Þjóðviljinn - 25.09.1957, Page 7

Miðvikudagur 25. september 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Harry Martinson kom til
Reykjavíkur í fyrradag —
öðru sinni. Röskur hálfur
fjórði áratugur er liðinn síðan
hann kom hingað fyrra skiptið
Þá var hann 2. kyndari á litlu
flutningaskipi, og var látinn
hremsa ketilinn meðan dallur-
inn lá í höfn. í>að var vetur
með kalda vinda; síðar lýsti
Martinson dvöl sinni í höfuð-
borg íslands í ferðabókinni
Resor utan mál:
„Hér lá ég í járnkviði skips,
stritaði og skalf Ketillinn er
miðstöð skips; utanverður er
hann einfaldur í sniðum og
ávalur, innanverður er hann
írumskógur af rörum og lok-
um. Köld örvæntjng nísti mig
í merg og bein. Örvænting,
sern' virtist ganga rak’eiðis út
úr köldu járninu. Eg sá ekk-
ert nema ketilveggina og ör-
endan rörskóginn. Það var sem
sæti ég aieinn í heiköldum
miðdepli algeimsins. — Eg
vann og söng þar inni í fimm
daga, og ég útmálaði fyrir
mér hvernig hinir köldu is-
lenzku vindar geystust áfram
þar úti;. ský mávamilljónanna
spegluðust á neth'mnu augna
minna: mig dreymdi hið örlög-
bundna myrkur, svartara en í
fornsögum. Mig dreymdi það,
umlokinn járni í gufukatli
norður við ísland". Lítt mátti
þennan örvæntingarfulla ketil-
hreinsará óra fyrir því að
hann kæmi aftur til Reykja-
víkur frægur maður að sitja
veizlur, iesa skáldskap og
svara spurningum um rök ald-
arinnar og líf mannsins En
nú er hann sem sagt kominn
í annað sinn.
Harry Martinson fæddist ár-
ið 1904 í Biekinge-héraði sunn-
arlega í Sviþjóð. Faðir hans,
sem var skipstjóri, dó frá
börnum sínum ungum; móðir
þeirra brá þó fyrir sig betri
fætinum og strauk til Kaliforn-
íu, en börnunum var komið
fyrir hjá vandalausum — gest-
ur vor er alinn upp á sveit.
,,Eg skalf vjð arin bernsku
minriar", sagði hann löngu síð-
ar. Fimmtán eða sextár. ára
gamall fór hann til sjós; og
næstu sex árin sigldi hann
höf heimsins, aftur óg fram.
■ Það voru löng ár, með nokkr-
um farmannsævintýrum milli
svefns og erfið s. Þau voru þó
ekki öll jafnþægileg eða hvers-
dagsieg; til dæmis ætluðu þeir
í Brasilíu eitt sinn að gera
hann höfðinu styttri fyrir
njósnir
Það bar t'l einu sinni er
skip Martinsons lá í fjarlægri
höfn, að kistii hans var stohð.
Upp úr því fór hann að skrifa,
að sjálfs sín sögn. í kistlinum
var mikið safn póstkorta frá
þeim stöðum, er hann hafði
g’st á langferðum sínum; og
þegar þau voru týnd, korn hon-
um í hug að festa minningar
sínar á blað, svo að borgirnar
hyrfu honum ekki með öilu.
Fyrsta bók hans var ljóðasafn-
ið Spökskepp, 1929; aðalper-
sóna þess er hafið. Sama ár
kom út í Svíþjóð hin sögulega
bók „5 unga“, þar sem fimm
ungir höfundar söfnuðu sam-
an nokkrum verkum sínum í
þeim yfirlýsta tilgangi að skera
upp herör gegn gömlum skáld-
um og úreltum skáldskap.
E rn þeirra fimmmenninga var
Harry Martinson.
Næsta bók hans var sömu-
leiðis ljóðabók: Nomad, 1931.
Hún vakti eigi litla athygli,
og þó fremur heimspeki höf-
undar en listfengi hans: mað-
urinn á að flakka, en ekki
eiga fastan bústað; enginn
skyldi verða myndugur, fyrr en
hann hefði farið umhverfis
jörðina. Og í næstu tveimur
bókum segir hann einmitt frá
heimsflakki sjálfs sin: Resor
utan mál og Kap Farvei. Þess-
ar bækur voru um efni svip-
myndir frá fjarlægum löndum,
auknar sundurlausum þönkum
höíundar um mannlif og nátt-
úru. En nú var það ekki boð-
skspurinn, sem einkum þótti
eftirtektarverður, heldur stíll-
inn — listin í frásögninni Sú
ritdýrð sem einkennir þessar
tvær ferðabækur Martinsons,
átti sér næsta fáar hliðstæður
í norrænum bókmenntum fyrir
fjórðungi aldar; enda var höf-
undinum þegar skpað í
■ fremstu röð sænskra rithöf-
unda, þaðan sem honum hefiur
ekki orðið þokað síðan, Það
hefur verið sagt að Rauðastofa
Strindbergs sé sú sænsk bók
sem torveldast sé að þýða á
önnur mál, sakir útsmogins
stíls og annarra margsiunginna
listbragða; næstar komi ferða-
bækur Harry Martinsons
Árin 1935 og 1936 gaf Mart-
öxulinn: yfirborð-djúp, eins og
lýst var ágæta vel í ritdóm-
um á sínum tíma. Martinson
te’ur sig finna undirrótina að
vonzku tímans í yfirborðs-
mennsku. hans, hraðanum og
glaumnum; við þurfum að fara
hægar og hafa lægra, gefa okk-
ur tima tii að heyra grasið
vaxa og ieggja eyrun við lág-
hér aítur óbreyttur, og er
fyrstu 29 söngvarnir í full-
gerðri frásögn af geimfarinu
Aniara“
Á þe'm árum, sem liðu milli
Cikada og Aniara^ hafði Mart-
inson bætt við 74 Ijóðum,
þannig að alis er bálkurinn um
loftskipið 103 kvæði upp á
218 b’aðsiður. Geimfarið er
LÍTILLIMGANG UR
að miklu skáldi
jnson út fyrstu skáldsögur sín-
ar: Nássloma blomma og Vág-
en ut. Þær eru dulkiæddar
sjálfsævisögur, mótaðar mild-
um tilfinningum og samúð með
olnbogabörnum. Á næstu fhnm
árum, 1937—’41, komu jafn-
margar bækur frá borði höf-
undar; en sá, sem ekki hefur
lesið neina þeirra, orðlengir
heldur ekki um þær. Skrifað
stendur að þrjár þeirra séu
einkum hugleiðingar um
sænska náttúru, í bundnu máli
og óbundnu; ein er reikningsskil
hötundar við vélamenninguna.
serií hann er bundinn, og
kommún'smann, sem hann
hafði aðhyllzt; hin síðasta kvað
yera fimleg árás á kvikmynd-
ir og stjömudýrkun. Engin
þessara bóka er þó talin hafa
aukið höfundarhróður Martin-
sons að marki, þótt þær vörp-
uðu að visu nýju og nýju ljósi
á . j ersónuleika hans. Ketil-
hre'nsarinn var kominn út
þangað, sem vindarnir gnúðu.
Harry Mart’nson vann ann-
an mikinn höfundarsigur árið
1945, með ljóðasafninu Passad:
Staðvindur. Nafnjð er kunnugt
úr fyrri bókum hans. Á öftustu
síðunni í Kap Farvel segir
har.n að hugsjón vor skui; ekki
vera fellibylurinn, heldur stað-
vindurinn mikli og máttugi;
voldugur, gáskafullur, ferskur
og lifandi: sífelld og eilíf viðr-
un“ í bókinni eru nokkur nátt-
úrukvæði, sem hafa ekki ann-
að markmið en lýsa yndi
skáldsins við fagra hluti; en
í meirihluta kvæðanna greinir
þó heimspekilegan undirstraum
— þau eru í senn grunduð á
hugsúri og t’lfinningu. Megin-
hugsun bókarinnar snýst um
tónunum i djúpi vor sjálfra. Það
er einkenni Hadesar, dauðra-
rikisins, að það vantar bæði
djúp og hæð; þar gerist allt í
einum fleti Þessvegna fallast
Evklídesi hendur, er hann kem-
ur með mælitæki sín til Hades-
ar; hann grúfist niður og græt-
ur. Vissulega er hugsun Harry
Martinsons ekki ævinlega jafn-
skýr og hann beitir stundum
hugtökum, sem virðast næsta
innanlóm við nánari athugun.
En hann hefur til að bera það
hjarta og ímyndunarafl sem
e'nmitt skilur skáld frá leir-^
smiði Jafnvel þegar hugsun
hans teflir á tæpasta vað,
bjargar hann máli sínu með
skáldgáfunni — hinni vand-
skýrðu og torráðnu. Hugsun
hans er ekki frumleg, fremur
en boðskapur Krists um ná-
unganskærleikann; en list-
fengi hans er sögulegt. Harry
Martinson er ekk: hugsuður
sem skáldar, heldur skáld sem
hugsar.
Næstsíðasta ljóðabók Mart-
insons heitir Cikada. Nafnið
minnir á hneigð skáldsins til að
nöta fágæt orð eða framand'eg
hugtök. og íþyng r hún stund-
um skáidskap hans. Cikada
kvað sem sé þýða gráshoppor:
eng'sprettur. Lokahluti bókar-
innar er kvæðabálkur í 29
köílum: Söngurinn um Dóris
og Mímu. Menn vissu ekki bet-
ur en flokkurinn væri á enda,
þar sem 29. ljóði lauk; en í
fyrra kom út nýjasta ljóðabók
Harry Martinsons til þessa,
Aniara — og hófst á þessari
skýringu: „Kvæðabálkurinn
söngurinn um Dóris og Mimu,
sem upphaflega var prentaður
í ijóðasafninu Cikada, birtist
sextán þúsund fet á lengd,
þrjú þúsund á breidd, farþegar
átta þúsund. Aniara er aðeins
eitt af þúsund geimförum sem
flytja jarðarbúa til Mars og
Venusar, með þvi að jörðin er
að verða óbyggileg sakir
geislaverkunar. En það hendir
dálítið slys í ge'mnum, þannig
að Aniara fer af braut sinni
og heldur síðan stanzlaust á-
fram á þr'ðja tug ára í stefnu
á stjörnumerki Lírunnar. Þá
eru loksins allir farþegarnir
dauðir; en þulurinn segir okk-
ur frá því allra seinasl, að
Aniara hélt áfram i fimmtán
þúsund ár í viðbót með bein-
in farþeganna gegnum nótt al-
geimsins. »
Aniara er voðalegt véyk Það
er likingarkvæði, og höfuð-
merking þess iiggur svo'i aug-
um uppi, að ekki þarf um að
ræða: það er ný völuspá,
he’.msslitakvæði um miðja tutt-
ugustu öld — innbiásið þeim,
ugg sem smíði kjarnorkuvopna
veldur hverjum góðum dreng,
þeim hrolli sem fyrirkuguð
eyðing heimsbyggðarinnar níst-
ir hvert ærlegt hjarta. En það
er að auki slungið margvís-
legum táknum. Miman virð-
ist til dæmis nokkurskcnar
ratsjá geimfarsins fyrst í stað;
en við nánari íhugun gerist
hún tákn skáldskaparins. sem
leiðir í ijós veraldir handan
við sjóndeild rýmisins, sem og
iiðinn fögnuð og ókomna kvöl.
En mímunni er einnig lýst orð-
um, sem vel mættu minna les-
andann á viðhorf skáfdsr'ns til
vélarinnar: hún er herra gæzlu-
manns síns, þulsins; har.n er
þræll hennar. Hvert ,tákn er
margrætt, þýðir bæði þetta
og hitt; — að skilja kvæðið
til fullrar hlítar er að end-
urlifa sköpunarstarf skálds-
ins sjálfs. o-st-v:
Víst mætti Aniara styttast
t;l bóta um miðbikið; sitihvað
í bálkinum er myrkara en yera
þyrfti, ef höfundur heíði á-
stundað ljósustu framsetnjngu.
En það mundu ýmsir, ætla,
að Aniara heyrði fiokk: stór-
kvæðanna í bókmenntum sam-
tímans. Því veldur einstætt
írjjyndunarafl skáldsins, mál-
fegurð hans og máttug kveð-
andi, hugsunarþróttur hans og
mar.nhygð — þær dísir sem
standa um vöggu tigins skáld-
skapar.
Harry Martinson er kominra
til íslands í annað sinn, aö
lesa skáldskap og flytja er-
indi. Eg veit ekki hvað þann
les né hvert umræðuefni hannt
kýs. En ég spái því að hann
lesi ljóð um mosann, sem lif-
ir myrkviðinn; ég spái þyj að
hann tali um ham.mgjukpsti
og lífsháska mannsins. Eitt er
víst: hlustendur hans nrnnu
heyra sannmennska rödd.
B B.
Tónlistarkennsla sé felld inn
skólakerfi landsins
I
Á aðlafundi Tónskáldafé- eðiilegt og fjölbreytilegt mús*
lagsins var samkvæmt tillögu íklíf, auka samsöng, hljóðfæra-
dr. Hallgríms Helgasonar sam- leik og æðri og lægri tónsköp-
þykkt einijma eftirfarandi á- un, efla áhuga á hljómle;ka-
lyktun: • sókn, bæta smekk, víkka sján-
„Aðalfundur Tónskáldafé- hrin.g og auka starfsgleði ogj
lags Islands 1957 telur mnið- manngildi uppvaxandi l:yn—
synlegt, að músik sé felld inn slóðar.“
í skólakerfi landsins á svipað- Tillögunni fylgdi svofelld
an hátt og með öðrum menn- greinargerð:
ingarþjóðum. Nú má heita, að Grundvöllur að músíkmenn.
þessi menntagrem se her mjog ingu fu]5orðinna er lagður g
afrælit, til stortjons fynr ton- æsku; hann ræður þvi úrslit.
menntalíf framtiðar.nnar. Um varðandi músíkþroska
Músík þarf að vera lifandi þjóðarinnar um framtíð alla.
í meðvitund þjóðarinnar. Og Hámenning þjóðanna hefuP
skólinn hlýtur að kveikja það , hverjum tíma ætíð alið me5
líf einna fyrst, sé rétt á lialdið. ^ auðugt músíklífi ant frá.
Bregðist hann, falla mður o- vöggulagi móðurinnar, vinnu-
bætanlegir þróunarmöguleibar. ]agi alþýðunnar
upp til ein-
Fundurinn varar við því á- tónlröfunda og vís-
standi, sem nú ríkir i skolum indamanna
landsins í músíkuppelcli, og lit- Skólinn er sú nútímastofn~
ur svo á, að gagngerar uinbæt- gem nær ffl allra jafnt. Og
ur á því sviði seu ein örugg-
asta leiðin, til þess að skapa Framhald á 11. síðu.