Þjóðviljinn - 23.04.1958, Blaðsíða 7

------- Míðvikuílsgur ?£ „„ ,,
Bér sést ein af nýjustu og fullkomiMista sprengjuþotomi
bandariska flughersins. Það eru flugvéiar af þessaii gerffi
sem sendar eru af staffi í átt tll skotmarka í Sovétríkj unuat
£ hvert sinn sem eitthvað tortryggilegt sést í bandarískum ratv
•»
sjárstöðvum, — og þaffi var einnig flugvél af þessari tegund
»em misstí úr sér vetnissprengju yfir sjálfum Bandaríkjunum
fyrir nokkrum vikuim.
starfa við radíumrannsóknir og
annað sem því kemur við, en
allt mannkynið. Hvað hljótast
muni af því, að ungbörn fái
í - beinin skammt af strontíum
90,. haldi áfram að fá þetta
efni allan vaxtartímann, fæð-
ist einnig af mæðrum sem hafa
strontíum 90 í beinunum, það
veit enginn ennþá. Með tíman-
breytingu, Syrir mörgum öld-
um. Enn þann dag í dag eru
allir kollóttir nautgripir þar i
landi afkomendur þessára
nauta. Ef til vill er hér einhver
kona viðstödd, sam langar til
að eignast dýran pe!s og kann-
ast þá líklegá við orðið stökk-
fei-cyfinSa-.T.-.inknr úr auglýs-
in'sum í biöðunum. Þettá er
togimd af minld, sem kom fram
við stöiv tVreýtingú, og hann er
þétthærðári en aðrir minkar
og þess vegna eru skinnin
betri.
t>að er lítil von til þess að
mannkynið muni baina . viffi
stökkbreytingar, það er siður
en svo, stökkbreytingar eru
langoftast óheppilegar og valda
vanskapnaði. Það hefur verið
reynt að kynbæta korn og
: stupdum tekizt, en fyrir hvert
i
Ahrií yetnissprengjiinnar
á stríðs- og friðartímum
Þegar sprengjan springur
breytist nokkuð af úraninu í
strontíum 90. Þetta efni mynd-
ast þó ekki þegar í stað, held-
ur krfpton, lofttegund sem
þýtur upp og myndar hið gor-
kúlulaga ský, en efni þetta er
mjög skammært og helmingur-
inn af því breytist í annað efni
á 33 sekúndum. Þegar það
breytist kemur fram rúbídum og
varir litlu lengur, en breytist
svo í strontíum 90, sem dreifist
í afarsmáar agnir hátt uppi í
íoftinu, og fer það eftir stærð
sprengjunnar hve hátt það
nær. '
Af rarmsóknum dr. Libbys
varð það ljóst, að strontíum
90 hegðar sér á tvo vegu næsta
ólíka — það fer eftir stærð
sprengjunnar, og fellur tvenn-
skonar helregn. Þess má geta,
að þegar sprengja springur
svo nærri jörð, að blossinn
snertir hana, feílúr, allmikið af
strontíum 90 á staðnum og í
umhverfinu. Sé sprengjunni
hins vegar kastað og hún lát-
in springa hátt í lofti, mun
mest allt af efni þessu fara
upp í loftið, en hvort sem er,
mun það staðnæmast í éfri
loftlögunum. Sé sprengjan
minni en eitt megatonn, eða
með öðrum orðum jafngildi
einni milljón tonna af trótýli,
kemst strontíum 90 ekki hærra
en upp í hin neðri loftlög, en
vegna stefnu vindanna í þess-
um loftlögum, berst strontíum
90 kringum jörðina á breiðu
svæði, eða belti, sem fylgir
breiddarstigunum, og eftir svo
sem einn mánuð.fellur það með
regni eða snjó niður á jörð.
Þegar sagt er frá því í blöð-
um, að geislavirkt regn hafi
íallið í Noregi, Danmörku og
Englandi, getur . athugull les-
andi getið sér til um stærð
sprengjunnar.
Allt öðru máli er að gegna
um strontíum 90 frá þeim afar-
stóru sprengjum, sem eru stærri
en eitt megatonn. Libby segir
að takmörkin ákvarðist nokkuð
nákvæmlega við þessa
sprengjustærð. Þegar stórar
sprengjur eru sprengdar, kemst
strontíum 90 alla leið upp í
stratosferuna, en þar eru vind-
ar mjög stöðugir, en strontíum
90 ákaflega fínt, eða álíka
stórt í sér og vírusar eru, og
þess vegna getur það haldizt
þar svo árum skíptir, eða svo
sem tíu ár að meðaltali. Það
dreifist jafnt um allan hnöttinn.
Þetta helregn er það sem kall-
ast háloftshelregn (global fall
out) og vissulega hafa það ver-
ið skýrslur um það sem hafa
komið Albert Schweitzer til að
gefa út áskorun sína. Við fá-
um öll nokkum veginn sama
skammt af þessU eitri, hvar á
hnettinum sem við erum stödd.
Allar lifandi verur verða fyrir
því.
Hve mikil hætta mun nú
stafa af því? Er þetta efni, sem
er ósýnilegt, lyktarlaust, bragð-
laust, kemur á jörð, leggst það
sem ósýnilegur hjúpur á hvað
sem er, jurtir og jarðarsvörð.
Það endist lengi, helmingur-
inn af því breytist í annað
efni á 28 árum, svo það er
mesta óhræsi viðureignar. Það
sígur í jörð með regnvatninu,
eitrar síðan drykkjarvatn, hús-
dýrin éta jurtir, sem hafa
drukkið þetta í sig, og síðan
fáum við það úr mjólk og
mjólkurafurðum,
Þvi miður er strontíum 90
svo líkt kalki, að menn og
dýr taka það til sin á svipað-
an hátt >og kalk, og þess vegna
fer það i beinir> og situr þar
fast. Strontíum 90 sendir frá
sér betageisla, sem ekki ná
langt (h.u.b. einn millímetra)
óg eru svo veikir, að þeir
komast ekki gegnum húðina.
Sams konar geislar myndast
í sjónvarpstækinu, en komast
ekki gegnum glerið, og eru því
engum hættulegir nema þeim
sem framleiða eða gera við
sjónvarpstæki. En þegar efni
sem senda frá sér betageisla,
Síðari hluti
komast inn í mannslíkamann
og geislamir eru í beinunum,
fer svo á endanum, að bein-
mergurinn skemmist, og mað-
urinn veikist af hvítblæði eða
beinkrabba. Þetta tekur nokk-
ur ár, líklega 5 til 15. Vegna
þess hve strontíum 90 er líkt
kalki, er þeim hættast, sem
eru á vaxtarskeiði, börnum og
unglingum. Þeim sem full-
orðnir eru er ekki eins mikil
hætta búin.
Þá er að svara því, hve mik-
ið magn muni þurfa af þessu
eitri, svo að það valdi slíku
böli, en um þetta er nú þrátt-
að meðal vísindamanna. Það
er enginn ágreiningur um það,
að strontíum 90 sé hættulegt,
heldur hve mikið muni þurfa
af því til að valda veikindum.
Strontíum 90 er nýtt efni, og
margt á huldu um það, en
svo mikið vita menn, að það
er náskylt radíum, og því er
álitið að maður þoli álíka mik-
ið af því og radium. Það er
miðað við radíum og um það
hvaða hámarksskammt maður-
inn þoli er nú verið að þrátta.
Dr. Libbys segir eins og satt
er, að.mikið þurfi til enn, áður
en því hámarki er náð, en
aðrir ábyrgir vísindamenn
segja, að hámarkið sé sett allt
of hátt, því það sé öðru máli að
gegna um einstaklinga, sem
um verður úr því skorið, hvort
það eru bjartsýnismennimir
eða bölsýnismennimir sem hafa
rétt fyrir sér. Ef bjartsýnis-
mennirnir hafa rétt fyrir sér,
þá er það gott, en ef bölsýnis-
mennirnir hafa rétt fyrir sér,
má ekki miklu bæta við það
sem komið er.
Væri ekki rétt að við mæðurn-
ar krefðumst að miðað væri
við skoðun bölsýnismannanna?
Próf. Rotblat segir svo: „Eiga
þá allir menn á jörðinni um
allan aldur héðan í frá að
súpa seyðið af þessum
heimskulegu aðgerðum, sem nú
fara fram?“
Ég hef ekki viljað lýsa á-
hrifum geislaverkunar á erfða-
stofnana, en um það hefur
allmikið verið rætt, en ekki á-
lít ég að það nái nokkurri átt
að segja frá því í smáatriðum.
Ég álít að það sé auðveldara
að fá menn til að skilja yfir-
vofandi hættu, ef þeim er gert
það ljóst, að börn þeirra geti
orðið fyrir henni eftir svo sem
10 til 15 ár, svo framarléga sem
þessar heimskulegu tilraunir
eru ekki stöðvaðar, en að fá
þá til áð reyna að afstýra
hættu, sem ekki er von á fyrr
en eftir hundrað ár.
Það er staðreynd að geisla-
verkanir geta skemmt erfða-
stofnana, því þær valda stökk-
breytingum, sem ætíð eru ó-
heppilcgar. Venjulega eru þeir
einstaklingar, sem fyrir þessu
verða dauðvona innan skamms,
en jafnvel þó að þeir lifi og
geti eignazt afkvæmi, ganga
breytingarnar að erfðum til ó-
fæddra kynslóða. Erfðastofn-
ar manna eru óbreytanlegir að
jafnaði og breytast aðeins við
stökkbreytingu.
Dæmi úr dýraríkinu má
nefna: f Englandi komu fram
kollóttir náútgripir með stökk-
■ eitt kornax sem hefur reynzt
betra en áður hefur þek k*t
hafa við stökkbreytingar kom-
ið frám milljónir 'af ’transköp-
uðum kornöxum.
Það má gleggst sjá af af-
stöðu læknanna, hve hættuleg-
ar geislaverkanirnar eru taldar.
Vegna þess hve mjög þær hafa
aukizt, eru læknar farnir að
spara svo sem unnt er gegnum-
lýsjingar, því að þessir ' geislar
hafa sömu áhrif, Læknar hafa
með sér alþjóðleg sárntök um
þetta, og ekki getur það komið
af góðu, því gegnumlýsihg og
röntgengeislun er eitt af þinum
beztu hjálpartækjum, sem
læknisfræðin á yfir að ráða,
bæði til að greina sjúkdómá og
til að lækna þá, m.a. krabba-
mein.
Ég get þessa af því: að þær
sprengjur, sem þegar hefur ver-
ið varpað eru hættulegar kom-r
andi kynslóðum, þessu má ekkí
gleyma, og nú hefur ný hsétta
bætzt við, hættan af strontí-
um 90, og sú hætta er nálaig-
ari. Það er ískyggilegast að
þetta efni fellur svo hægt, að
áhrifin af fyrstu ægisprengjun-
um hafa ekki enn náð hámarki.
Lauslega áætlað eru tveir
þriðju af því strontíum 90, sem
íallið hefur hingað til, úr þess-
um hinum fyrstu sprengjum,
sem sprengdar voru árið 1954,
og það má búast við að strontí-
um frá þeim haldi áfram að
falla til ársins 1990, og að há-
markinu verði náð rétt fyrir
1970.
Með hverri sprengju, sem
sprengd er, eykst magnið af
strontíum 90 og bætist við það
sem fyrir er,..og á fiverjum
degi fáum við einhvetjá ögn
af þessu eitri til viðbótar í
beinin. Allir, sem hér eru
staddir, hafa þetta efni í bein-
unum, og börn okkar hafa það.
Það eru engar ýkjur, að allir
menn á hnettinum hafa strónti-
um 90 i beinunum.
Að siðustu vil ég geta þéss,
að það eru áhrifin af stront!-
um 90, sem skera úr .um það,
hve langt megi ganga í styrj-
öld. Sé farið fram úr því m.a.rki
af strontíum 90, sem manns-
líkaminn þolir, tortímast allir,
jafnt vinir sem óvinir. Dr.
Framhald á 6. síðu