Þjóðviljinn - 09.11.1956, Qupperneq 6

g) — í>JÓÐVILJINN — Föstudagur 9. nóvember 1956
■1
r\
1Ó0VIUINN
Útgejandi:
Sameiningarflokkur alpýðu — Sósíalistaflokkurinn
Aðdáesidur ofbeldis og si ðley sis
HENNTI
Forustumenn Sjálfstæðis-
flokksins hafa enn á ný
fært sjálfir fyrir því ótvíræð-
ar og fullgildar sannanir hve
hávaðasöm mótmæli þeirra
gegn atburðunum í Ungverja-
landi eru runnin af annar-
legum hvötum. Hafi einhver
efazt um hræsni og yfirdreps-
skap íhaldsforingjanna tóku
þeir sjálfir af öll tvímæli í
fyrrakvöld með skipulegri of-
beldisárás og skrílslátum
Heimdellinga fyrir utan sov-
ézka sendiráðið þar sem frið-
samt fólk mætti ópum og ó-
hljóðum skrilsins, aurkasti,
hrindingum og skemmdum á
fatnaði. Var það einstök
heppni að ekki urðu meiri-
háttar slys af aðförum hins
bandóða Heimdallarskríls en
margir í ofbeldissveitinni
höfðu hlotið uppeldi sitt og
æfingu í sambandi við 30.
marz 1949, þegar dreggjum
Sjálfstæðisflokksins í Reykja-
vík var stefnt gegn friðsöm-
um almenningi sem kominn
var á Austurvöll til að mót-
mæla afsali íslenzkra lands-
réttinda og fyrirhuguðu her-
námi.
17'ngar afsakanir í Morgun-
" blaðinu eftir á geta dulið
þá staðreynd að ofbeldisverk-
in og skrílslætin í fyrrakvöld
voru beinlínis skipulögð af
forustumönnum íhaldsins. Á-
r^«arliðinu var safnað saman
rp°ð látlausum upphringing-
um frá skrifstofum Sjálf-
stæðisflokksins í Holsteini við
Austurvöll og Valhöll við
Súðurg'tu. Símahringingum
linnti ekki allan daginn til
þéirra Heimdellinga sem lík-
leg;r bóttu til þátttöku í árás-
inni. Gerðust Heimdellingar ó-
róiegir og aðgerðarlitlir í
skrifstofum og vinnustöðum
er líða tók á daginn og biðu
þess í ofvæni að fá að hlýða
fyrirskipunum forkólfanna
um ofbeldisárásir á friðsamt
fólk. Þessi bandóði og menn-
ingarsnauði skríll lét heldur
ekki á sér standa þegar aðal-
forustumaður upphlaupsins,
Pétur Benediktsson banka-
1 stjóri og fyrrverandi sendi-
herra, bróðir Bjarna Bene-
diktssonar og tengdasonur
Óla"s Thors, tók til við fyrir-
skipanir sínar og hvatti liðið
óspart til atlögu að vegfar-
endum og bað það hvergi
draga af sér. Mun áhorfend-
um seint úr minni líða tryll-
ingslegt fas og útlit hins
,,virðulega“ embættismanns
er hann afskræmdur af heift
og hatri eggjaði hvítliðana
lögeggjan. Tilheyrir það vafa-
laúst algerri undantekningu
■að þjóðbankastjóri og fyrr-
verandi sendiherra gangi
fram fyrir skjöldu í siðlaus-
um skrilslátum og götuupp-
þoítum og árásum á friðsama
vegfarendur, og gegnir nokk-
urri furðu að maður með slíkt
inuræti og eiginleika skuli
hafa verið talinn hæfur til
diplomatískra embættisstarfa
erlendis og síðan til að taka
við forstöðu aðalbankastofn-
ar landsins.
Þótt Morgunblaðið skammist
sín öðrum þræði fyrir
skrílslæti og ofbeldisárásir
þessara vina sinna og stuðn-
ingsmanna getur það ekki
dulið fögnuðinn og aðdáun-
ina í frásögn sinni í gær.
Óttinn stafar af dómi almenn-
ings sem fordæmir ofbeldið
og siðleysið og veit að það
er runnið undan rifjum
íhaldsins og skipulagt af for-
sprökkum þess. íhaldið var
heldur ekki að fara neitt með
þakklæti sitt í felur I fyrra-
kvöld þegar ofbeldislýðnum
var stefnt niður í Sjálfstæðis-
hús og boðið til veizlu á
kostnað Sjálfstæðisflokksins.
l-|að er ömurlegra en orð fái
* lýst að sú manntegund
skuli finnast á Islandi og vera
mikils ráðandi í stærsta
stjórnmálaflokki þjóðarinnar
sem telur viðeigandi að efna
til skrílsuppþots og götu-
óeirða undir því yfirskyni að
verið sé að láta í ljós samúð
með ungversku þjóðinni og
harma þær hörmungar sem
yfir hana hafa gengið undan-
farnar vikur. Allir góðir Is-
lendingar finna sannarlega
til djúprar og einlægrar
hryggðar þegar slíkir atburð-
ir gerast sem átt hafa sér
stað að undanförnu í Eg-
yptalandi og Ungverjalandi.
Hver þjóð á skýlausan rétt til
að velja sér sjálf þann veg
sem hún vill feta til sjálf-
stæðis og velmegunar, og af-
skipti framandi stórvelda í
þeim bfnum verða á engan
hátt réttlæt enda með öllu
óafsakánleg. Hlutverk smá-
þjóðar eins og íslendinga er
að fordæma ofbeldið og yfir-
ganginn hver sem í hlut á
og leggja sitt lóð á vogar-
skál sátta og friðsamlegrar
samúðar. Þjóðir heimsins
eiga allt undir því að beitingu
ofbeldis og vopnavalds sé af-
létt og að allar þjóðir fái i
friði og án utanaðkomandi af-
skipta að velja sér veginn til
frelsis og bjartrar framtíðar.
Tvega'r Sjálfstæðisflokkurinn
* hefur forgöngu um skipu-
lagðar ofbeldisárásir á fólk
og fáránleg skrílslæti á al-
manna færi og þykist með
slíku vera að mótmæla þeim
hörmulegu atburðum sem að^
undanfömu hafa verið að ger-
ast í Ungverjalandi, sviptir
hann af sér hræsnisgrímunni.
Forustumenn íhaldsins standa
eftir það sem opinberir dýrk-
endur ofbeldis- og valdbeit-
ingar frammi fyrir öllum
landslýð. Þeir hafa komið
fram sem algerir siðleysingjar
og smánað á eftirminnilegan
hátt þann málstað sem þeir
Höfundur sem vekur traust
Jón Dan: Þytur um nótt.
Sögur. — 160 blaðsíður. —
5. bókaflokkur Máls og
menningar. 3. bók. —
Reykjavík 1956.
Listgildi sagnanna í Þyti um
nótt er býsna misjafnt, en all-
ar bjóða þær af sér góðan
þokka; hreinn hugur skáldsins
er alstaðar nálægur, mannúð
þess er óskilorðsbundin. Höf-
undurinn vekur traust.
Jón Dan lýsti því nýlega yf-
ir í viðtali að hann sé lýrisk
sál og rómantísk. Þessar sögur
staðfesta þann dóm. Stíll og
orðalag sumra þeirra, svo sem
Blautu engjanna í Brokey, er
einkar ljóðrænt; í öðrum sög-
um, t.d. Álfi, bendir efnisvalið
til rómantískrar tilfinningar.
Og raunsætt skáld er Jón Dan
ekki, í venjulegri merkingu
þeirra orða: ádeila ellegar boð-
un liggur honum fjarri, per-
sónur hans rísa ekki af þjóðfé-
lagslegum bakgrunni — þær
eru annað hvort fullvaldar af
sjálfum sér eða umkomulausar
fyrir innri rök. Jón Dan lætur
sig meira varða rökkvaða
launstígu hjartans en lýstar
breiðgötur umhverfis ' og sam-
félags. Söguefni hans er oft-
ast furðu óháð líðandi stund;
allar sögurnar nema tvær gætu
víst verið skrifaðar fyrir mörg-
um árum. í þessum orðum felst
enginn dómur til lofs né lasts,
enda verður höfundur að skrifa
eins og andinn býður honum.
En ýmsum mundi þykja Jón
Dan enn hugtækara skáld, ef
hann opnaði stöku sinnum sýn
að félagslegum grunni manns-
ins.
Bókin hefst á Blautu engjun-
um í Brokey, sögu er hefur
hlotið verðlaun í samkeppni.
Það er ljómandi vel gerð saga;
yfir hennr hvílir mjög þekkileg-
ur fjarrænublær sem torvelt
er að skilgreina. Stíllinn er
þannig að hann gefur fleira í
skyn en sagt er með berum
orðum, og er það sérkenni sög-
unnar. En er ekki líka fulllítið^'
sagt stundum — eða á maður
alls ekki að geta rennt grun í
það hvað stúlkan ætlaði að
segja í næstsíðustu málsgrein
sögunnar?
Leiksoppar er önnur þeirra
sagna þar sem nútímanum
bregður fyrir. Það er dregin
uþp mjög nærfærin mynd af
pilti og stúlku sem eru að skilj-
ast; en innskotin um Etnu og
vetnissprengjuna þykir mér
misheppnuð. Eg sé ekki að þau
dýpki harmsögu hins unga
fólks á nokkurn hátt, væntan-
hafa látizt hylla í skrifum
og ræðuhöldum siðustu daga.
Eftir aðfarimar í fyrrakvöld
hafa þeir svipt af sér síðustu
blekkingarflíkunum og standa
nú frammi fyrir alþjóð sem
yfirlýstir aðdáendur hvers
konar ofbeldis og siðleysis
sem þeir telja í þágu aftur-
haldsins og skuggalegra á-
forma þess.
lega vegna þess að ástarharmur
er af öðrum heimi en eldgos
og vopnaprófanir — þetta
þrennt hefur ekki snertipunkta.
1 Álfi hefur höfundur tekizt
á hendur að skýra foma þjóð-
sögu, er hann birtir í upphafi.
Hvorki tilraunin sjálf né held-
ur árangur Jóns Dan vekur
áhuga. Eg veit heldur ekki bet-
ur en þjóðsögur séu fullgildur
skáldskapur út af fyrir sig, og
það getur trauðla lánazt að
„skýra“ hann með nýjum skáld-
skap. Gamlar sagnir búa undir
Jón Dan
sögunni Sjö dagleiðir. Skáldinu
tekst ekki að lyfta þeim í list-
ræna hæð -— sagan verður
hálfgildings reyfari,
Tvær sögur er ein bezta sag-
an í Þyti um nótt, og því veld-
Ur ekki sízt stíllinn. Söguefn-
ið sjálft er ekki merkilegt út
af fyrir sig: maður hefur átt
barn með annarri konu en
þeirri sem hann er kyæntur;
og þar hefst hin ljóðræna
dramatíska sögunnar, er hjóna-
bandssonurinn spyr að hann
eigi hálfbróður á öðrum bæ.
Lýsingin á þessum dreng er
mikið afbragð, sömuleiðis eru
tilsvör persónanna svo eðlileg
sem bezt verður á kosið; en
mest er líklega vert um þann
einkennilega dularblæ sem höf-
undur gæðir frásögn sína, Kon-
an á Arhól er svo sannarlega
huldukona, og allt sem. hana
varðar í sögunni ber svip aí
álfheimi; það þarf í senn mikla
nærgætni og kunnáttu til að
skrifa slíka sögu.
Eg held að höfundur skjóti
yfir mfrkið í Andófi í þraut.
í sögunni er bent tvíræðum
orðum til mikils harmleiks, en
sviðsetningin er of litsterk —•
það er eins og þegar leiktjöld
bera persónurnar á sviðinu of-
urliði. Næsta sagáT Ánamaðkar,
er hinsvegar gleðilegur skáld-
skapur, skýr lýsing drengs er
bjargar sér á frumlegan hátt
í tilverunni; hann á skilið að
við munum hann lengi. Hm
eilífa barátta er hinsvegar
saga af lítilli telpu, sem vinn-
ur siðferðilegan sigur eins og
drengurinn, þótt mjög séþrengt
að þeim á ytra borði. Nafn
sögunnar spillir fyrir henni:
það er sem henni sé ætlað að
vera dæmisaga um hina eld-
fornu og sínýju streitu milli
sjónarmiða fegurðar og nyt-
semdar; en sagan rís ekkí und-
ir því markmiði.
f Kaupverði gæfunnar er
enn sagt frá ungum dreng; og
er lýsing hans einkar nærfær-
in í margri grein, en hinsvegar
er söguþróðurinn að ýmsu
býsna reyfaralegur. Og er þá
komið að síðustu sögunni, Jörð
í festum, verðlaunasögu Sam-
vinnunnar í fyrra. Það er vafa-
laust að dómnefndin hefur fellt
réttlátan dóm, minnsta kosti er
ótrúlegt að margar svo ágætar
sögur berist í einni samkeppni.
Sjaldan hefur gamall maður
gripið til þvílíkra ráða fyrir
jörð sína og unga kynslóð, og
sjaldan hefur fóm gamals
manns verið hundsuð jafnskil-
yrðislaust og í sögulok. í þess-
ari sögu, sem ýmsum öðrum,
verður það einnig ljóst að Jón
Dan kann að láta persónur tala
— samtölin eðlilég og reiprenn-
andi, tungutakið oft persónu-
legt og þróttmikið. Er sýnt að
höfundur er vel að sér í is-
lenzku máli og hefur víða dreg-
ið drögur af skógi.
B.B.
Hvers eiga Egyptar að glalda?
Frásögn Þjóðviljans af aðal-
fundi Stúdentafélags Reykja-
vikur er ekki alls kostar rétt.
.— Tillagan um árásina á
Egyptaland var á þessa leið:
„Aðalfundur Stúdentafélags
Reykjavikur, haldinn 7. nóv-
ember 1956, mótmælir árás
brezku og frönsku stórveldanna
á Egyptaland. Telur fundurinn,
að með árás þessari hafi stofn-
skrá og samþykktir Sameinuðu
þjóðanna verið freklega brotin,
en smáþjóð beitt svívirðilegu
ofríki". — I ræðu sinni varð
Pétri Benediktssyni tíðrætt um
atburðina i Ungverjalandi og
lagði áherzlu á, að íslenzkir
stúdentar hefðu ávallt mót-
mælt kúgun. Ekki minnt-
ist hann þó á Egyptaland frem-
ur en ræðumennimir í Gamla
bíó s.l. sunnudag. Þessar spurn-
ingar hlutu því að vakna: Nær
siðferðileg vandlæting manna
þessara aðeins til pólitískra
andstæðinga? Lýsa þeir með
þögninni yfir samþykki við á-
rásina á Egyptaland? Til að fá
úr spumingum þessum skorið
var fyrmefnd tillaga borin
fram. Kom þá í ljós, að stuðn-
ingsmenn Sjálfstæðisflokksins,
sem voru í miklum meirihluta
á fundinum, treystust ekki til
að mótmæla árásinni á Egypta-
land, — þ.e. veittu henni þegj-
andi samþykki sitt. — Er þann-
ig ekki auðsætt, af hvaða rót-
um vandlæting þeírra á atburð-
unum í Ungverjalandi er runn-
in?
Reykjavík, 8. nóv' 1956.
Haraldur Jóhanasso*