Þjóðviljinn - 04.04.1957, Qupperneq 7

Fmuntudagur 4. apríl 1957 — ÞJÖÐVILJINN — (T
Tr l
rn
\ZKA PRENT.ARAFELAG SEXTIU ARA
Jitökin eru elztu samtök verkamanna kér á landi
lags vors, en jeg skal láta bað
í ljósi, að jeg lyrir mitt Ieyti
hefði engn síður slcemmtun af,
að vjer hverjir með öðrum
létum meiningu vora í ljósi úm
það atriði, sem snertir oss sem
einn flokk af sama standi, þar
sem enginn er í fjelagi voru
nema prentarar, og tilgangur
þess er að auka skemmtanir
vor á meðal, en það mun mega
segja, að skemmtanir sjeu ann-
aö en atvinnumál. En jeg skal
nú lýsa þeirri tilfinning minni,
að jeg álít, að þau t\ö atriði
geti vel veriö samhliða, og
meira að segja álít jeg það
aðalvelferðarspursmál sérhvers
manns, að liafa skemmtanir,
eða með öðrum orðum, unað
rósemi og meðvitund þess, að
vera frjáls og sjálfstæður, en
ekki undirokaður af einhverj-
imi, sem eftir sínu eðallyndi,
sem sjaldan er mn of, skammt-
ar manni fé og frelsi, og fynd-
ist mér því, að vér hefðum
fullt tilefni til að gleðja oss
í anda, ef vér hefðurn fram-
kvæmt eitthvað það, sem vér
hefðum andlega liagsmmii af,
og ekki hvað sízt, ef vér jafn-
framt hefðum afiað oss meira
frjálsræðis en vér höfum, það
«r að segja, komið ár vorri
þannig fyrir borð, að vér að
nokkru leyti gætum sjálflr
skammtað oss frelsi og jafnvel
peninga, eða að minnsta kosti
tryggt atvinnu vora, sem jeg
leiði mjer í hug, að vér mund-
«m geta, ef vér á annað borð
að minnsta kosti tréystumst
til að standast þau áhrif, sein
l>að kynni að hafa á hugsunar-
færi vor, að vér lánuðum þau
Jþessari hugmynd, þegar þau
liefðu eltki annað nauðsynlegt
að starfa.
hað er tilgangur minn með
Iþessum línum aö koina öðrum
til að segja eitthvað um þetta
efni, því jeg er enn ekld sann-
færður um að menn geti ekki
lieyrt það nefnt eða vilji ekki
hugleiða þetta atriði; og jeg er
einnig á þeirri skoðun, að
hezt sé að frumsemja sem
mest í blaöiö, því þótt vér gefc-
«m valið góðar sögur úr út-
lendum bókum, þá eru þær
ílestar svo langar, að lítið ann-
að getur komizt í það, jafn-
franit þeim nema því aðeins
að þær séu bútaðar í smáparta
og sé það gert, liefur maður
langtum minni not af þeim.“
12—11.
Þrátt fyrir óljósar hugmyndir
um markmið og leiðir er strax
í þessum fyrstu umræðum tal-
að á tungu stéttabaráttunnar. f
einni greininni segir í svari:
„heldur hann virkilega að
það sé algerlega úti með oss,
ef vér breytum öðruvísi en
þeim (þ. e. atvinnurekend-
um) bezt þóknast? Eg held
ekki, því ef þeir komast af
án okkar, þá getum vér engu
síður komizt af án þeirra.
Og er það ekki sanngirnis-
krafa af oss, þótt vér vildum
varðveita rétt vorn gagnvart
þeim, eins og þeir vilja
varðveita rétt sinn gagnvart
oss. Eða álítur herra S.....
vinnuveitendur guði verka-
manna?“
Og jafnvel þessi S.... sem í
umræðunum dregur allmjög
taum atvinnurekenda, tal-
ar um það í einni svargreina
s'nna, sem einasta úrræðið,
„að við gerðum verkfall,
þegar mikið er að starfa í
prentsmiðjum, því með því
móti — og ég vil segja, með
því einu móti — getum við
komið húsbændunum til
þeirrar sannfæringar, að
það sé éirimitt sjálfum þeim
í hag að bæta kjör vor.“
Og þetta er ritað í nóvember
1886.
Heldur vilja þeir vera
fremstir
2. janúar 1887 er svo gengið
frá stofnun Prentarafélagsins
gamla. Þá eru samþykkt
„Grundvallarlög og reglur
Prentarafélagsins“. Lögin gera
ráð fyrir ýmsum reglugerðum
er síðar voru samdar og bera
nöfnin: „Reglur um sjóð Prent-
arafélagsins", „Reglur um
fjölda, inntöku, kennslu o. fl.
viðvikjandi prentnemum“,
„Verðlagsskrá fyrir setjara og
prentara", „Reglur fyrir blað
a i-n cöfu .
f m
Gr

& f ■ J ' C -l -----
Us.
l-Cr A '•("■ * (/ vLl.'.ptjr Mt.( O'I-
{ , .< ‘! , 1 1,M f ■ I
' 3 s> //., .. . i
■ J' / í?<y, <L>< 'Á A,., é/j",
• r y/ • t/U icf, /)*> (íW
v
/tr&y*. ftj, CfM* -
j íLu*<
g: uj<u,.U’ '&r
' ' // /
■Q> <U;«
7 'tJc/i /’a-Iu/ 0,^ £+ nlU'f f
/UltL'Vit ^ i i/iAs a./} /r'//*. &ff
. ....... f f
tHtX*«'»•>'; ■-*
t’M lutvU, % 1 (*j4
•|jsjf l/JÍA «+&],< Uy*'-"

Þorvarður Þorvarðar-
son, fyrsti formaður
Hins islenzha prentara-
félags
prentarafélagsins", „Bókasafns-
reglur fyrir Prentarafélagið“,
„Fundarhaldsreglur fyrir Prent-
arafélagið". í reglum um sjóð
Prentarafélagsins er ákveðið að
félagið eignist prentsmiðju, því
„þá fyrst er prentarafélagið
ætti sjálft prentsmiðju, gætu
menn farið að búast við sjálf-
stæði prentara í fleiru en einu
tilliti", segir Jóhannes Vigfús-
son í grein um þetta mál og
heldur síðan áfram:
„Yfir höfuð höfum vér mörg
dæmi frá öðrum þjóðum,
þar sem verkamenn sjálfir
eiga iðnáhöldin og sumstað-
ar starfhýsin með, sem öll
benda á blessunarríka ávexti
slíkra stofnana og verulega
framför. Svo ég nefni eitt
dæmi, þá eru,:tí Wien, Berlín
og K aupm atítt ahöf n (félög
verkamanna)nc sem hafa
byggt og byggja stór, góð og
hentug hús hrihda sér til í-
búðar; fyrsti7- 14—18 árin
eftir að húsft eru byggð,
verða íbúar láð gjalda 6%
af matsverði herbergja
þeirra, er þeir hafa til íbúð-
ar, en að þeim tíma liðnum
eru húsin orðin þeirra eign,
og þurfa úr því ekki að
borga annað .en tillölu af
sköttum er á húsinu hvíla.“
Þama kemur fram hugmynd-
in, sem síðar verður að veru-
leika með stofnun prentsmiðj-
unnar Gutenberg þótt í breyttu
formi væri. Ennfremur hug-
myndin að verkamannabústöð-
um.
í fyrsta tölublaði Prentarans,
10. maí 1887 lýsir Jóhannes
Vigfússon ástandinu eins cg
það kom honum fyrir sjónir,
þegar prentararnir voru að
leggja upp í ferðina miklu, og
hvaða veganesti hann áleit
þeim nauðsynlegast til sjálf-
.stæðis. Hann segir svo:
„Þá er næst að geta þess,
að um miðbik þessarar ald-
ar átti hinn starfandi flokk-
ur prentaranna við all-
mikla harðstjórn og bág
kjör í launalegu tilliti að
búa, og hefur slikt haft
mjög slæm áhrif á hann,
lagt hömlur á lrina betri eig-
inlegleika, en ekki megnað að
temja eða halda hinum lak-
ari innan réttra vébanda.
Þetta má þó ekki skilja svo,
að prentararnir hafi í
menntalegu tilliti verið öðr-
um iðnaðarmönnum síðri,
nei, þvert á móti, þeir hafa
jafnan verið með þeim
fremstu. En að vera með
þeim fremstu hefur hinum
núverandi prenturum ekki
fundizt nóg, heldur vilja
jþeir vera fremstir, eða rétt-
ara að segja, svo langt á
undan öðrum iðnaðarmönn-
um í menntun og bókfræði,
sem auðið er og verður.“
Stofnun bókasafns og ’es-
stofu verður því eitt hið fyrsta
verk Prentarafélagsins. Þegar
það er eins árs hefur það eign-
ast á þriðja hundrað bindi og
hefur opna lesstofu fjórum
sinnum í viku.
En í reglum fyrir blað fé-
lagsins koma einnig skýrt
fram hin stórlátu markmið,
sem bjuggu með þessum fá-
tæku mönnum.
„Tilgangur blaðsins er eink-
um að gera menn hæfa til að
rita rétt mál og skýrt, og klæða
hugsanir sínar formlegum og
skipulegum búningi i riti sem
ræðu, og glæða og efla þá
meðvitund félagsmanna, að þeir
samkvæmt stöðu sinni séu öllu
fremur bókiðnaðarmenn í orðs-
ins rýmsta skilningi, en bók-
handiðnamenn eingöngu, enda
skal það hug'sjónakrafa félags-
ins til hvers einstaklings þess
og staðmark þess með tíman-
um, að hefja alla sína meðlimí
á það menningarstig, sem ger-
ir þá jafnhæfa til bókiðna meðs
höfðinu sem höndunum".
Enda þótt hér sé á fátt eítf
drepið af því sem segja mætti
um þessi fyrstu samtök prent-
aranna sem lögðust niður, þá
hef ég þó gerst svo fjölorður
um þau sökum þess, að ég tel’
það augljóst mál að án þess-
arar forsögu Hins íslenzka
prentarafélags hefði þróunin
öll orðið hægari, stefnan ekkf
eins örugg og samheldnin ekkí.
svo traust sem raún ber vitnf,
Allur þorri þeirra; mála, seirf
verða helztu viðfangsefni H. f.
P. hafa byrjað að mótast ft
prentarasamtökunum gömlu og-
þannig var það eins og ofb
skeður, næstu kynslóðar að
lyfta því takinu til fulls, er sú
næsta á undan naumasb
hrærði.
En að þeirri vitneskju feng-
inni, sem fólgin er í elztu gögn-
um samtaka okkar, leikur ekkfi
á tveim tungum, að þau em
elztu samtök verkamanna á fs^-
landi. Og það fer ekki hjá því!
að við teljum það nokkur*
virði, vegna þess að þróurt
félagsbaráttunnar helzt óslitin.
Þannig getum við og eigum aíi
miða árangur herinar við mark-
mið fyrstu samtakanna og þann,
víðsýna huga, sem mótaði þau.:
Hið íslenska prenfarafélag
sfofnað
Öryggisleysi og fátækt, og
andstaða atvinnurekenda gegn
óskum prentara um betri kjör,
urðu til þess að Prentarafélag-
ið Jagðlist níður um skeið.
Sveinamir flosna upp og nem-
endur eru teknir í staðinn. Ár-
ið 1890 er svo komið að af
þeim 10—12 meðlimum sem
félagið skópu eru þrír farnir
vestur um haf, einn til Kaup-
mannahafnar og einn til fsa-
fjarðar. Þessir 5 félagar voru
starfandi af lífi og sál. Það
verður því í raun og veru ekki
sagt að prentaramir hafi gef-
'zt upp við félagshugmyndina,
heldur lagðist hún niður um
skeið, þegar hópurinn tvístrað-
ist í baráttunni fyrir lífinu.
Árin 1895 og 1896 er svo
tekið að ræða um stofnun
Prentarafélags að nýju. Þá eru
nemendurnir, sem teknir voru
í stað sveinanna, sem urðu frá
að hverfa, komnir í sömu spor.
Prentsmiðjum hefur fjölgað og
eru sumar hinna nýju nær ein-
göngu reknar með nemendum.
Þá sáu hinir ungu menn, sem
námið hófu þegar gömlu sam-
tökin voru að lognast út af,
hvert stefndi; annaðhvort var
að spyrna við fæti, eða hóp-
ur nýsveinanna átti fyrir sér
að tvístrast á ný.
Þeir tóku fyrri kostinn; áttu
nú dýrmæta reynslu að baki,
vissu hvað varast skyldi, enda
er allur undirbúningur nú
byggður á traustari grunni og
markmiðin ljósari. Forystu-
menn H. í. P. hafa nú af eig-
in kynnum eignast reynslu er-
lendra stéttarbræðra, Þorvarð-
ur Þorvarðarson hefur dvalið
erlendis og þaðan koma þeim
ljósar fyrirmyndir að lögum
og starfsháttum verkalýðsfé-
laga.
í byrjun árs 1897 boða prent-*
arar í ísafoldarprentsmiðju og
Félagsprentsm. til undirbún.-
ingsfundar og var á þeim fundf
kosin nefnd til að semja frum—
varp til laga fyrir væntanlegt
félag.
4. apríl 1897 var svo haldinnJ
stofnfundur H. f. P. í Góð-
templarahúsinu. Lagafrumvarn •#
undirbúningsnefndar var sam-
þykkt þar með litlum breyting-
um og fyrsta stjórn félagsinsc
kosin. Voru það þeir Þorvarðurr
Þorvarðarson formaður, Frið-
finnur Guðjónsson gjaldkeri og
Þórður Sigurðsson ritari. Stofn-
endumir voru 12 að tölu, þefr
Aðalbjörn Stefánsson, Benedikf
Pálsson, Bergþór Bergþórssori,.
Davíð Heilmann, Einar Krisfe-
inn Auðunsson, Friðfinnur LL
Guðjónsson, Guðjón Einarsson,
Hafliði Bjarnason, Jón Áma-
son, Stefán Magnússon, Þórður:
Sigurðsson, Þorvarður Þorvarð-
arson.
í 2. gr. félagslaganna segfr
svo um markmið félagsins:
„Tilgangur félags vors er:
að efla og styrkja. samheldnf
meðal prentara á íslandi; a®
koma í veg fyrir að réttur
vor sé fyrir borð ‘ borinn a®
prentsmiðjueigendúm; aS
styðja að öllu því, er ti|
framfara horfir i - iðn vorri*
og að svo miklu ' leyti sernt
hægt er að tryggja velmegun
vora í framtíðinni.“
Þar með var lagðúr grun<f-
völlur fyrsta stéttarfélags ís-
lenzkra verkamanna, sem starf-
að hefur til þessa dags.
Atvinnuöryggi — Kaup-
gjaldsbarátta
Fyrsta hagsmunamálið, senS
til umræðu kemur í. félaginu,’
Framhald á 9. síðuu