Þjóðviljinn - 04.04.1957, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 4. apríl 1957
Þióðviliinh
Útgejanúi:
Sameiningarflokkur alþýðu — SósíaMstaflokkurinn
Fjárþörf atvinnuveganna
Criálfstæðisflokkurinn gerir
^ nú mikið að því að kvarta
: mrn lánsfjárskortinn og kenna
BÚverandi ríkisstjórn um hann
éns og annað sem erfiðlega
gengur, og mætti ætla af
; tskrifum blaða hans, að stjórn-
I erandstaða flokksins væri a.
í*o.k. 10 ára gömul, í stað þess
| Eið allan þann tíma hefur
I íáokkurinn verið stærstur og
[ yoldugastur þeirra flokka, sem
i Kí.ótað hafa stjórnarstefnuna
[ fþetta tímabil, og ber þess
! T?egna mesta sök á því vand-
! sræðaástandi, sem núverandi
í ír'kisstjórn er að reyna að
i ráða fram úr.
| '
; E'itt höfuðárásarmálið er, að
■ ekki hafi ennþá tekizt að út-
} 'rega fé til allra þeirra hluta
1 æem gera þarf, og í því sam-
í fcandi reyna nú bændaþing-
í taoenn íhaldsins að flytja frum-
í Törp og tillögur um framlög
í þíl landbúnaðarins, sem þeim
í iálatt ekki i hug að flytja með-
í án þeir voru í ríkisstjórn sjálf-
| Ppi þess að skýra ofurlítið
! hvað gert hefur verið þeg-
fer í þessum málum, skal þess
getið að á sl. sumri skipaði
: rikisstjórnin nefnd til að at-
f fcuga hvernig fara skyldi með
f fyms lán, sem ríkissjóður hef-
* ffir verið að veita framleiðslu-
! ffitvinnuvegunum undanfarin
f ir, en ákveðið jafnframt að
f fgreiðast skyldu aftur með há-
f Bim vöxtum. Árangur þessara
? æthugana kom fram við af-
‘ jgreiðslu síðustu fjárlaga, því
|>ar var ríkisstjórninni heimil-
1 æ.ð að breyta í óafturkræf
? iramlög lánum sem ríkið hef-
f ©r veitt eftirtöldum stofnun-
[ tm:
13. Ræktunarsjóði
lán frá 1955 kr. 22.000.000,00
2. Rsektuaarsjóði
lón frá 1951 kr. 9.875.000,00
i £-. Ryg-gpingarsjóði
flán frá 1948 kr. 4.329.000,00
4, Veðdeild Búnaðarbankans
lán frá 1954 kr. 4.000.000,00
88. Bjargráðasjóði
/ lán frá 1956 kr. 10.500.000,00
(®. Hallærisiánum
lán frá 1952 kr. 5.320.000,00
!5. Fiskveiðasjóði
lán frá 1955 kr. 10.000.000,00
$. Lán vegna þurrafúa
í fiskiskipum kr. 3.500.000,00
S 8. Til íbúðarhúsa
lán frá 1955 kr. 13.000.000,00
f
( frjá liggur nú fyrir þingi frum-
•* varp um auknar tekjur
Ibanda Fiskveiðasjóði, og allir
; Títa að frumvörp um húsnæð-
Ssmál eru í undirbúningi, en
■ Ifeunnugt er, hve erfið er oi’ðin
; 3ausn þeirra mála, eftir það,
fcvernig á þeim hefur verið
!■ 'aalciið um lengri tíma.
í
| <Qú breyting, sem hér hefur
i verið lýst á lánum frá
: ríkissjóði, felur í sér stærra
í ffi'tak en nokkru sinni fyrr
? íbefur verið gert í því efni. Og
súdrei hefur Sjálfstæðisflokk-
! firinn átt frumkvæði að neinu
'plíku. Þótt breyting á lánum
|essum í óafturkræf framlög,
!í sé ekki þess eðlis að hún komi
fram sem stór fjárútvegun á
stundinni, þá gerir hún sama
gagn að því leyti, að hún
losar viðkomandi lánastofnan-
ir við greiðslu vaxta og af-
borgana, svo það fé sem til
þess hefði þurft verður nú á
ári hverju tiltækt til nýrra út-
lána. Þarna er því stigið mik-
ilsvert spor í þá átt að gera
viðkomandi stofnanir sjálf-
stæðar lánastofnanir, er geti
staðið undir þörfum þeirra at-
vinnuvega, sem þær þjóna.
pn höfuðgrundvöllur þess að
•^ slík viðleitni nái tilgangi
sínum er hins vegar sá, að
verðstöðvunarstefna sú er rík-
isstjórnin hefur markað nái
að festast í aðalatriðum. Því
miður hafa í því sambandi
skeð atburðir erlendis, sem
miklum erfiðleikum valda í
framkvæmd þeirrar stefnu.
Hinu verður aldrei neitað með
neinum -rökum, að árangur
hennar hefur þegar reynst
meiri en jafnvel hinir bjart-
sýnustu gerðu sér vonir um,
Gefur það góða von um fram-
tíðina, aðeins ef utanaðkom-
andi atburðir valda ekki ó-
vinnandi erfiðleikum.
tífiðbrögð Sjálfstæðisflokksins
* í þessum málum öllum eru
hin furðulegustu. Þegar hann
er nýfarinn úr ríkisstjórn, sér
hann allt í einu þörfina á
mörgum hlutum, sem þarf að
gera, en hann gat sannarlega
ekki síður unnið að þegar
hann var sjálfur við völd. Nú
flytur hann tillögur um fjár-
magn til margra hluta, sem
honum datt ekki í hug að
framkvæma meðan hann réð
málum. Og hann hefur allt
haft á hornum sér gagnvart
því meginatriði, sem er grund-
völlur þess að fjármagn, sem
Iagt er í lánastofnanir fyrir
atvinnuvegi og framkvæmd-
ir gufi ekki upp og verði að
engu, sem sé því að hafa hém-
il á verðbólgunni. Þótt íhaldið
reyni af veikum mætti að
láta líta svo út sem áhugi
fyrir hagsmunum almennings
hafi verið bak við allar árás-
irnar á ríkisstjórnina, hefur
reynst ómögulegt að leyna
því, að hagsmunir skjólstæð-
inganna, sem hafa verið látn-
ir taka á sig byrðar, til þess
að halda verðbólgunni í skefj-
um eru aðalástæður fyrir á-
rásunum öllum.
<S>------;-----------
Hansen hitfir
Gerhardsen
H. C. Hansen, forsætisráð-
herra Danmerkur, fer flugleið-
is til Osló árdegis í dag og
heim aftur í kvöld. Erindi lians
er að hitta Gerhardsen, for-
sætisráðherra Noregs, og hafa
samráð við hann um svörin
sem stjórnir ríkja þeirra senda.
við bréfunum sem þeim liafa
borizt frá Búlganín, forsætis-
ráðherra Sovétríkjanna.
1897
1957
Eftir
Stefán
Ögmundsson
(Fyrri hluti)]
íjr]
HIÐ ISLEN
r
Prentarasai
V _____________
Þess er enginn kostur í stuttri blaðagrein
að gefa neina tæmanfli lýsingu á þeim sterka
þætti íslenzkrar verkalýðshreyfingar, sem
samtök prentara eru síðastliðin 70 ár. Því
segi ég sjötíu ár, að 2 janúar s.l. var Prent-
arafélagið gamla sjötíu ára, og átti sér þó a.
m. k. tveggja ára forsögu skipulagðra sam-
taka prentara í Reykjavík. Orvinnsla þeirra
gagna, sem til eiu um þessi elztu samtölc
verkamanna a íslandi myndi fylla margar
Þjóðviljasiður, en saga Hins íslenzka prent-
arafélags í 60 ár væri efni í stóra og ekki ó-
merka bók, og segja má, að hún áé að nokkru
leyti þegar skráð í Prentaranum blaði H.Í.P.,
og einstökum minningarritum’ sem samtölc
prentara hafa gefið út. Við þær heimildir
er stuðst við samningu þessarar greinar, auk
prentaðra gagna í eigu félagsins.
Kveldvakan og Prentara-
féiagið 1886-1890
Enda þótt prentverkið kæmi
til íslands um 1530 eða heilli
öld fyrr en Norðmenn og Finn-
ar tóku það í þjónustu sína,
varð ekki til hér nein prentara-
stqtt, sem kallast geti fyrr en
dappka konungsvaldið slekaði á
klónni fyrir íslendingum í
sjáifstæðisbaráttu þeirra.
I?ftir að prentverkið fiyzt til
prentstörfum en áður. Lands-
prentsmiðjan er eina prent-
smiðjan í Reykjavík til ársins
1877, þá er ísafoldarprent-
smiðja stofnuð, og næst tek-
ur til starfa prentsmiðja Sig-
mundar Guðmundssonar 1884,
Frá árinu 1852 hafði hins-
vegar verið starfrækt prent-
smiðja á Akureyri. En veru-
leg fjölgun prentsmiðja og
prentara verður ekki fyrr en
eftir 1886, að samþykkt eru
lög frá Alþingi um „frjálsan“
prentsmiðjurekstur. Þó er
prentverkið á þessum árum
enn svo óstöðugur atvinnuveg-
ur, að einungis örfáir meun
vinna við prentstörf að stað-
aldri. Til viðbótar misjöfnu ár-
ferði, sem gerði atvinnuna ó-
trygga, kom svo það ekamm-
sýna sjónarmið prentsmiðjurek-
enda, að segja sveinum upp
vinnu jafnskjótt og þeir höfðu
lokið námi, og taka nýja nem-
endur í þeirra stað, sem ódýr-
an vinnukraft.
Launakjörin voru líka að
sjálfsögðu mjög bágborin, þar
sem prentsmiðjueigendur höfðu
nálega sjálfdæmi um ákvörðun
frádregnum 2 tímum til matar,
en hollustuhættir voru yfirleitt
þannig, að naumast hefðu þeir,
sem báru skyn á slíkt, valið
sér prentverkið að ævistarfi í
þá daga. Enda var það svo
fram yfir aldamót, að ískyggi-
lega stór hópur ungra prentara
féll í valinn og var „brjóst-
veikin" þá oftast orsökin að
dauða þeirra.
Einn ílokkur aí sama
standi
Árið 1886 er svo gróðursett-
ur fyrsti vísir að samtökum
meðal prentara á íslandi. Þá
stofna prentarar í Reykjavík
með sér fræðslufélag, sem þeir
nefna Kveldvökuna, og halda
úti skrifuðu blaði, Kveldstjöm-
unni, sem þeir láta ganga
manna á milli eða liggja
Jóhnnnes Vigfússon, einn helzti for-
ustumaöur prehtarafélagsins gamla.
frammi hjá einhverjum félags-
manna. Af þessu blaði eru nú
til 6 tölublöð, en hafa a. m. k.
verið 8 í úpphafi.
1. tbl., sem nú er glatað, hef-
ur sennilega verið dagsett 26.
september 1886, því venjulega
var hálfur mánuður milli blaða, F
2. tbl. er dags. 10. október, en
3. og síðasta blað Kveldstjörn-
unnar er dagsett 4. desember
1886.
Þetta handskrifaða blað er
enn þá eini finnanlegi vottur- |
inn um fyrstu samtök prentar-
anna í Reykjavík. !
Enda þótt sjá megi á blaði
þessu að „Kveldvökunni“ sé
fyrst og fremst ætlað að vera
skemmti- og fræðslufélag, þá
er ljóst af efni blaðsins og rit-
deilu, sem upphefst í 2. tbl.
þess, að alvara lífsbaráttunnar
hefur verið tekin að sækja fast
á hugi þeirra ungu manna, sem
að félagsskapnum stóðu. Og
þegar litið er til þess, að menn
þessir áttu í vök að verjast
gagnvart þeim, sem yfir at-
vinnunni réðu, og þeim var jafn-
framt umhugað að halda félags-
skapnum saman, þótt ekki væru
allir á einu máli um hvert
stefna bæri, þá verður skiljan-
legt hið varfærnislega orðalag
þess prentara, sem fyrstur
bryddir á kjaramálum stéttar-
innar í 2. tbl. Kveldstjörn-
unnar. Eg birti þessa grein hér
orðrétta:
J
„Jeg skal meff línum þessum
gjöra tilraun tll þess að eitt-
hvert málefni verði að umtals-
efni í blaði voru, og mun
bezt vlð elga, að velja það t
atriðl, sem snertir tiigang fó-
þeirra; vinnutími langur, eða
Reykjavíkur með stofnun frá 7 að morgni til 7 að kvöldi að
Lan^dsprentsmiðjunnar, taka að
vísju fleiri menn að vihná að
Fyrsta stjórn Hins islenzka prentarafélags: ÞórÖur Sigurðsson, FriÖfinnur
Guðjónsson og Þotutírður Þorvarðarson. Alyndin er tekin i prentsmiðju-
ferðalagi 1925 eða 1926.