Þjóðviljinn - 19.06.1957, Side 5

ÞJÓÐVÍLJINN — Miðvikudagur 19, júni 1957 — (3
Þegar blómaskeið íslenzkrar
riddaramennsku og hetju-
ska.par stóð sem hæst, var
reisn yfir ísle>zkum konum.
Þær voru engir eftirbátar
karla, ef því var að skipta;
íjrræðagóðar, fylgdu fast sín-
um málum, höfðu ráð undir
rifi hverju og þoldu hvorki
ofriki né niðurlægingu.
En íslenzk riddaramennska
er löngu fyrir bý, og íslenzk-
ar konur sofnuðu sætum
þyrnirósarsvefni. En reisn
foraaldarkvenna lifir en i hár-
fceittum eggjunarorðum eða
'Jeiftrandi tilsvörum á spjöld-
'om sögunnar.
„Engi hornkerling vil ek
vera“. Svo mælti Hallgerður
ilangbrók. Og mættum við nú-
tímakonur íslenzkar hafa i
b'uga þetta aldagamla tiísvar
í hlutfallí víð vinnu sína, en
ekki eftir kyni, ekki eftir því
hvort í hlut á karl eða kona,
ef þau skila sömu vinnu með
sömu vinnugæðum.
En mannréttindin eru ekki
komin lengra áleiðis, en á
því er gerður stór munur
hvort karl eða. kona afgreiða
sykurpundið eða kaffipakk-
ann. Skrifstofustúlkan, sem
situr við hliðina á karlsam-
starfsmanni sínum og leggur
saman sömu talnadálkana og
skrifar sömu tölurnar, hlýtur
stétta. atvinnulifsins til þess
að ná þeim augljósu mann-
réttindum, sem launajafnrétti
er.
Sennilegast þykir mér að
ástæðan til þess, að starfskon-
ur rikisins hófust ekki handa
þegar í stað, hafi verið sú,
að þær hafi talið það svo
sjálfsagt að þessum lögum
væri framfvlgt, og ekki uggað
að sér, þar sem sjálft ríkið
var annars vegar, og þeim
þar af leiðandi ekki komið
til hugar, að þær sjálfar
reynd, sem þýðir ekki í móti
að mæla, að konur, sem vinna
í þjónustu ríkisins, og eiga.
samkvæmt landslögum starfs-
og launajafnréttindi á við
karla, eru sviknar um þau,
Við höfum nöfn einstaklinga,
karla og kvenna í höndunum,
svo hundruðum skiptir; nöfn
kvenna, sem rínna. sömu störf
eða hliðstæð störf og karl-
ar en eru settar frá einum,
tveimur, þrémur og allt upp
i fimm launaflokkum neðar en
þeir. Við fengum óvggjandi
ekki þykir til hlýða að hafa
konur undir hinum virðuleguti
deildarstjóra- og fulltrúaheiU
um, þrátt fyrir langan staifs-
feril að baki, og þó þær vinni
sömu störf og karlar með
þeim starfsheitum.
Hjá einni stofnuninni er
kona í 13. Ifl. Hún vinnur al-
geng skrifstofustörf. Sendill-
inn (karl) er aftur á móti ii
12. lfl. Hann vinnur eingöngis;
sendisveinsstörf. Þetta er týp-
iskt dæmi um það misrétti S
launa- og starfsmálum kynj-
anna, sem allsstaðar er að
finna. í þeim skýrslum, semj
okkur b.árast í hendur. Karl-
maðurinn verður að vera fyrij?
ofan i launastiganum, liveí!
svo sem störfin annars era.
Þá er gerður fimm launáo
flokka. mismunur á konu qgj
Ilulda Bjarnadóttir:
Hvers eiga
Mnnar glæsilegu og stóriátu
foraaldarkonu. Því enn í dag,
þótt meira. en helft tuttug-
ustu aldar sé liðin, er konum
ætlaður hinn óæðri bekkur.
Við lifum í heimi karla.
Þeir stjórna heiminum. Kon-
•ur eru þa.r aðeins sem lítil
peð á borði. Þegar við hlust-
um á heimsfréttimar er
kvenna þar vart getið. Við
getum hlustað á fréttir út-
varpsins fjórum sinnum á
dag, viku eftir viku, án þess
að héýra konu þar nefnda. á
nafn, nema þá kannski helzt
Elísabetu og Margréti kóngs-
dætur, eða þá Graee Kelly
síðan hún giftist furstanum af
Monaco. — Svo lítill er hlut-
ur kvenna í heimsmálum.
Karlar fara. með völdin.
Þeir móta heiminn að eigin
geðþótta. Og þeir hafa skip-
að konum til sætis í starfs- og
atvinnumálum skör lægra en
sjálfum sér. En svo mikil er
trú laænna á körlum, að þær
Ijá þeim sjálfar fylgi, til þess
að þeir geti haldið áfram að
Jiafa ráð þeirra í hendi sér.,
Strax og konur fengu kosn-
Ingarétt og kjörgengi, og
settu fram jafnréttiskröfu
sína, hefði mátt. vænta þess
að jafnréttið væri þar með
Jengið, þar sem konur urðu
um helmingur háttvirtra kjós-
enda. En svo lítið er geð
kvenna og svo mikil er litils-
virðing karla á konum, að
þessi réttindi eru ekki enn
fengin, nærfelt 40 árum síð-
ar. Og sannast þar hið fora-
Ikveðna, að sjaldan launar
kálfur ofeldi.
Að sjálfsögðu undanskil ég
a.Jla þá góðu, vitru og víðsýnu
menn, sem hafa bæði fyrr og
síðar veitt réttindamálum
kvenna. brautargengi, en þeir
eru bara. of fáir samanborið
við alla hina.
Það er gumað mikið af svo-
kölluðum mannréttindum. Það
er fallegt orð en herfilega
misnotað, svo frámunalega er
gengið á rétt kvenna í starfs-
og atvinnulífi þjóðarinnar. Og
mættúm við konur biðja um
að mannréttindi væru ein-
bver á borði. en ekki bara í
drði. Þvi meðan störf kvenna,
erfiði þeirra, vinna huga þeirra
og hándá er allt minna metið,.
ættu menn að láta sér hægt
með það virðulega orð
Það éru frumskilyrði al-
teer ra mannréttinda fyrir
ntan kosningarétt og. kjör-
gengi, að fólk fái kaup goldið
minna úr býtum en hann fyrir
vinnu sína. Verkakonan fær
minna: kaup goldið en verka-
maðurinn, þvottakonan minna
en hreingemingamaðurinn, og
svo mætt lengi telja. Athygl-
isverðir eru samningar Verzl-
unaimannafélags Reykjavikur.
Öllu umbúðalausari og gleggri
lítilsvirðing á konum, en þar
er að finna, er vart hugsan-
legt, og verður kannski tími
til þess siðar að gera þeim
samningum einhver skil. í því
nær öllum starfsgreinum at-
vinnulífsins eru konur settar
skör lægra í þessum efnum.
Og ríkið sjálft gerir þriggja
launaflokka mismun á af-
greiðslustörfum í Áfengis-
verzlim ríkisins og Ferða-
skrifstofunni, af því að um
afgreiðslukarla er að ræða á
öðrum staðnum en afgreiðslu-
konur á hinum.
Og meðan ríkið sjálft laun-
ar það þrem launaflokkum
hærra, að afgreiða brennivin
yfir borðið i Nýborg, þrátt
fyrir lögvemdað launajafn-
rétti, af því að þar eru karlar
við störf, heldur en að af-
greiða erlenda ferðamenn í
Ferðaskrifstofu ríkisins, er
ekki von að ástandið sé gott
annars staðar, þar sem ekki
er um lögvemdað launajafn-
rétti að ræða.
„Konur og karlar hafa jafn-
an rétt til opinberra. starfa og
til sömu launa fyrir sömu
störf", 1945 gengu þessi fal-
legu mannréttindalög í gildi.
Og þó það væri takmarkaður
hópur kvenna, sem átti að
verða þeirra aðnjótandi, Var
það þó fyrsta sporið, ef það
hefði verið eitthvað og meira
en bara. orðin tóm. Tólf ár
eru liðin síðan starfskonur
ríkisins fengu starfs- og
launajafnréttindi staðfest með
lögum. Það var mikill sigur,
sem þær notfærðu sér ekki
sem skyldi. Og á ég þar við,
að þær fylgdu því ekki strax
fast eftir* að lögunum væri
framfvlgt. Þær brugðust
skyldu sinni við þær konur,
sem 'um áratugi höfðu barizt
fyrir þessúm réttindum og
leitt þau fram til sigurs. Þær
brugðust skyldu sinni við all-
ar konur á. íslandi. Því ef þær
hefðu strax verið nógu vak-
andi á verðinum, væru launa-
mál kvenna almennt komin
lengra áleiðis en þau eru. Það
hefði gefið konum byr undir
báða vængi, og orðið þeim
hvatning innan allra starfs-
þyrftu að vera á varðfaergi
fyrir því, að lög landsins væru
haldin og í heiðri höfð af
sjálfu ríkisvaldinu. Og er þeim
mikil vorkunn í því.
Þó lengi hafi verið vitað
mál að þessi lög væru önnur
í framkvæmd en eftir orðanna
hljóðan, er það fyrst nú, eftir
12 ára sinnuleysi, að farið
er að hreyfa þessum málum
og vinna að þeim að nokkru
ráði, af hálfu kvennanna
sjálfra, sem í hlut eiga.
Á siðasta þingi Bandalags
starfsmanna rikis og bæja í
nóv. 1956, var fyrir tilstilli
kvenna skipuð þriggja kvenna
milliþinganefnd, til þess að
vinna ásamt stjóm banda-
lagsins að bættum launakjör-
um kvenna.
Á stjórnarfundi Starfs-
mannafélags rikisstofnana í
des. 1956, var svo tilnefnd
sex kvenna nefnd af starfs-
mannafélagsins hálfu til þess
að kvnna sér launamál starfs-
kvenna ríkisins, og til þess að
vinna með nefnd bandalagsins
að þessum málum, og koma
síðan á fundi til skrafs og
ráðagerða.
Og álít ég, að með því hafi
verið stigið merkilegt spor í
rétta. átt, ef vel er á öllu
haldið. Og starfskonur ríkis-
ins hafa nú, að miimi hyggju,
tækifæri til þess að bæta fyrir
gamla synd, með því að lyfta
því grettistaki, sem þær ork-
uðu ekki fyrir 12 árum.
Ég álít einnig, að það hafi
verið mjög heppilegt og vel til
fallið af Kvenréttindafélagi
íslands, að taka afstöðu til
þessara mála, með því að taka
þau til umræðu. í fyrsta lagi
er þetta gamalt baráttumál
þess, og í öðru lagi mun það
varða kvenréttindamálin í
framtíðinni miklu, hvernig
þessi launamál starfskvenna.
ríkisins skipast nú. Og ég
vil segja' að þau bókstaflega
velti á þvi. Því litið þýðir að
knýja einhver lagafyrirmæli í
gegn ef konur hafa ekki
mannskap í sér til þess að
sjá um að þeim sé fram-
fyigt.
Við, sem vorum í nefnd
þeirri er tilnefnd var af
Starfsmannafélagsins hálfu,
söfnuðum skýrslum á 30 mis-
munandi rikisstofnunum, til
þess að kynna okkur launa-
og starfsmál beggja kynja til
samanburðar.
Við fengum merkileg gögn
í hendur. Það ér sem sé stað-
tölur, sem sýna það ótvirætt,
að í öllum starfsgreinum, að
örfáum frátöldum, er stórlega
gengið á rétt kvenna, og þeim
mismunað bæði í störfum og
launagreiðslum.
„Sannleikurinn er í tölum",
sagði Bemard Shaw. Hér höf-
um við nokkrar tölur.
Skoðanakönnun okkar náði
yfir 643 starfsmenn. Af þeim
voru 36% konur, en 64%
karlar. I launaflokkana var
skiptingin þessi: í þrem
lægstu launaflokkunum voru
flestar konurnar, en enginn
karlmaður, eða 56% af kon-
unum. I 12.—10. launaflokki
voru 32% af konum, 38% af
körlum. t 9.—7. flokki voru
11% af konum, en 42% af
körlum. í 6.—4. flokki var
1% af konum, en 20% af
körlum. í 3. flokki 1% af
körlum.
Svo það megi verða enn
Ijósara hver munur er gerður
á karli og konu til starfa hjá
ríkinu, tek ég hér fáein dæmi.
Ég ætla að byrja á því að
taka hér upp tvær auglýsing-
ar úr Lögbirtingablaðinu, þó
ég hafi vitnað í þær áður:
„Aðstoðarstúlka óskast i
tilraunastöð háskólans í mein-
fræði á Keldum.
Stúdentsmenntun er æski-
leg. Laun samkv. 13. launa-
flokki“.
„Sendimannsstaða við rit-
símastöðina í Reykjavík. Laun
samkv. 12. launaflokki. Til-
skilið er, að umsækjandi hafi
bifhjólapróf, og geti ekið því“.
Ein ríkisstofnunin, sem ger-
ir engum kvenstarfsmanni
sinum svo hátt undir höfði
að hafa hann í 10. launa-
flokki hefur 16 fulltrúa
(karla).
Hjá annarri stofnun er
gjaldkerinn kona. Hún er lát-
in vera í 12. fl. Allir karl-
samstarfsmenn hennar eru
fulltrúar.
Það er efiirtektarvert, að
karli, sem vinna bæði hja
sömu stofnuninni nákvæmlega
sömu störf og hafa jafnlang-
an vinnutíma. Konan er látim
vera i 13. lfl. karlníaðurinm
i 8. lfl. :
Ein stofnunin hefur 14 kori.«*
ur í 14. og 13. lfl., en þær erm
flestar látnar vinna söriliK
störf og karlar í 10, -9. ógí
8. lfl.
Kona með 12 ára starfsalÓ-
ur, undir starfsheitinu ritáii,
er höfð í 13. lfl. Hún er gjald->
keri, annast bókhaldið og ál-
geng skrifstofustörf. Forstjóril
stofnunar þeirrar er hún yinn»
ur hjá, hefur skrifað í skýrsl"
una. eftirfarandi athugasemd?
„Ritarinn vinnur miklu fjöl-
þættari störf en ritarar géta
almennt, og eru því láúm
hennar of lág, en leiðrétting
á. þessu hefur enn ekki feng»
izt“. -
Þar kemur mergurinn máls-
ins „Leiðrétting á þessu héf-
ur enn ekki fengizt“. Og ev
það ekkert einsdæmi að farið
er í kringum lögin í .þessm
efni þegar starfskonur rikis-
ins eiga í hlut og lögleg'umi
kröfum þeirra og yfirmapna
þeirra er ekki sinnt.
Og þá vaknar sú spurningv
hvort um sé að kenna algjörtS
sinnu- og kæruleysi þeirra,,
sem um þessi mál e)ga að
fjalla, eða þá hitt hvort hér
sé vísvitandi verið að ganga
í berhögg við landslög? Eitt
er vist, að þessi mál þúrfa
ítarlegrar rannsóknar við og
róttækra aðgerða, ef konur
eiga að fá sjálfsagða leiðrétt-
ingu mála sinna.
Þetta eru aðeins nokkur
dæmi gripin af handahófi, lít-
ið brot af þeirri raunasögu,
sem þessar skýrslur geýma.
Freistandi hefði verið að gefa
þær út í bókarformi, svo ál-
þjóð gæfist kostur á að sjá
það svart á hvítu, hvernig
Iðgin eru haldin í þessu efni.
(Niðuriag í næsta blaði).
Frá Barðstrendingafélaginii
Munið hópferð félagsins um Snæfellsnes og Breiða-
fjarðareyjar 28. júní. Utanfélagsfólki heimil þátttaka.
Vegna mikillar eftirspumar er fólk minnt á að taka far-
miða fyrir 23. júní á Bifreiðastöð Islands.
Upplýsingar í síma 1944 og 81911.
PERÐANEFNDIN. ■■