Þjóðviljinn - 26.09.1958, Page 7

■--- Föstudagur 26. september 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Þó komnar séu tvær grein-
ar um Alþýðusafnið í Stokk-
hólmi finnst mér enn margt
óskrifað, en litlu mun bætt
við að sinni. Þó skal enn
minnzt á| einn þátt, og ekki
ómerkan. Alþýðusöfn, Arbetar-
rörelsens Arkiv, víðsvegar um
Svíþjóð.
Þar kom að Alþýðusafnið í
Stokkhólmi treysti sér ekki
iengur til að taka við því mikla
efni sem berst nú orðið að
sjálfkrafa frá öllum alþýðu-
samtökum landsins. Nú eru t.d.
blöðin orðin svo fyrirferðar-
mikil að safnið getur ekki
lengur geymt eintak af þeim,
og hefur verið tekið það ráð
að míkrófilma dagblöðin og
geyma þau einungis þannig.
Laust eftir 1940 tók Tage Lind-
bom, forstöðum. Alþýðusafns
Stokkhólms, að rita um nauð-
syn á staðarsöfnuiu (lokalarkiv)
verkalýðshreyfingarinnar, er
hafa ætti það verkefni að safna
og geyma heimildagögn alþýðu-
samtakanna hvert á sínum
stað eða héraði. Nú er svo
komið að um alla Svíþjóð er
komið upp net slíkra staðar-
safna, og hika ekki þeir við
sem kunnugastir eru að þakka
það ötulli forgöngu og óþreyt-
andi starfi dr. Tage Lindboms.
Staðarsöfnin tákna raunar nýtt
stig í heimildasöfnun alþýðu-
samtakanna, og óhjákvæmilegt,
þegar verkalýðshreyfingin verð-
nr slík þjóðarhreyfing og hún
er orðin í Svíþjóð.
Ég spurði dr. Lindbom um
reynsluna af þessum stáðar-
söfnum, og hann svaraði á
þessa leið:
Með þau hefur gengið upp
og ofan. Oft hefur oltið á því
hvort tekizt hefur að finna
góðan mgnn til að veita safni
forstöðu. Víðasthvar eru það
menn, sem vinna þetta í frí-
tímum eða þá að fenginn er
roskinn maður, kóminn á plli-
laun.
En nú eru þó starfandi um
Jrrjátíu staðasöfn. Þau beztu
hafa þegar dregið saman mjk-
ið efni.
— Hvernig er verkaskipting
og skipulagstengsl við Stokk-
hólmssafnið?
— Verkaskiptingin er mjög
lausleg, svarar dr. Lindbom.
Staðasöfnjn eru alveg sjálf-
stæð, undir stjórn verkalýðs-
hreyfingatinnar á staðnum og
kostuð af henni. í raun hef
ég verið eins konar óformleg-
ur eftirlitsmaður, ferðast oft
milli þeirra, og telja þau það
mikils virði að fá hjálp og
reynslu frá okkar safni. Á
þessum stöðum er stundum
enn að mæta lélegum skilningi
verkalýðssamtakanna og for-
ystumanna á gildi slíkra safna.
Eg’ spjalla þá við forystumenn-
ina og hamra á nauðsyn þess-
arar starffeemi og láta þeir þá
kannski frekar undan.
Sem dæmi um að staðarsöfn
eru lika að verða hinar þörf-
ustu stofnanir, segir dr. Lind-
bom, má nefna að í fyrra
varð safnið í Halmstad fyrir
því, að háskólaprófessor frá
Uppsala, sagnfræðingur, kom
þangað rakleitt til að nota
safnið við tilteknar rannsókn-
ir sínar. Og þó enn vanti á
nákvæma j skráningu og sam-
vinnu má segja að öll þessi
söfn séu komin í vísindalega
heimildakeðju um sögu verka-
lýðshreyfingarinnar í Svíþjóð.
★
Talið berst að íslenzku verka-
lýðshreyfingunni og vöntun
hennar á viðlíka safnj. Mætti
slík stofnun, ef hún risi upp
í Reykjavík, eiga von á sam-
vinnu við sænska Alþýðusafn-
ið?
Dr. Lindbom svarar því ját-
andi, og leggur mikla áherzlu
á svarið. Slík samvinna er ná-
in milli safnanna sem fyrir
eru á Norðurlöndum, og okkur
þætti vænt um að fá íslenzkt
safn með í þá samvinnu. Með
bókaskiptum gætum við lát-
ið margt af hendi um sænsku
verkalýðshreyfinguna.
*
Ég bið dr. Lindbom að lok-
um að segja í fáum dráttum
álit sitt á g'ildi slíkra safna
fyrir verkalýðshreyfinguna.
Svar hans er borið af sannfær-
ingarkrafti, en hann hefur líka
várið verulegum hluta ævi
sinnar til að svara einmitt
þessari spurningu, ekki aðeins
í orði, heldur og miklu fremur
X. é /23. u'0íM' ^
s-nviiA.
3. «•' o?
< 'ÍM.ity t y /
f. &
luwi. cS*. ,
'£ú' >^u- ‘7’ ^
aóL.'.aoi ^
/
1
5
/
5
C
7
8
t
/0
//
n
/5
/t
15
ÍG
n
it
n
j-.j
■<»/
t %OÍuJr. r/trfíýXnta
ÝXrt 2/ (
cf-J J _ .vL//.6
(2uJi/rt dt+'r (fó/
fy
fímfuMVn- a /JrtMa, , £. w, ,
: />h J/ }//£>«/& .j'
Ocfjj. 0',pn..U.rJ. /?
n/LnUO Átcta'U.MÓVJcrH -W '
f 1 ílryx,
'ÍÍS- J<r*. W' /%
Ekki rná dragast lengur að hafin sé skipuleg söfnun heim-
ildagagna íslenzku verkáíýðshreyfin.garinnar. — Myndin er
af stórfróðlegu skjali: Stofnskrá Verkamannafélagsins
Dagsbrúnar.
SIGURÐUR GUÐMUNDSSON:
Sagan ot£ líðandi stund
Alþýðusafn þarf að rísa í Reykjavík
í verki. Hann þegir við um
stund.
— Ég vildi svara því með
annarri spurningu, segir dr.
Lindbom, spumingu sem er
mikilvæg: Hefur vitneskja um
liðinn tíma nokkurt gildi?
Mönnum líðandi stundar,
mönnum hins daglega verks
hættir til að álíta að svo sé
ekki. Sagan, líka saga verka-
lýðshreyfingarinnar, sé eins-
konar lúxus eða spáriföt, sem
kosti nokkuð mikið og sé til
lítils gagns, helzt megi taka
hana fram á afmælum og tylli-
dögum, grafa þá upp nokkra
gamla rauða fána og halda
hljómmiklar ræður.
En hefur þá sagan gildi fyr-
ir líðandi stund og raunveru-
leikann? Hvað er líðandi
stund? Líðandi stund og verk-
efni hennar eru ekki stórir
hlutir. Allt það sem okkur
tekst að vinna á líðandi stund
byggir á þeirrí óhemju reynslu
sem fortíðin gaf okkur, og
vitneskjunni um hana. Þeim
mun betur sem við notfærum
okkur söguna, þeim mun bet-
ur vinnum við. Og við getum
ekki tekið neitt skynsamlegt
skref áfram án þess að vita
um leiðina sem er að baki.
Þannig byggjum við hver og
einn á reynslu lif okkar sjálfra.
Og því er eins farið með mikl-
ar hreyfingar eins og verka-
lýðshreyfinguna,
Og framtíðin. Allt það sem
við vitum, allt sem okkur
grunar um framtíðina, um
vandamál hennar og verkefni;
allt það sem gefur okkur trú
á framtíðina, allt er það byggt
á vitneskju okkar um veginn
sem farinn er, á sögunni.
Er það ekki svo, að fortíð og
framtíð séu líkust tveim stór-
um meginlöndum, en líðandi
stund sé eins og mjótt sund á
milli þeirra, og við stöndum
é brúarkríli j'fjr sundið. Það
er lítið að standa og byggja á,
fyrir þá sem vilja einungis
vera menn hinnar líðandi
stundar.
En þessi sannfæring mín
gerir mér lítt skiljanlegt, hve
sárafáir hafa iagt sig eftir
þeim óhemjumikla sögulega
efnivið sem hér er saman kom-
inn, í fullvissu þess að einmitt
með því móti geti þeir á sem
beztan hátt byggt sitt daglega
starf, starf sitt á líðandi
stund.
Ég er af heilum hug andvíg-
ur þeirri skoðun að sagan sé
lúxusatriði eða spariföt verka-
lýðshreyfingarinnar, dýr og til
lítils gagns fyrir líðandi »tund.
Sú skoðun er áreiðaniega röng.
*
Ég þakka dr. Lindbom þetta
ferðanesti og kem þá að skýr-
ingunni á því, hvers vegna mér
var svo hugleikið að kynnast
einmitt þessarj stofnun af öllu
því sem g'imilegt er að sjá í
Svíþjóð, og hvers vegna ég
hef varið rúmi Þjóðviljans
undir þrjár greinar varðandi
hana eina. En skýringin er ein-
faldlega sú að ég hef fundið
sárt til þeirrar vöntunar, að
íslenzk verkalýðshreyfing skuli
enga slíka stofnun eiga enn.
Eftir er hlutur íslenzku al-
þýðusaintakaiuia. Það er ekki
nóg að saga þeirra megi heita
órituð og öil i molum. Farið er
rangt með, af vanþekkingu, ein-
földustu atriði úr sögu verka-
lýðshreyfingarinnar, og það
meira að segja í blöðum al-
þýðuflokkanna. En frumskil-
yrði þess að hægt sé að rita
sögu alþýðusamtakanna vant-
ar. Heimildasöfnun, skrásetn-
ingu, lieimildakönnun, alþýðu-
safn.
Það má ekki dragast lengur
að alþýðusamtökin á íslandi
stofni til slíks safns, og ég
teldi að þar gætum við um
margt fengið heppilegustu fyr-
irmynd í Alþýðusafninu ís>
Stokkhólmi. Alþýðusambandið
ætti að stofna til slíks safns,
og hefur stjórnin heimild til
þess frá síðasta Alþýðusam-
bandsþingi. Og ég tel Sósíal-
istaflokknum og Alþýðuflokkn-
um vorkunnarlaust að koma
sér saman um aðild að slíku
safni, ásamt Alþýðusamband-
inu.
ik
Hægðarleikur væri 'fyrir
verkalýðsflokkana að geyma
sjálfir enn um sinn þau flokks-
leg' heimildargögn, sem þeir
ekki vildu hafa á almennu
safni, og væri slíkt þeim al-
veg í sjálfsvald sett. En allir
þessir aðilar, Alþýðusamband-
ið, Alþýðuflokkurinn og Sósíal-
istaflokkurinn gætu stofnað
myndarlegra og gagnlegra safn
en væru þeir að hokra hver
fyrir sig. Þó tel ég ekkert
áhorfsmál, að náist ekki sam-
komulag um ei-tt slíkt heimilda-
safn, ætti fremur að stofna
til þriggja slíkra, og það strax
í haust, en að ekkert yrði gert,
og dýrmætar heimildir og skil-
ríki um sögu alþýðusamtaka
á íslandi haldi áfram að fjúka
út í veður og vind, í stað þess
að. komast á varanlegan sama-
stað, og bera vilmsburð sinn
komandi kynslóðum. Ekkert
ráð er til vænlegra að tryggja
ritun heiðar’egrar og réttrar
sögu alþýðusamtakanna á ís-
landi. Viilur og rangfærslur
sem haldið er á lofti ættu að
þurrkast smám saman út vegna
þess að sífellt ýtarlegri heim-
ildir yrðu til úrvinnslu og
töluðu máli staðreyndanna
um það sem gerzt hefur. Fyrr
eða síðar verða þær heimildir
metnar af gagnrýni og á-
s*ríðuley?i manra sem ekki
át-tu persó”ulega hlut að þeim
málum og átökum sem um þarf
að rita. Þeim mun meiri frum-
heimildir sem fyrir liggja,
þeim mun réttar verður sagan
rituð og síðar kennd — í
hverjum skóla landsins,
★
Þegar Alþýðusafn verkalýðs-
hreyfingarinnar rís í Reykja-
vík, hefst nýr og mikilvægur
kafli í starfi alþýf usamtak-
anna. Slíkt safn á vísan alian
stuðning og dýrmæt bókaskiptl
frá öndvegissafninu á Norður-
löndum, Arbetarrörelsens Ark-
iv í Svíþjóð, og ég efast ekki
um, að svo yrði einnig frá
söfnunum í Danmörku, Noregi
og Finnlandi. Auðvelt yrði að
koma á slíku sambandi vjð
sögusöfn verkalýðsflokka í
flestum löndum, og gæti svo
farið að hér risi á fáum árum
safn, er orðið gæti íslending-
um miðstöð þekkingar og
fræðslu um verkalýðshreyfingu
heimsins.
En brýnasta verkefnið, það
sem yrði að ganga framar öllu,
er öfltm og skrásetning heim-
ildagagna um alþýðusamtökin
á íslandi. Því verkefni má ekki
lengur slá á frest. íslenzk
verkalýðshreyfing er orðin
það öflug að hún ætti að geta
veitt slíkri stofnun allmynd-
arlegt umhverfi og starfsskil-
yrði. Reynir á skilning og
framsýni forystumanna og fé-
laga verkalýðshreyfingarinnar
að láta ekki lengur sitja við
samþykktir á þingum, heldur
hefja farsæía framkvæmd.
Landhelgi Færeyja
Framhald af 5. síðu.
sem Samuelsen, kvaðst gleðjast
yfir því að Færeyingar tækju
þátt í jákvæðum samningum og
tryggi frið um hrygningar-
stöðvar utan fiskveiðitaltmark-
anna.
Hákon Djurhuus, leiðtogi
Fólkaflokksins, kvaðst hafa
orðið fyrir vonbrigðum að
Danmörk skyldi ekki nú þegar
færa takmörkin út.
Erlendur Patursson, le'ðtogi
Þjóðveldisflokksins, taldi að
Færeyingar myndu geta fengiíS
ieyfi til línu- og liandfæraveiða.
á fslandsmiðum ef þeir höfn-
uðu samningum við Breta og
standi með fslendingum.
Bæði Þjóðveldisflokkurinn og
Fólkaflokkurinn sem vilja sam-
bandsslit \ið Danmörku telja
að stækka hefði átt landhefgina
við Færeyjar í a.m.k. tólf míl-
ur þegar 1. september og vMja
ekki sætta sig við neina frek-
ari töf.