Þjóðviljinn - 26.10.1957, Blaðsíða 7

Laugardájjur: 26. október 1957 — ÞJÖÐVILJINN -• (T
Þegar við ókum eftir breið-
um götum Moskvuborgar undr-
aðist ég hinar mik'u breyting-
ar, sem orðnar voru síðan
1920. Þá hvíldi skuggi langrar
styrjaidar yfjr borginni, Að-
eins 15 ár voru liðin frá styrj-
öldinni víð Japani. Hún var
þungbær raun almúgánum
ríki keisarans. Niu árum eftir
lok þeirrar styrjaldar hófst
fyn-i heimsstyrjöldjn. Henni
lauk í Vestur-Evrópu haustið
1918, en því var sannarlega
ekki að heilsa í Austur-Evrópu.
Fyrri bandamenn Rússa, Bret-
ar, Frakkar, Serbar og fleiri
réðust inn í landið og auk þess
gerðu þeir út afdankaða keis-
arahershöfðingja. Þá hófst
borgarastyrjöldjn. Pólverjar
réðust inn í Ukrainu og finnsk-
ir ræningjaflokkar inn i Kyrj-
pla. Að baki fóru Bandaríkja-
menn og Japanir með ófriði
Frá Moskvu: Hótél Moskva til vinstri, Lenmsafnið til hœgri.
fyrr en varir. Við erum að
vinna íyrir framtíðina og sósí-
alismann“.
Spá þessa verbainanns
rættist
Moskva er að miklu leyti ný
borg. Að vísu standa enn mörg
hinna gömlu tví- og þrilyftu
timbur og múrstejnshús. Þeim
Hendrik Otíósson:
arum
Þættir úr austuriör
II.
inn í Síberíu. Árið 1920 var
búið að varpa öllu þessu dóti
á dyr nema Pólverjum og hvít-
liðaforingjanum Wrangel. Allt
landið. var sundurtætt af skot-
hríð og sprengjum, fólkið
komið á vonarvöl. Samt tókst
því að. sigrast á þessum vá-
gestum öllum. Það girti fastar
að sér ólina og hóf endurbygg-
inguna — nýsköpun þar sem
lítið var fyrir hendi að byggja
á. Sumarjð 1920 mátti sjá af-
leiðingar allra þessara hörm-
unga, sem yfir fólkið höfðu
dunið. Hús voru hrörleg og
matur af skomum skammti.
En áhugi fólksins fyrir því,
sem áunnizt hafði, var óbilað-
ur. Mér er minnisstæður verka-
maður, sem vann við timbur-
hlaða skammt frá gistihúsi
mínu þá. Hann hafði rúg-
brauðsbita í vasa sínum og
tevatnsflösku. Við og við beit
hann í brauðið og fékk sér
sopa úr tevatnsílöskunni. Þetta
var hans matur. Eg babblaði
stundum við hann. Hann við-
urkenndí, að þetta væri rýr
kostur, en hann væri þó stærri
en skammtur sá, sem hann og
aðrir verkamenn fengu fyrir
byltinguna. Áður var öll mat-
vælaúthlutun í höndum brask-
ara, þá var haftalaust ein-
staklingsframtak. Suma daga
fengu verkmenn engan mat. Þá
hafði hann orðið að hýrast í
einni skítugri kompu. Nú fékk
hann þó brauðskammt, stund-
um kjötbita eða fisk, að ó-
gleymdu teinu, sem er kjör-
drykkur Rússa. Þáð hafði eng-
inn verkamaður getað veitt sér
síðasta árið fyrir styrjöldina.
Nú höfðu börnin Hka eitthvað
utan á kroppimi. Það var
mefnilega haldið áfram fram-
leiðslunnl í vefnaðarverksmiðj-
um Moskvu, en hún var mik-
il vefnaðarborg.
„Enu, sagði þessi góði Ivan
IvahoVitsj. og glampi kom í
augu hans. „Okkar tími kemur
er ekki haldið mjög við, ekki
nema hið allra nauðsynlegasta.
Þau eiga öll að hverfa, nema
þau, sem tengd eru söguiegum
atburðum. Mörg þeirra, sem
eiga að standa, eru til litillar.
prýði, en þau eru minjagrip-
ir, sem ekki mega hverfa. Þeir
fara ekki að austur þar, eins
og bæjaryfirvöldin hér í
Reykjavík, sem rifu niður
Skólavörðuna og tættu njður
vigi Jörundar hunaadagakon-
ungs á Arnarhólstúni. — Ég
sá til dæmis andspænis einni
af byggingum 1. heilsuvemd-
arstöðvar Moskvu, tvílyft hús
með risi, mjög fátæklegt, en
vel við haldið. Hjá inngöngu-
dyrunum var málmplata og á
henni skýrt frá þvi, að þar
héfði einn af glæsilegustu rit-
höfundum Rússa á 19. öld,
stjómleysinginn Alexander
Hertzen (1812—1870), átt
heim árið 1843. Ósennilegt er
að þetta hús verði rifið.
3.
Sveinstauli nokkur, sem fór
tjl Moskvu í sumar, hefur helzt
haft þessi gömlu illa höldnu
hús til frásagnar af húsnæðis-
málum þeirra þarna austur í
Moskvu. Hann veit sennilega
ekki, að milli þessara húsa, í
húsagörðunum sjálíum, er ver-
ið að reisa nýjar og glæsileg-
ar íbúðabyggingar, 10 til 12
hæðjr eða hærri. En ungur
sveinn hefur sennilega aldrei
séð Veltuna eða hús Magnúss
heitins Benjaminssonar eða
ísafoldarprentsmiðju við Aust-
urstræti? Ég vil heldur ekki
ófrægja þennan ágæta ihalds-
ins „stolt og prjál' mcð því
að væna hann um að haonn
hafi lagzt svo lágt, að beygja
höfuð sitt við dyrustafi bragg-
anna, seim eru íbúðlr þúsunda
Reykviikinga í þcssum sælu-
reit íslenzka ihaldsins. Hér er
framtakið frjálst —
Úr þvi að ég íór að minnast
á hús og húsnæðismál, er bezt
að ég fjölyrði nokkuð um þau.
Þegar fornvinir Morgun-
blaðsins, nazistar Hitlers, brut-
ust inn í Ráðstjórnarríkin sum-
arið 1941, létu þeir sér ekki
nægja að ræna og drepa ó-
breytta borgara heldur tóku
þeir sér fyrir hendur að brenna
og spilla eins mik'lum verðmæt-
um ög þeir gátu. Það er bezt
að geta þess að herraþjóðin
myrti um 25 milljón ó-
breyttra borgara. Mest var það
varnarlaust fólk. Ekki var
hetjulundin meiri en svo, að
herramennirnir kusu heldur að
snúa vopnum sínum gegn ung-
börnum og gamalmennum en
Rauða hernum. Þeir brenndu
og sprengc’u í .loft upp sjötíu
milljónir fermetra af ibúðar-
húsnæði. í sumum borgum,
sem barizt var lengi um, eins
og til dæmis Stalingrad, stóð
ekki steinn yfir steini. Ef við
ætlum hverja íbóið um 50 fer-
metra, eru þetta samtals ein
milljón og fjögur hundruð þús-
und íbúðir. Þarna hcfi ég þó
ekki tal ð með aðrar bygging-
ar, sem ■ Þjóðverjar (já stund-
um heyrir maður þá nefnda
menningarþjóð) eyddu, suraar
söguleg menn'ngarverðmæti.
Taiið er að 20—25 milljónir
manna hafi misst hejmili sín á
þeim fjórum árum, sem Ráð-
stjórnarþjóðirnar áttu í höggi
Gömlu íbúðarhúsin i Moskvu
eru að hverfa. En þeir eru
undariegir menn eystra. Þeir
láta íbúðarhúsin sitja fyrir
fiestum öðrum byggingum.
Moskva v.arð lengst af að sitja
á hakanum vegna þess að þar
urðu skemmd.'r ekki ýkja mikl-
ar af vö.ldum Þjóðverja. Nú er
gengið frá 200 íbúðum á dag
í Moskva, en afköstin aukast
með hverjum mánuði og á-
ætlað er, að næsta ár verði
meðalafköst’in 265 íbúðar á
dag. 1959 330 og 1960 400 í-
búðir á dag.
Nú kemur það sér vel, að
stórir húsagarðar voru milli
, V'
husanna í Moskvu, í.Þeír “í
Moskvu háfa nefnilega þann
hátt á, að þeir byggja nýjú
húsin yfjr húsagarðana. FyrSt
eru húsin byggð, en þegar þau
eru fullgerð, eru gömlu húsin
rifin, og fólkið flytur inn í
nýju íbúðirnar. Þeim fylgja
heimilisvélar og aðrir hlutir,
sem nú teljast nauðsynlegir
til heimilisþarfa. Þetta gefur
auk hinna nýju íbúða, breið-
ar og fagrar götur. Breidd
hverrar götu tvöfaldast eða
jafnvel þrefaldast. Hvergi í
Evrópu eru jafnbreiðar götur
og í Moskvu. Þar er tvíslefnu-
akstur, en milli akveganna eru
raðir trjáa og bekkir fyrir
fótgangandi fólk. Já mikil er
sérvizkan hjá þeim í Moskvu.
íbúðahúsahverfi í Moskvu.
við herraþjóðhia.
Á fyrstu 10 árunum eftir að
nýsköpunin hófst, að styrjöld-
inni lokinni, voru reistar nýj-
ar íbúðir samtals 300 milljón-
ir fermetra, eða um sex millj-
ónir íbúða, ef vér ætlum 50
fermetra íbúðir. Til saman-
burðar skal þess getið, að í
öllu Rússaveldi keisarans námu
íbúðir ' samtals 200 milljónum
fermetra. Á 5 ára áætlun
þeirri, sem byrjað var að
íramkvæma . í. íyrra, verða
reistar ibúðir samtals um 350
miiljónir fermetra.,
s
Það er ekki eins og hjá oss
hér í Reykjavík. Bæjarstjórnar-
íhaldið leyfir að reisa ný stein-
hús við fjölförnustu og
þrengstu göturnar eins og
Laugaveginn og Austurstræti.
Hvað skyldi sú ráðsmennska
að lokum kosta bæjarbúa þeg-
ar bærinn neyð'st vegna um-
ferðarinnar til þess að kaupa
ailar lóðirnar og húsin á þeim
til þess að geta bréikkað þess- •
ar aðalgötur bæjajans?
Það er vitaskuld ekki ein-
staklingsf tfamtek e' í jbygginga-
raáium Moskvuborgar. Þar
byggjr hið opinbera og leigír
síðan ibúðimar. Fer leigan eft-
ir stærð íbúðarinnar og tekj-
um leigjanda. , Hún er ;frá
þremur upp í sjö 'af hundraði
teknanna. Ýmsir munu eflaust
spyrja hvort menn kunni því
ekki illa, að mega ekki byggja
sér sjálfir íbúðir. Það má vel
vera, að enn séu til fáe.'nir
menn, sem gjarnan vildu
græða heilt hús á því að taka
að sér að byggja tvö hús í
ákvæðisvinnu fyrir aðra. En
ég hygg að þeir menn hverfi
nú óðum austur þar, sem
hyggja á slíkt brask. Yfirgnæf-
andi meirihluti manna fagn-
ar því, að fá umráð góðrar
nýtízku íbúðar. Þessutan vita
menn, að þeir eiga sinn hlut
í öllum þessum íbúðum. En af
þessu leiðir, að þarna þarf
enginn efnalaus maður að bera
þær byrðar og áhyggjur, sem
menn hér á íslandi verða að
sligast undir, þeir er lagt hafa
út á þá erfiðu braut, að koma
sér upp húsi eða íbúð. Þeir
verða velf’est.'r að greiða alla
íbúðina eða húsið á 20 til 30
árum. Ein kynslóð á að þræla,
bg. eitra;. líf . sijti nfeö ’áhyggjum
til þess að geta-gféitt upþ hús,
sem'á ef til vill að standa í'
100 til 200 ár. Þær sálarkvalir
og andleg örkuml þekkja þeir
ekki austur, í Moskvu.
Hvað heldur þú nú, lesandi
góður, að ráðamenn Reykja-
víkurbæjar hefðu þurft langan
tima til þess að byggja upp
stórborg eihs og til dæmis
Stalíngrad? Ætli alþj'ða manna
hefði ekki fengið að draga
fram lífið i braggahverfúm
þeim er herraþjóðin skildi- efí-
ir.
II.
Það þarf marga menn til þess
að vinna að jafn stórkostleg-
um byggingaframkvæmdum
um leið og öll framleiðsla
éykst hröðum skrefum, stór-
iðja, námugröftur og matvæla-
framleiðslan. Þarna verður
hver einasti maður að v'nna
við einhver þjóðnýt störf. Það
er ekki hætta á atvínnuleysi
hjá þeim austurfrá.
Við sáum konur sópa götur,
aka vörubifreiðum og vinna
að múrverki. Mér er engin
launung á því, enda engu að'
leyna. Konan mín spurði konu
eina, sem vann að múrverki,
hvort það væri ekki erfitt. Jú,
svaraði konan, en ég er sterk
og hraust. Svo fellur mér þessi
vinna ágætlega, hún er holl
og skemmtileg. Hvort hún
fengi sama kaup og karlar?
Sú rússneska var í fyrstu ekki
v'ss um að hún hefði skilið
spurninguna, fannst hún senni-
lega afar barnaleg. Jú, auð-
vitað. Hvernig væri annað
hugsanlegt?
Mikil ósköp hafa Morgunblöð
um allan heim hrópað upp um
að konur væru látnar vinna
erfiðisvinnu í Ráðstjómarrikj-
unum. Þrælahaid og þesshátt-
ar hafa þau hrópað. Ekk' man
ég til þess, að Morgunblaðið
hér hafi nokkurntíma m'nnzt
á þær milljónir, sem vinir
þess nazistamir rnyrtu í Ráð-
stjórnarrikjunum. Þeim er nú
hampað og hælt á hvert reipi,
Þjóðverjunum. Aflejðingin a£
krossferð herraþjóðarinnar var
ægileg fyrir efnahag og fram-
leiðsíu Ráðstjómarríkjanna.
Þegar tugir milljóna þurrkast
a ia. sir