Þjóðviljinn - 30.08.1957, Blaðsíða 7

Föstudagur 30. ágúst 1957 — ÞJÓÐVTLJINN — (7
„Hvernig væri andlitið á BorgarFirði Baululaust . . .?“
Af því að einmitt nú þessa
dágana er maður sem óðast
að búa sig undir sumarfríið,
og þá náttúrlega að taka á-
kvörðun um hvernig því skuli
varið, verður manni fyrst fyr-
ir að Hta um öxl eitt ár aftur
í tírnann, og rifja upp endur-
minningar um hvernig til
tókst með fríið í fyrra. Ávöxt
þessara hugleiðinga má sjá á
því er hér fer á eftir.
Eftir að hafa samið .laus-
lega ferðaáætlan, og kosið
mér Akureyrarrutuna sevn
farkost, var ferðin hafin að
morgni hins 14. dags ágústí-
mánaðar. Hugmyndin var sú
að heilsa upp á nokkra staði
og fáein manna-höfuðleður í
umhverfi Húnaflóa. Skamm-
laust og skrykkjalítið gekk
ferðin alla leið ti! Hvalfjarð-
ar, en þar var dokað við og
farið rétt sem snöggvast út úr
bílnum. Af samferðafólkinu
þekkti ég engan mann, hvorki
karl né konu, en einn ágætur
ferðafélagi þarna sá vissulega
aumur á mér og gerði tvær
tilraimir til þess að hressa
mig eitthvað upp, fyrst þá að
bjóða 'mér vindling, en af því
ég er með því kjánalega marki
brenndur að reykja aldrei ó-
fullur þá gat ég ekki þegið
hans góða boð. Það, að vera
„bláedrú" í svona ferðalagi
fannst honum ekki ná nokk-
urri átt, og vildi gjarna bjarga
mér út úr því ástandi, en þá
kom í Ijós annar galli á mér,
en hann er sá að ég þigg
aldrei né neyti áfengis með
mönnum sem ég þekki alls
ekkeri. Ég er viss um að þessi
vesalings maður hefur aldrei
kynnzt leiðinlegri manni held-
tir en mér.
Það er ævinlega svo, þegar
leið min liggur um Hvalfjörð-
inn að þá kemst ég í eitthvert
það ömurlegasta hugsanaá-
stand sem hjá mér fær þrifizt-
Mér verður þá hugsað til
tveggja mikilmenna er þarna
dvðldust, þó með 600 ára
millibili væri; en það voru
þeir Hörður Grímkelsson, á-
samt Helgu sinni og fleirum í
Geirshólma, og Hallgrímur
Pétursson með sinni gölluðu
Guðríði, fvrst i Saurbæ og
síðar á Ferstiklu. Um ekkert
voru þessir miklu menn líkir
annað en það, að báðir voru
skáid. Hörður smáskáld, Hall-
grimur stórskáld. Báðir voru
margra makar. Hörður sem
íþróttamaður og bardagahetja,
en Hallgrímur sem trúarhetja
og skáld. Að sjálfsögðu eru
það ævilok þessara manna, eðá
viðskilnaður við þessa heimi
líf, sém mér er hryggðarefni,
þar sem annar var ráðinn af
dögum sem illræðismaður, en
hinn rotnaði lifandi úr holds-
veiki. Flótti minn undan þess-
um hugleiðingum endar vana-
lega á mýrinni fyrír utan tún-
ið á prestsetrinu, Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd. Hlátra-
heimur tækifærisbögunnar
verður þá eins og oftar lækn-
islyílð mitt. Þarna á mýrinni
sá ég standa tvo menn; annar
þeirra er séra Hallgrímur, þá
prestur í Saurbæ, hann vinn-
ur að torfristu þarna fyrir
utan túnið, er með torfljáinn
í hendinni og heldur að sjálf-
sögðu um skaramorfið. Hinn
maðurinn sem er gestkomandi
og er að neina þarnix hjá
prestinum, en hinn alkunni en
einkennilegi maður, Leiru-
lækjar-Fúsi. Kveðjuávarp Vig-
fúsar við prestinn og sálma-
skáldið var í þetta sinn á
þessa leið:
Skálkurinn liefur skammar orf
í skitnri loppu sinni,
mannhundurinn mer upp torí
úr mýiarforsmáninni.
Hallgrímur, sem átti það til
að vera bæði kíminn og kersk-
inn í kveðskap virtist ekki fá
sér það neitt til að vera kall-
aður skálkur og mannhundur,
en svarar með hinni mestu
hógværð á þessa leið:
Ef á þessu aldur þinn
elur iífs um tíðir,
held ég einhver höggstaðinn
hitti á þér uni síðir.
Eklti er þess getið að þess-
um ólíku skáldum hafi farið
fleira á milli að þessu sinni.
Bíllinn brunar óðfluga áfram
og er á svipstundu kominn út
hjá Hrafnabjörgum, en þann
garð sat á sinni tíð Magnús
sá er frægur var meðal ann-
ars fyrir sína óviðjafnanlegu
matarlyst. Að hugurinn kunni
að hafa dvalið eitthvað hjá
Katanesdýrinu þori ég ekki
f----------------
Elías Gudmundsson:
Ekið
norður
*
1
land
s________________^
að fortaka- En á þvi dular-
fulla fyrirbrigði er ég svo
marguppgefinn að nú orðið
tefur það mig ekkert að ráði.
Nú fer málið að vandast
þegar opnast tekur útsýnin til
Akrafjallsins og umhverfis
þess, með Leirársveitina sum-
arfríðu og sögufrægu að baki
sér. Á þessum slóðum hefur
orðið gjörbylting í lieimi hugs-
ana minna nú á síðustú miss-
irum. Stórmenni þau og við-
burðir sem tengdfr eru við
Leirá, Leirárgarða og fleiri
staði á þessum slóðum eru
horfnir, þeir hafa bókstaflega
týnzt inn í skuggann af Jóni
‘Hreggviðssyni hans Kiljans
okkar. Ég er annars hissa
hvað hausarnir á okkur þola,
annað eins og hann Halldór
leggur á þá.
Þegar maður nú yfirgefur
Akraneshverfið og Leirársveit-
ina um leið og maður rennir
sér í gegnum æskustöðvar
Þorgeirs Hávarssonar, beyg-
ist leiðin til norð-norðausturs
fyrir endann á hinu hrikalega
Hafnarfjalli, eftir endilöngum
þeim lilýlega Hafnarskógi, sem
m.a. er frægur fyrir sinn
marghöfðaða her skræpu-
skjóttra tryppa. Nú, þegar við
beygjum norður með Hafnar
fjallinu birtir manni sannar-
lega fyrir augumy því svo að
segja á svipstundú opnast
mamii hinn dásamlegi fjalla-
hringur sem umlykur á þrjá
vegu hið fagra og frjósama
Faxaflóaundirlendi, Borgar-
fj"rðinn, en þar skipar Baula
himingnæfandi, en hóflega
stolt, öndvegi sitt, innst í sal
borgfirzkra fjalla. Hugleiðing-
ar um Baulu hljóta ávallt að
verða miklar og margvíslegar.
Hin persónulegu kynni af
henni fyrir svona 40—50 ár-
um voru fyrst. og fremst þau,
að þá er við vorum að ferðast
til Suðurlands í verið á vet-
urna, náttúrlega oft í ófærð
og illviðrum, var það ævin-
lega svo að þegar éljum skipti
og eitthvað rofaði til þá varð
manni það fyrst fyrir að at-
huga hvort Baula sæist, því
að frá. öðrum fjöllum var hún
auðkennd, og út frá henni var,
ávallt hægt að finna út réttaT
stefnu. Maður renndi sér ekki
yfir landið í bifreiðum eða
flugvélum þá eins og nú.
Fátt vekur undrun mína
meira heldur en það hve
skáldin okkar, sem eins og
vera ber eru með nefið niðri
í öllu, hafa að mestu leyti
sniðgengið Baulu- Mér er
spurn: Hvernig væri andlitið
á Borgarfirði Bau’ulaust, og
hver hefur ge>nnt og gætt
landnáms Jj>kallagríms ogveld-
is Snorra Sturlusonar betur
en Baula? >
Ósjálfrátt kemur mér nú í
hug baga ein er ferðalangur
nokkur kastaði fram á þess-
um slóðum að morgni dags er
hann hafði tæmt kaffibolla
sinn, líklega eitthvað bragð-
hættan, en hún er á þessa
leið:
Að drukknu morgun ferðafulli
flytur andiim þakkarjíjörð,
þegur sóiin geislasulii
glæstan skrýðir Borgarfjörð.
Þótt náungi þessi kunni að
hafa haft eitthvað í koliinnm
að þessu sinni, virðist honum
ekki hafa verið varnað þess
að skynja dásemd borgfirzka
sólskinsins, enda dvlst hxin
engum manni heilskyggnum.
Nú er haldið upp Norður-
árdalinn, etið í Fornahvammi
og síðan lagt á Holtavörðu-
heiði, en í Heiðarsporðinum
mætum við hinum illræmda
óvini smalanna: þokunni, en
hún var að sögn allþrálát þar
norðurfrá í suraár, og i þess-
ari ferð batt hún rækilega
fyrir augun á okkur meðan
farið var yfir heiðina, svo við
sáum hvorki Tröllakirkju né
annað. Þokan og það að ekk-
ert sást hefur víst átt drýgst-
an þáttinn í því að ég fór að
hugieiða mismuninn sem orð-
inn er á því að ferðast nú og
fyrir 50 árum. Þá var ég í eitt
skipti 14 klukkutíma i ófærð
að brölta frá Grænumýri að
Fornahvammi, nú rann bíllinn
þessa vegalengd á hálfum
klukkutíma. Þegar komið var
niður undir Grænumýrartungu
fór ofurlítið að lofta undir
þokuna. Þar í Hrútafirðinum
t"fðum við ekkert, ekki einu
•m
Elias Guðmundsson
sinni v;ð nýju símastöðina hjá
brúnni, en þú stofnun, á þeim
stað, lít ég ávallt illu auga,
þar var stigið eitt stóra spor-
ið í þá átt að gera veslings
gömlu Borðeyri að engu.
Þegar komið var yfir Hrúta-
fjarðará og útsýn til sjávar-
ins fór að opnast, varð ekki
hiá því kcmizt að þá tækju að
rumska ýmsar endurminrdng-
ar frá liðnum tímum, einkum
þá er sást yfir til Borðeyrar,
og ástand hennar nú borið
saman við það sem áður var,
— en það er kannski bezt að
tala með gætni um breytingar
síðustu tíma, þær eru margar
ennþá ekki fullgerðar og ekki
fengin á þe:m næg reynsla.
En hvað um það, þegar þarna
var nú komið, út um Gilstaði
og hinn fyrrverandi vold-
ugi Borðej'rarverzlunarstaðup
blasti þarna við manni Enu-
megin f jarðarins, þá varð ekki
hjá því komizt að sitt af
hverju, bæði skráð og óskráð,
staðfest og óstaðfest frá göml-
um tíma um einokun og illan
varning, skyti upp kollinum i
huga manns, en út frá þess-
um hugsunum hefur það vjst
verið að fyrr en mig varði var
ég farinn að raula þessa, á
sínum tíma misvinsælu vísu: ,
Sandholt úti á höfninni hóar,
í Helvíti eru kvalimar nógar,
maðkarnir í korninu kalla:
komdu pabbi og; éttu okkur alla.
Orsökin til þess að mér kom
þessi vísa í hug þarna h\’gg
ég að sé sú að ég lærði hana
í fyrstu ferð minni til Borð-
eyrar fyrir tæpum 60 árum.
Hvað sem nú leið öllum hug-
leiðingum um sögu Borðeyrar-
kaupstaðar, verzlunareinokun
og maðkakorn, urðu þær bráð-
lega að víkja fyrir nýju ljósi
sögunnar, en það hlaut óhjá-
kvæmilega að renna upp þeg-
ar maður sá heim að bænum
Reykjum, en þarna liggnr
vegurinn einmitt yfir hina
nafnfrægu spjótsmýri. Á henni
var það sem Grettir vó Þor-
björn t'xnamegin og Arnór
son hans, í hefnd fyrir At!a
bróður sinn, en sá bardagi er
frægastnr fyrir það, að Grett-
ir þurfti ekki nema aðeins eitt
högg til þess að vista þá feðga
báða inni í öðrum heimi, og
var þó engum vesaling lógað
þar sem Þorbjörn öxnamegin
var.
Það tók náttúrlega ekki
langan tíma hjá rútunni að
renna yfir landspildu Reykia-
býlisius, en á leiðinni þar út
og upp, eða kannski réttar
talað norðaustur á Hrúta-
fjarðarhálsinn, varð ekki hjá
því komizt að lenda í svipuð-
um hugle;ðingum og á Holta-
vörðiiheiði, þ.e. að bera sam-
an ferðatæknina, þægindin og
hraða nútímans, við það sem
áður var. En í þeim gamal-
dags hugleiðingum var ég
fyrr en mig varði farinn að
raula þessa, já guð má vita.
hvað gömlu vísu:
Hrútaf jarðiirliáls er enn
hreint sern áður var hann:
þi'ej'tir hesta, mseðir menn,
margbölvaður fari’ ’ann.
Framhald á 10. síðu.