Þjóðviljinn - 09.03.1958, Blaðsíða 3

Sunnudagur 9. marz 1958 — ÞJÓÐVILJINN
Sigurður malari
9. marz 1833 — 9. marz
í dag eru liðin 125 ár frá fæðingu Sigurðar Guð-
mundssonar málara og rétt öld á pessu ári frá þvi að
hann settist að hér í Reykjavík. Fyrir hálfum mánuði
var Þjóðminjasafn íslands 95 ára, en Sigurður málari
var forvígismaður að stofnun pess og annar forstöðu-
maður pess fyrstu 11 árin.
vík. Einsetti hann sér að
gera það sem hann gæti til að
koma á ýmsum nýungum
menningarlífi Reykjavíkur.
að
góðir.
Minningarsýning um Sigurð
málara í tilefni þessara afmæla honum
í Bogasal . Þjóðminjasafnsins
liefur verið opin liálfan mán- Hóf merki íslenzkrar
uð og hafa séð liana um 2000 menningar
manns. Er nú hver síðastur að Sigurður málari dvaldi svo í
sjá hana. Kaupmannahöfn í níu ár og
Einn daginn litaðist undirrit- eignaðist að vinum marga beztu
aður um á sýningunni í Boga- Islendinga er þá voru þar.
salnum og ræddi þá við arftaka Fyrir réttum hundrað árum fór
Sigurðar málara, dr. Kristján hann heim til íslands og eftir
Eldjárn þjóðminjavörð. og er ferðalag um Breiðafjörð settist
árangurinn af þeim viðræðum hann að hér í Reykjavík, og
eftirfarandi. Það sem missagt átti hér heima ólifuð ár.
Málaralistin varð
þolía um set
Hugsum okkur menningar-
ástandið í Reykjavik fyrir öld,
þegar danskt kaupmannavald
og danskir eða dansklærðir
embættismann ríktu yfir snauðu
þurrabúðarfóiki; alls í bænum
um 1400 sálir.
Úti í Kaupmannahöfn kynnt-
ist Sigurður ýmsu í menntalífi
er tóku vel við honum og voru: borgarinnar og þar liefur hann
kann að vera ber liinsvegar að
skoða sem sök undirritaðs.
Övænlegt bóndaefni
S’gurður málari fæddist að
Heiluiandi í Skagafirði 9. marz
1833, en þar biuggu foreldrar
hans. Snemma kom fram hiá
honum Fngun og hæfileiki t.il
að teikna. skera út og mála.
Slíkt mnn hreint ekki hafa
vorið taldir nauðsynlegast.ir
eiginieikar fvrr verðandi
bónda. ÞAtti S'Vurður svo ó-
vænlegt. bóndaefni að tekinn
var sá kostur að senda hann
til Kaupmannahafnar aðeins 16
ára, o.g skyldi hann þar læra
að mála.
Gelck úr vistinni
Þegar hinn ungi Skagfirðing-
ur kom í vistina hjá málara-
meistaranum í Kaupmannahöfn
kom í ljós að hann átti að
mála hús og annað slíkt í þeim
dúr. Það var alls ekki þetta Aðalsteini
sem Sigurður vildi læra, — og Sveinssyni,
því gekk hann úr vistinni hjá
meistara sínum. Hamingjan var
þessum 16 ára pilti svo hlið-
holl að hann komst inn í Lista-
háskólann. Naut hann þar
Konráðs Gíslasonar, er kom
honum á framfæri, sýndi próf-
cðlazt hinn mikla áhuga sinn
fýrir menningarsögu og menn-
ingu yfirleitt. Segja má að hér
í Reykjavík hafi flest er laut að
menningarmálum verið van-
rækt, og verkefnin því óþrjót-
andi þegar Sigurður kom heim,
enda fór það svo að hann lagði
málaralistina á hilluna að
mestu þegar heirn köm, til að
sinna öðrum verkefnum, er
honum hafa fundizt brýnni
nauðsyn að sinna. Málaði hann
aðeins nokkrar mannamyndir
svo og altaristöflur — eftir
pöntun. (Á sýningunni í Boga- i
Reykjavík einni nú. Það salnum eru níu olíumálverk og
engum getum að því að j 45 teikningar).
íbúar í Reykjavík voru þá
um 1400 talsins, en á öllu land-
inu um 65 þús., eða álíka og
búa í
þarf
Mynd af mál-
verki Sigurðar er
hann gerði af
vini sínum Jóni
Þetta er ein af
að kenna barni
myndum Sigurðar málara: amma eða fóstra
að lesa. Hún var birt framan á stafrófskveri
sem út kom 1854.
leiða að menningarlíf höfuð- Islenzki kven-
borgarinnar hefur verið harla búningurinn
snautt á þeim árum. Sigurður Eitt það fyrsta sem Sigurð-
málari hóf þegar eftir heim- ur málari lét til sín taka var
komuna að skipta sér af öllu íslenzki kvenbúningurinn. Hon-
essornum teikningar Sigurðar er menningu varðaði í Reykja- um fannst búningur kvenna á
mim
Frá minningarsýningunni í Bogasal Þjóðminjasafnsins. Nokkrár mynda hans sjást á veggj-
imum. Á gólfinu eru sýningarborð með litaspjaldi hans, nokkrum bókum, bréfum frá honum
og bréfum frá vinum hans, — Ljósm, Sig. Guðm,
íslandi þá í senn ljótur, óþjóð-
legur og óhentugur. Hann
skrifaði í Ný félagsrit 1857 um
það mál, og eftir heimkomuna
beitti hann sér fyrir því að
konur tækju upp nýjan búning,
fegurri, með þeim árangri að
gamli skautbúningurinn lagðist
niður og tekinn var upp nýr
skautbúningur er Sigurður
hafði gert. Hann réði snioum og
nýrri gerð af faldi og teiknaði
mikið af mynstrum og baldír-
ingum til þess að liafa á þess-
um nýja búningi.
Leyniféiag — gleðileikir
Árið 1861 var stofnað hér í
Reykjavík leynifélag, er hinir
fáu borgarar og embættismenn
bæjarins munu hafa litið mjög
illu auga. Hét það Kvöldfélagið.
Félag þetta mun hafa risið upp
af leikstarfsemi, sem þá var
hafin og nefndist gleðileikir.
Var þetta menntamannafélag;
hélt vikulega fundi, umræðu-
efni hverskonar menningarmál
og pólitík. Það var raunar
kappræðufélag, en tilgangur
þess var þó ekki mælskulist,
heidur fyrst og fremst að halda
íélagsmönnum andlega vakandi
og styðja að framgangi þjóð-
jrifamála.
Sigurður málari var einn af
itofnendum þessa félags, og
þar ræddi hann áhugamál sín,
menningarmálin.
Frumkvöðull að stofnun
Þjóðminjasafnsins
Eitt af hinum mörgu áhuga-
málum Sigurðar málara var
varðveizla íslenzkra sögulegra
minja og menningai’verðmæta
Hann skrifaði fyrst um nauð-
syn fornminjasafns 24. apríl
1862, í blaðið Þjóðólf .... Það
carð til þess að sr. Helgi frá
Jörva gaf fyrstu gripinn til
þess, — og þar með var Þjóð-
minjasafnið stofnað. Formleg
stofnun þess var 24. febrúar
1863.
Jóni Árnasö’ni var falið að
stjórna safninu, en hann fékk
því fljótlega til leiðar komið p.ð
Sigurður málári vár gerður
stjórnandi safnsins ásamt Jóni.
Það var Sigurður sem vann nær
allt sem unnið var við safnið.
Hann skrifaði skýrslur, þar sem
hann naut hinnar rniklu þekk-
ingar sinnar á menningars'gu.
Viðaði hann að sér miklura
heirnildum, sem lionum entist
ekki aldur til að v nna úr. Bók
lians um rannsókn hans á
Þingvöllum, alþingisstaðnum,
kom út að lronum látnum.
Á 1000 ára hátíð
S s’an d sbyggðar
Þótt Þjóðminjasafn væii
formlega stofnað, átti það við
milda örðugleika að etja, fvrst
og fremst f járhagslega. Það
gekk erfiolega að fá stjórnar-
völdin til að láta fé til safns-
ins. Áhugamenn voru að skjóta
saman til þess að geta keypt
gripi til safnsins. Auk þess var
safnið á flækingi með húsnæði,
-— en peningaleysið var þó
verst.
Siguröur málari vi'.di koma
upp húsi yfir safnð. Helzt
vildi hann að byggt yrði liús
yfir safnið 1874, á 1080 ára
hífcíð Islandsbyggð sr. Ilann
talaði um það í Kvöldfé’aginu,
að þjóðin þyrfti að gera- nieira
en aðeins að haida Ií ítlð. Það
fór hmsvegar svo aó ekkert
var byggt.
Vatnsinál Reykjavíkur
í Kvöldfélaginu talaði S'gurð-
ur nm að auka þyrfti skemmt-
malífið, fegra það og bæta.
Hann beitti sér einnig fyrir
vatni i bæinn. í þá daga var
vatnið sótt í meir og minna ó-
þrifa’ega brunna.. S'gurður mál-
ari flutti fyrirlestur um vatns-
ástandið í bænum, reiknaði út
hvað kostaði að bera vatn í
hvert hús, og hvað kostaði
vatnsrenna til þæiarins. Það
munu menn almennt hafa skil-
ið. Hann lagði einniv óherzhx ,
á heilsufarsléga og þrifnaðar-
lega hlið vatnsmálsins, en það
mun fólk hafa skilið nokkru
miður.
I minnisbókum Sigurðar og
lausum blöðum eru gevmdar
pthugasemdir hans um skipulag
bæjarins.
Framhald á 10. Síðu-