Þjóðviljinn - 14.10.1956, Blaðsíða 7

Sunnudagur 14. október 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (7
• Á Moskva-
flugrvelli
Einn af öðrum tínast íslend-
!ingarnir niður i hinn mikla
forsal í Hótel Moskva. Það er
öfundslaus skylda fararstjór-
ans að telja hausana unz ail-
ir eru komnir. Síðan setjumst
við í bílana. Það skal játað að
mér er eftirsjá að skiljast nú
við Júra, sem lengst af hefur
verið túlkur okkar og leiðsögu-
maður. Hann hefur verið fljót-
ur að leysa hvern vanda. Svör
hans greið og áreiðanleg. Hann
skilur fyrr en skellur í tönn-
um og hæfir venjulega beint
í mark.
Hvarvetna á Moskvaflugvelli
eru raðir flugvéla. Hér virðist
mikið að gera. Hér er brenni-
depill flugleiða til allra átta í
Sovétríkjunum, enda sjáum við
allskonar „Asíuandlit“ í af-
greiðslusölunum. Sovétríkin eru
lönd hinna miklu fjarlægða.
Flugvélar eru farartæki lang-
leiðanna. Og hinar ólæsu tötra-
jjjóðir keisaratímanna hafa nú
breytzt í beztu flugvélaþjóð
heimsins. Eða hvort hafið þið
gleymt hinni öfundarblöndnu
iaðdáun Breta er þeir litu
fyrsta sinni í London nýju
rússnesku þrýstiloftsflugvélina
til farþegaflugs. Og voru
það ekki hinir tæknidrottnandi
Bandaríkjamenn sem auglýstu
opinberlega verðlaun til handa
hverjum þeim er opnaði þeim
leyndardóma MIG þrýstilofts-
flugvélarinnar rússnesku!!. Á
Hvarvetna í Stalíngaröi eru raðir nýbyggöra húsa eöa i
byggingu. Jafnhliða er trjáröðum plantað með götunum.
getið orustunnar um Stalin-
garð. Trúlegt er það þó ekki.
Um eitt skeið var sá maður
ekki til í heiminum, þegar und-
an eru skildir frumskógavilli-
menn, að þeir hefðu ekki heyrt
eitthvað um orustuna um Stal-
ingarð. Hér verður því ekki
sögð saga hennar. Um þessa
örlagarikustu orustu veraldar-
sögunnar hafa þegar verið
skrifaðar margar bækur. En
það spillir ekki að drepa á ör-
fá atriði til upprifjunar.
• Hverniff var
umhorfs í
heiminum?
Hvernig var umhorfs í heim-
inum þegar orustan um Stalin-
garð hófst fyrir 13 árum?
Heimsstyrjcjldiln hafði staðið
í 3 ár. Þýzku nazistarnir höfðu
flætt yfir Evrópu, einnig vest-
urhluta Sovétríkjanna. Bretar
höfðu einir Vestur-Evrópu-
þjóða, með sinni alkunnu
seiglu, enn varizt, en orðið að
þola grimmilegustu loftárásir.
Hvert var erindi þýzku naz-
istanna til Stalingarðs? Hvers-
vegna lögðu þeir svo mikla
áherzlu að sækja austur Suð-
ur-Rússland?
Vegna þess að tækist þeim
að| 'ná rússnesku olíuhéruðun-
um nokkru austar, og fá að-
stöðu tili að sækja fram til
verkalýðsnki sottu þeir sem
ákafast að Stalingarði. Þaðan
átti að hefja lokasóknina til
Moskva. Stalin var þá sendur
til að stjórna vörn borgarinn-
ar. og auðvaldsherirnir biðu
þar úrslitaósigur. Voru hrakt-
ir á flótta og loks eltir úr
landi. Áður hét þessi staður
Tsaritsín, en síðan ber hún
nafnið Stalingarður.
• Það voru menn
í rústunum
Hinn 23. ágúst 1942 heyrðu
Stalingarðsbúar gný í lofti. Og
fyrstu þýzku sprengjunum
rigndi yfir þá. Fyrstu eldarnir
kviknuðu, fyrstu húsin hrundu.
Orustan um Stalilngarð var
hafin. Frá þeim degi einbeittu
þýzku nazistarnir hverri úr-
valshersveit sinni af annarri
gegn þessari einu borg. Fjölda
stórskotaliðs-, fótgönguliðs- og
vélaherfylkja var beitt gegn
þessum eina stað — í slóð
flugherjanna er höfðu það
hlutverk að jafna borgina við
jörðu, Nazistar tilkynntu heim-
inum að þeir tækju Stalíngarð
25, ágúst. Heimurinn var orð-
inn svo vanur sigurgöngu
þeirra að þeir munu hafa ver-
ið fleiri sem töldu örlög Stal-
ingarðs ráðin. En 25. ágúst leið
— og Berlínarútvarpið til-
Framhald á 8. síðu
Þannig leit Stalíngarður út eftir sókn Þjóðverja. Á
pessum rústum brotnaði sókn nazistanna til heimsyfir-
ráða. Hingað komust peir — og ekki lengra.
hinum styttri leiðum nota Rúss-
ar mest 21—22ja sæta flugvélar,
mjög áþekkar DC 3 flugvélun-
um sem Flugfélag íslands not-
ar á innanlandsleiðum.
• Og: svo eru
til. ....
Það er hrollkalt hraglanda-
veður á flugvellinum í Moskva,
einna líkast vestanátt undir
Öskjuhlíðinni. Á suðurleið
stingst flugvélin gegnum fjall-
garð eftir fjallgarð af hraðfara
skýjum. Á meðan yrkjum við
Hallgrímur og Steinn feikn af
rímum. — Líklega erum við
íslendingarnir enn í ýmsu lík-
ir þeim forfeðrum okkar sem
m.a. leituðu æfintýra hér á
austurslóðum fyrir tíu öldum.
Þegar sunnar dregur greið-
ast skýin, og sólin tekur að
skína. Við sjáum hvemig rúss-
neska steppan fyrir neðan hef-
ur verið klædd skógarskjól-
beltum. Þar sem rússneska
sveitafólkið var fyrir nokkr-
urn áratugum tötralýður er
stiga heitan storm á flugvell-
inum í Stalíngarði. Enn er það
kona sem tekur á móti okkur.
Konur láta mikið að sér kveða
í Sovétríkjunum, og þá ekki
sízt í friðarmálunum. Á leið-
inni í bæinn þylur hún í okk-
ur furðumikinn fróðleik um
borg sína. íbúatala Stalingarðs
hafi eignazt tvíbura í ár og
17 þríbura. Já, við fögnum
hverjum nýjum íbúa, svarar
hún spurningu okkar, því verk-
efnin eru svo mörg að við kom-
umst ekki yfir þau.
Gegnt intúristhótelinu er all-
stórt hús og á opnu svæði. Til
hliðar við það rísa veggjabrot
með gapandi gluggatóftum.
Veggirnir tilsýndar eins og
dröfnótt egg: — holur eftir
byssukúlur. (Þetta voru næst-
um einu stríðsminjarnar sem
við sáum í Stalingarði). í
kjallara stærra hússins voru
bækistöðvar von Paulusar, yf-
irmanns þýzku herjanna er
áttu að leggja Stalingarð undir
herveldi nazismans. Þarna var
hann tekinn til fanga.
í móttökufagnaði eru ræður
fluttar að vanda. Úr þeim ræð-
um eru mér minnisstæð þessi
orð Hallgríms Jónassonar: All-
ar þjóðir heims óska friðar.
En hér í Sovétríkjunum hef
ég heyrt það oftar og oftar að
það sé „ekki nóg að óska, mað-
ur verði líka að berjast fyrir
óskum sínum til að fá þeim
framgengt.“ Hinn einfaldi sann-
leikur þessara orða er ekki
rússneskur sannleikur heldur
Til vinstri er leiðsögumaður okkar um Stalíngarð. Hann
barðist um boxgina sína frá fyrsta degi orustunnar til
hins síðasta. Bílstjórinn okkar hafði pá daga stjórnað
skriðdreka. — Til hœgri: Hallgrimur Jónasscn.
Það er notalegt að koma
norðan úr hraglandanum í 35
oliulanda í suðri, varð ekki
annað séð en dagar Breta og
Rússa sem sjálfstæðra þjóða
væru taldir, en þessar tvær
þjóðir höfðu einar staðið naz-
istunum á sporði. Að fenginni
rússnesku olíunni blasti við
nazistunum að sækja austur
Asiu og ná saman við vopna-
bræður sína, Japani. Þýzka
auðstéttin, í formi nazismans,
hefði þá orðið húsbóndi í tveim
heimsálfum. Heimsyfirráð naz-
ismans voru á næsta leiti.
• Fyrri frægð
En á þessari girnilegu sig-
urbraut nazismans var þó einn
staður á sléttunum við Volgu
sem bylgja hans brotnaði á.
Sá staður var Stalingarður.
Þessi borg nær yfir 60—70 km.
langt svæði meðfram Volgu,
en er ekki nema 3ja km. breið.
Þýzki herinn hafði séð meiri
torfærur á leið sinni.
Stalingarður er ekki nema
300 ára gömul sem borg, upp-
haflega byggð út frá virki. í
rússnesku byltingunni var hún
einnig örlagastaður. Þegar her-
ir hvítliðanna og innrásarher-
irnir fóru eins og logi yfir ak-
ur í Suður-Rússlandi í sókn
sinni gegn hinu unga, veika
Nýja rússneska prýstiloftsflugvélin til farpegaflutninga, TU 104. Hún fer vegalengd-
ina frá Moskva til Peking, um 4000 mílur, á 8Vz klukkustund.
fylgdi jörðunum kaupum og
sölum, líkt og kúgildi norður
á íslandi, búa nú vel stæðir
samyrkjubændur. Þar sem ber-
fættar tötrughypjur ráfuðu
fyrrum býr nú fólk sem á
skóla og menningarhallir, —
og lætur sig ekki muna um
það að breyta ásýnd jarðar-
innar og veðurfari hennar. —
Og svo eru til „menntaðir" fá-
ráðlingar (jafnvel norður á ís-
landi!) sem lifa í þeirri sælu
trú að rússneska byltingin hafi
verið unnin fyrir gíg, sé blekk-
ing sem hrjmji fyrir fyrsta and-
blæ „frelsisins"!!
• Ekki nóff að
óslta
er nú komin yfir 500 þús. eða
heldur meira en fyrir strið.
Á þessu ári hefur íbúatalan
aukizt um 12 þús. Konan fræð-
ir okkur á því að yfir 50 konur
ULITSA
MIRA
alþjóðlegur. En bæði þjóðir og
menn skilja hann rrýsvel.
• Orustan um
Stalingarð
Þegar við höfðum þvegið af
okkur ferðasvitann og Stalin-
garðsbúar troðið í okkur mat
með rausnarskap íslenzkrar
sveitagestrisni er fyrsta verkið
að horfa á kvikmynd af orust-
unni um Stalingarð. Vera má
að einhverjir íslenzkir þegnar
hafi vaxið svo úr grasi hin síð-
ustu ár að þeir hafi ekki heyrt