Þjóðviljinn - 06.09.1958, Blaðsíða 3

Laugard&g'ur 6. septembei' 195S — ÞJÓÐVILJINN — (3
Oft hef ég verið spurður
1 íbRÓTTiH um það hvort það sé réttur
| c rnu 11 lii /^4 framburður hjá þulum og
BrrsTJOKh rniuAMB utiCASae fréttaroó'nnum útvarpsins að
nota orðmyndir eins og netja-
Þi*óttur leikur í fvrstu
deildinni á næsta ári
Sigraði ísíirðinga 3:1 (1:1) (2:0) í úrslita-
leik 2. deiidar
ar W. Sheriffs skorar fyrir þá
úr sendingu frá Helga Árna-
syni. Er nú Þróttur nær óslitið
í sókn fyrstu 20 mín. hálfleiks-
ins. Skora þeir 3. mark sitt
á 15. min. og var aðdragandi
þess sá, að Helgi Árnason v.
útherji komst innfyrir h. bak-
vcrð IBÍ og lék óáreittur upp
að endamörkum (hvað var
vörn Isfirðinga að hugsa?) cg
sendi knöttinn þaðan fyrir
markið, en þar náði Jón mið-
framh. knettinum og skoraði
af stuttu færi. í>að sem eftir
var leiksins skeði fátt mark-
vert.
Liðin:
Þróttur: Guðjón Oddsson,
Eysteinn Guðmundsson, Har-
aldur Baldvinsson, Marteinn
Viggósson, Jón Guðmundsson,
Guðmundur Gislason, Ómar
Jónsson, William Sheriffs (fyr-
irl.), Jón Magnússon, Jón Pét-
ursson, Helgi Árnason.
I. B. í.: Pétur Sigurðsson,
Ölafur Þórðarson, Þorvaldur
Guðmundsson, Björn Helgason,
■ Viðar Hjartarson, Albert K.
Sanders. (fyrirl.), Gunnar Sum-
arliðason, Gunnar Sigurjóns-
son, Erling Sigurlaugsson,
Kristmann Kristmannsson,
Kristján Jónasson.
Dómari: Þorlákur Þórðarson.
Línuverðir,: Árni Njálsson .og
Einar Hjartarson.
Fyrri hálfleikur 1:1.
I byrjun leiksins voru Is-
firðingar mun ákveðnari en
andstæðingar þeirra. Náðu þeir
að skapa sér allgóð tækifæri
til markskota, en tókst ekki
sem skyldi að nýta þau. Um
miðjan hálfleikinn lifnar held-
ur yfir Þrótturum og síðasta
stundarfjórðunginn var frum-
kvæðið í leiknum í höbdum
þeirra. Tókst þeim að skora á
38. mín. og var þar að verki
hægri útframherji þeirra, Óm-
ar, er skoraði úr ágætri send-
ingu frá Jóni, miðframherja.
En ekki var liðin mínúta, er
knötturinn hafnaði í neti
Þróttar. Lék miðjutríó Isfirð-
inga hreinlega í gegnum vöin
Þróttar, sem var alveg óviðbú-
in þessari leiftursókn og gerði
þvi aðeins fálmkenndar tilraun-
ir til að stöðva aridstæðingana.
Rak miðframherji ísfirðinga
Erling endahnútinn á sóknar-
lótuna og skoraði af stuttu
færi óverjandi. Á síðustu mín
hálfleiksins var Jón miðfram-
herji Þróttar í ágætu skotfæri,
en vörn Isfirðinga tókst naum-
lega að bjarga.
Seinni hálfleikur 2:0
Strax á 2. mín. hálfleiksins
taka Þróttarar forustuna þeg-
Liðin
Bæði þessi lið voru langt frá
því, að sýna sæmilega knatt-
spyrnu í þessum leik. Var alit
of mikið um, að knötturinn
færi frá andstæðingi til and-
stæðings í stað þess, að hann
gengi milli samherja. Ástæður
fyrir þessu eru þær, að leik-
menn beggja skortir knattmeð-
ferð og einnig að þá skortir
mjög tilfinningu fyrir því að
staðsetja sig þ. e. að hreyfa sig
þegar þeir eru ekki með knött-
inn og reyna að gera sér grein
fyrir því, hvaða stefnu leikur-
inn muni taka og haga stað-
setningum sínum eftir því.
Skipulag beggja liða var lítið
sem ekkert t. d. jafn einfait
atriði og völdun mótherja í
innkasti sára sjaldan útfært.
I liði Þróttar var vörnin betri
helmingur liðsins og var Har-
aldur traustastur varnarleik-
manna. Framlínan var hinsveg-
ar mjög sundurlaus og náði
sjaldan saman. Virtust allir
eóknarmenn Þróttar fremur æf-
ingarlitlir. að undanskildum VVk
Sheriffs, sem þrátt fyrir aldurs-
forsetastöðu sína var bezti
maður vallarins.
Lið ísfirðinga er skipað ung-
um og .dUglegum mönnum, sem
eru úthaldsgóðir. Skipulag liðs-
ins er aftur á móti bágborið
t. d. var það algengt að ejá 3
ísfirðinga hlaupa í einu á
móti einum Þróttara. Varnar-
veiði, netjum, því að ýmsir
kunna með engu móti við að
hafa j í þessu orði. Það er þó
rétt, en með þeirri fullyrð-
ingu verður að koma nokknr
skýring. Það kemur sem sé
oft fyrir að beyging orða
breytist og þau færast milli
beygingaflokka, en það hefur
einmitt gerzt í þessu orði.
Upphaflega er j í beygingu
orðsins net í þeim föllum, þar
eem beygingarending hefst á
sérhljóðunum a eða u, það er
netjum, netja. Þannig beygist
orðið í fornu máli, og sjást
þess enn merki annars staðar
í málinu, svo sem í sögninni
að ánetjast einhverjum, sem
engum dettur í hug að geti
verið ,,ánetast“. Og þessari
beygingu taka mörg fleiri orð,
svo sem gren (tófugren).
sker, þágufall fleirtölu grenj-
um, ■ skerjum, eignarfall
grenja, skerja, sbr. Skerja-
fjörður. Allt er þetta vitan-
lega rétt mál. Hins vegar hafa
sum slíkra orða, til dæmis
orðið net, nemma á öldum (á
siðaskiptaöld) misst niður j-ið
úr beygingunni, svo að þágu-
fall fleirtölu varð riétum og
eignai’fallið neta, og mun sá
• framburður raunar vera út-
breiddari en hinn með j-i, að
því er ég bezt veit. Um út-
varpið er hinsvegar það að
segja að þar gilda þær reglur
að nota alltaf þær mvndir
orðsins ,,net“ sem hafa j,
fremur en hinar j-lausu.
Raunar er margt annað mik-
ilvægara í málfari stofnunar
eins og útvarps en það hvort
beyging einstakra orða er i
fyllsta samræmi við fornt mál
Ritstjórt: Árni Böövarsson.
» v ' - ’J
ISLENZK TTJNGA
27. þáttur
6. sept. 1958.
leikur þeirra var eftir þessu
og átti Þróttur sigur sinn
mikið að þakka þessu skipu-
lagsleysi. 1 framlínunni bar
mest á miðjutríóinu, léku þeir
einstaka sinnum laglega saman,
en oftast of þröngt og gleymdu
jafnframt alveg að nýta út-
framherjana. I liði IBÍ voru
framverðirnir Albert Sanders
og Björn (sem þó heldur knett-
inum oft of lengi) beztir.
„Jón, liggðu framar“!
I leik þessum kom fyrir atvik
nokkuð, sem er fremur sjald-
gæft hérlendis. Var það með
þeim hætti, er nú skal greina
(séð úr stúkunni). Er um 20
mín. voru liðnar af leiknum
Framhald á 7.‘síðti.

eða ekki, einkum þó ef nýrri
myndir orðsins eru algengari
en hinar fornari. En mikil
nauðsyn er að útvarpið gangi
á undan með fordæmi um
gott og óþvingað eðlilegt is-
lenzkt mál, bæði hvað snertir
framburð, orðaval og beyg-
ingar, því að önnur stofnun
áhrifameiri um daglegt málfar
manna er ekki til.
Þá er hér orðabelgurinn:
1 orðabók Sigfúsar BK'ndals
er ekki dæmi um orðið spita,
en ýmsar heimildir hefur
Órðabók Háskólans "ini *þáð,
bæði sem nafnorð og sem
sagnorð, í setningum eins og:
„Hann gerði þetta okkur til
spitu.“ Raunar stendur á seðl-
inum „spetu“, en það er
varla rétt, enda erp nokkrir
milliliðir um heimildina. 1
orðasöfnun í Landsbókasafni
er talað um að „gjöra einum
(þ.e. einhverjum) til spitu“, og
einnig kemur þetta fyrirbæði
hjá séra Jóni Steingrímssyni
(ævisögu hans) og Benedikt
Gröndal. Þá hefur orðabókin
dæmi um að þetta sé notað
sem sagnorð í Mývatnssveit:
„að spita (eða spíta?) börn-
um = stríða, særa, reita til
reiði.“ Þetta orð er einnig til
til Vestur-Noregi („spitord“
— stríðnisorð) og er sjálfsagt
fornt. Nú væri mjög fróðlegt
að fregna um það, ef einhver
lesandi þáttarins þekkir þao.
Sögnin að paskast er ekki
í orðabók Sigfúsar, en algeng-
ari mynd hennar, pjaskast, er
þar og merkir ,,að dragnasL
með eitthvað“. Orðabók Há-
skólans hefur dæmi um mynd-
ina ,,paska“ austan úr Árnes-
sýslu í setningunni: „Hvað
ert þú að paskast með? =
draga á eftir þér, stríða við.
Svipaðrar merkingar er sögn-
in að pjasa við eitthvað =
rembast við eitthvað, strita
við eitthvað. Hún er hjá Sig-
fúsi.
Þessa. dagana er að vonum
mikið rætt um landhelgi. Al-
þjóðlegt orð um þetta hugtak
er „territorium“, latneekt að
uppruna, en íslenzka orðið
mun vera eftir Sigurð Lár-
entíus Jónasson er var að-
stoðarmaður i utanríkisráðu-
neyti Dana langa hrið (dá-,
inn 1908) og merkir vitanlega
„svæði sem landið helgar“,
því að það er fyrst og fremst
hugsað í sambandi við hafið
við strendur landsins. Gam-
all siður er að mæla vega-
lengdir á sjó í sjómilum, en
hver sjómíla er venjulega tal-
in rúmlega hálfur annar kíló-
metri( sjómíla sem hin nýja
landhelgi okkar er mæld í, er
1852 metrar). Annars skal
ekki farið út i mælingar
hér í þessum þáttum; þær eru
mikið mál og flókið. Til eru
til dæmis margs konar álnir
(mismunandi langarj, og svo
er.um fleiri einingar. — Ýmis
orð í máli togaramanna eru
komin úr ensku, því að Eng-
lendingar tóku fyrstir að
skafa botninn hér i kring mqö
vörpum sínum. Orðið trollari
sem lengi tíðkaðist mest um
togara, er úr ensku (trawler);
það var lengi þýtt með botn-
vörpungur. Nú getur „botn-
vörpuskip“ merkt hvers konar
fleytu sem veiðir með (botn)-
vörpu, en það er íslenzka orð-
ið fyrir troll, sem er tökuorð
úr ensku (trawl). Oft er tal-
að um stjórnborða og bak-
borða á skipum. Landkrabbar
eiga stundum erfitt með að
átta sig á þessu, en „stjórn-
borði“ er hægra megin og
,,bakborði“ vinstra megin.
Heitin stafa frá þeim tíma er
stýrið var hægra megin á
skipinu, en ekki beint aftur
af skutnum.
1 25. þætti (23. ágúst) hefur
orðið ritvilla eem mér hefur
láðst að Ieiðrétta; eitthvað
hafði fallið úr í hreinriti mínu
eða setningu í prentsmiðju í
slðasta dálki. Það er sögnin,
að staðfesta sem er bein þýð-
ing ,á latínu confirmare, og
sögnin að fenna er stvtting á.
latínunni.
Nú fer sá tími í hönd að
menn eru líklegri til að skrifa
móðurmálsþættinum um hug-
dettur sínar, enda vænti ég
fleiri bréfa og meiri upplýs-
inga en komið hafa nú um
sinn.
Í.S.Í. K.S.Í.
Knatfspyrnueinvígið
milli AKRANESS (Islandsmeistarar) og
KR (Reykjavíkurmeistarar)
fer fram í dag (laugardag) á Melavell-
inum og liefst klukkan 5 síðdegis.
Dómari: Þorlákur Þórðarson. — Línu-
verðir: Gunnar Aðalsteinsson og Sigurður
Ólafsson.
Tekst K.R. að sigra íslanásmeistaiana?
SÍÐAST SKILDU ÞEIR J.4FNIR.
HVOR SIGRAR NÚ?
Nefndin.