barst mér ira honum íjóldi
bréfa um þriggja ára skeið.
Eftir heimkomuna varð hann
kennari við verzlunarháskóla í
Brat.islava og vegnaði vel r.ð
því er bréfin herradu. En síðla
árs 1952 hætti hann bréfa-
skriftum án þess að tilgreina
nokkra ástæðu. Að vísu hafði
hlaupið einhver snurða á þráð-
inn hjá honum og unnustunni
um haustið, en sá atburður
gerði mig einungis langeygari
eftir næsta bréfi, en það kom
aldrei, hvernig sem ég skrifaði,
og fyrirspurnakort mín voru
ekki einu sinni endursend. En
nú var ég kominn til Bratislava
áfjáður að hafa spurnir af mín-
um ljónharða vini, og hafði
bæði þjón og bílstjóra til um-
ráða.
augum á andmælanda sinn.
Það er tilgangslaust að stæla
við þennan veikbyggða þrákálf,
sem ellin sækir heim fyrir tím-
iann án þess að færa honum
karlmennsku. Hér eru Malajar,
Múlattar, Arabar, Kínverjar
og alls konar Evrópulýður mis-
jafnlega léttlyndur. Á garði er
kapphlaup um blöðin á morgn-
ana. Þau nota stærsta fyrir-
sa'gnaletur annan hvém dag
um átökin um Berlín, en augu
i 'iíav : V - íllf;í r ti
fyrir næsta vor. Þegar bolla-
leggingarnar um þetta eru sem
ákafastar, verður mér stundum
hugsað til sumamætur um sól-
stöður heima á íslandi. Nokkr-
ir kunningjar eru saman komn-
ir til þess að kveðja bandarísk-
an prófessor, málfræðilegan
ráðunaut ameriska flughersins.
Hann leikur á als oddi og tal-
ar um stríð og frið eins og ís-
lenzkur bóndi um heyfeng og
ásetning að hausti: „Við ætl-
þeir berjast fyrir réttum mál-
stað“, er viðkvæði hans í
stjórnmálaþrætum og leggur
hönd á hjartastað. Dönskunni
slettir hann, af því að eyjarn-
ar hans lutu eitt sinn Danakon-
ungi, og „herre gud, nefndu
ekki Dani um leið og Englend-
inga; ég þekki báða. Danir
fæstra dveljast lengi við þau
stórtíðindi, en leita af því meiri
áfergju í smáletursgreinum á
innsíðum. Þar eru faldar frá-
sagnir af hernaði í Kína. Brezkt
beitiskip, Amethyst, kemur sem
síðasta galeiðan úr ófriðnum.
Það hafði siglt upp Gulafljót í
banni kommúnista, en verið
um í stríð sem allra fyrst; fram
yfir 1952 má það ekki drag-
ast“, segir hann hlæjandi. „Enn
höfum við mikla yfirburði, en
þeir fara minnkandi með
hverju ári, eftir 1958 er úti um
okkur, ef við höfum ekki jafn-
að um þá rauðu.“
Landflótti
En kvöldið góða eru leiðari
mál á dagskrá, en ég er latur,
e. t. v. örlítið' þyrstur. Allt í
einu gengur til mín ungur
maður, bjartur yfirlitum og
brosleitur. Þetta var Jean
Lenhardt, eða Jón Lénharður
eða ljónharði, eins og ég kall-
aði hann síðar, hljóðfræðingur
frá Kosiec í Slóvakíu. Við
bjuggum á sama garði, en ég
hafði ekki veitt honum neina
eftirtekt, en nú hófst mjög ná-
inn kunningsskapur með okkur.
Jón v.ar alinn upp í guðsótta og
góðum siðum og stundaði
mjög kirkjugöngur fram eftir
vetri. Hann sagði mér misjafn-
ar sögur úr landi sínu allt frá
því að styrjöldin hófst og taldi,