Þjóðviljinn - 29.10.1958, Blaðsíða 7

— Miðvikudagur 29. október 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Lelkfélag Beykjavikur |
Allir synir mínir
ettir Athur Miller Leikstjóri: Gísli Halldórsson
Það mun sízt ofmælt að
flutningur Leikfélags Reykja-
vikur á „Öllum sonum mín-
um“, hinum átakanlega og mátt-
uga sjónleik Arthurs Miilers,
sé mikill og minnisverður sig-
ur, gleðilegur vottur um sókn-
arhug og markvissa listræna
viðleitni þeirra sem starfa í
leikhúsinu gamla við Tjöm-
ina. Og gestirnir sýndu að þeir
kunna gott að meta, lófaklapp-
ið var langvinnt og samtaka,
hrifningin óskipt og innileg.
Það voru „Allir synir mínir“
sem fyrst gerðu Arthur Miller
frægan um heiminn, áður var
mafn hans óþekkt austan hafs-
ins. Að baki hinnar skyndilegu
frægðar lágu mörg ár þreng-
inga, náms og margvísiegrar
reynslu, en lærifaðir Millers
var Henrik Ibsen öðrum fram-
ar, enda ber bygging þessa
leiks auðþekkt ættarmót hins
norska stórskálds. Þegar tjald-
inu er lyft skín sól í heiði yfir
laufgaðan friðsælan garð að
húsabaki, allt virðist leika í
lyndi. En áður en varir dregur
bliku á loft, blæjum er svipt
af fortíð fólksins sem þarna
býr, við kynnumst smám sam-
an meinlegum örlögum, leynd-
um afbrotum, sekt og sálar-
kvölum; loks dynur refsingin
yfir, hörð og óumflýjanleg. Og
vandamál samtímans kryfur
Miller til mergjar að hætti
meistara síns, hið einarða skáld
hefur jafnan kennt til í storm-
um sinna tíða. Ádeila hans
béinist að þessu sinni að stríðs-
gróðamönnunum — á meðan
hermennirnir láta lífið fjarri
ættjörð og vinum sitja þeir
heima og maka krókinn í erg
og gríð, græða á múgmorðum
Anna (Helga Bachmann)
og hörmungum ófriðarins;
dauði eins er dollar annars.
Striðsgróðamaðurinn í leikn-
um heitir Joe Keller og á litla
verksmiðju, hversdagsgæfur
maður, umhyggjusamur heim-
ilisfaðir og góður borgari, en
fégjarn og skilningslaus á ann-
arra hagi; hann kýs heldur að
seija sprungna flugvélahluti en
verða af gróðanum. Með
glæpsamlegu skeytingarleysi
sínu veldur hann dauða fjöl-
margra flugmanna, en tekst að
forða sér undan hegningu með
því að koma sökinni á meðeig-
anda sinn; hinn ístöðulitli fé-
lagi hans er dæmdur í fjögurra
ára tukthús og ber þess aldrei
bætur. Joe Keller hylur eigin-
girni sina og hugleysi un«lir
skikkju föðurástari*iar, telur
sér trú um að hann verði að
búa í haginn fyrir syni sína
Joe Keller og leikbróðir hans
Brynjólfur Jóhannesson og
Ásgeir Friðsteinsson <$>■
hvað sem það kosti — það er
lífslygi hans. En við lifum í
mannlegu samfélagi, öll berum
við ábyrgð á heiminum fyrir
utan, á æskunni sem er að vaxa
upp í landinu. Fánýt er ein-
strengingsleg barátta fyrir hags-
munum heimilis og bama og
ekki annað en dulbúin sín-
gimi, og glæpsamleg ef hún
er öðrum til tjóns. „Þeir voru
allir synir mínir“ segir Joe
Keller að lokum þegar blekk-
ingarskýlunni er svift frá aug-
um hans óvænt og harkalega,
en þá er allt um seinan, sund-
in lokuð og sjálfsmorðið eina
úrræði hans. — Arthur Miller
er sem endranær boðberi fé-
lagshyggju og sannrar mann-
ástai-, orð hans varða okkur
öll. Harmleikur hans bregður
Ijósi á mikil víðerni, beinir
huganum að innstu orsökum
þeirra blóðsúthellinga og ógna
sem flekkað hafa feril mann-
kynsins frá því í árdaga,
Stjórnandi leiksins Gísli
Halldórsson hlaut almennt lof
fyrir „Browningþýðinguna“
eigi alls fyrir löngu og mjög að
verðleikum, og eykur mjög
orðstír sinn með þessari á-
hrifamiklu, fallegu og gagn-
vönduðu sýningu. Einbeittni
hans, glögg heildarsýn og
skilningur á hverju atriði hafa
ekki jafnmiklu orkað öðm
sinni, hann lætur sér ekki
nægja neitt hálft eða skert,
neytir til hins ýtfrasta krafta
þeirra og fánga sem hann á
yfir að ráða; svo vel njóta leik-
endurnir sín undir myndugri
stjóx-n hans að ýmsir þeirra
hafa aldx'ei leikið jafnvel eða
betur. Hér er slegið á marga
atre^igi, stundum leikið öxv
veikt, stundum mjög sterkt,
kyrrð og stormar skiptast á;
en við heyiaim ekki hjáróma
rödd, ekki svikinn tón.
Raunsæjar lýsingar skáldsins
verða þróttmiklar og sannfær-
andi í höndúm leikstjóra og
leikenda, við trúum til fulls því
sem við sjáum og heyrum á
sviðinu,vandkvæði þessa fólks
ganga okkur nærri hjarta.
Sviðsmynd Magnúsar Pálsson-
ar á ólitinn þátt í sigrinum,
enda eitt af beztu verkum
hins snjalla málara. Við finn-
um ekki til þess að sviðið er
naumt á alla vegu, Magnúsi
tekst að koma bar fyrir tveggja
hæða húsi, skuggasælum lauf-
skála og hávöxnum trjám;
garðurinn er þröngur eins og
sjónarmið Kellerhjónanna,
tákni-ænn fyrir líf hinnar ham-
ingjusnauðu fjölskyídu. Þýðing
Jóns Óskars skálds er mjög ná-
kvæm og rituð á góðu máli.
Auðug og alkunn sköpunar-
gáfa Brynjólfs Jóhannessonar
nýtur sín til hlítar í stói'brotnu
og kröfuhörðu hlutverki Joe
Kellers, túlkun hans er fersk
og ný, sannfæi’andi og Ijóslif-
andi í hverju atriði. Hann er
mjög amerískur í útliti og
framgöngu og ber greinilegt
mót þess manns sem litla sem
enga menntun hefur hlotið en
hafizt til vegs af eigin ramm-
leik, hvítur fyrir hærum, á-
sjónan rist djúpum rúnum,
geðslegur og gamansamur ná-
ungi. Brynjólfur lýsir meistara-
lega hans ytra manni, en
ekki síður því sem inni fyrir
býr •— kátina Joe Kellers er
ekki annað en gríma, hann fel-
Anna og Georg (Helga Bach-
mann og Guðmundur Pálsson)
ur séktarkennd og örvæntingu
undir glaðværu og viðfeldnu
yfirborði. Hann er sifellt á
varðbergi og hugui’inn eins og
opin kvika, en óbilgjarn og ó-
snnngjarn þegar því er að
skipta. Örlög þessa óhappa-
manns speglast jafnan i ásjónu
leikarans, hreyfingum og orð-
um, brenna sig inn í hugskot á-
horfenda: sannmannleg túlkun,
margslungin og rik að blæ-
brigðum.
Þróttmikíll og heilsteyptur
leikur Iíelgu Valtýsdóttur mun
engum á óvart koma, hún hef-
ur áður lýst taugaveikluðum og
móðursjúkum konum með sér-
stökum ágætum. Frú Keller
lætur sig sök eða sakleysi litlu
varða, synirnir og heimilið er
henni eitt og allt. Hún missti
annan sona sinna í stríðinu og
er síðan vart með réttu ráði,
Hlý bók um kalda staði
Pálmi Ilannesson: Frá ó-
byggðum. Ferðasögur og
landlýsingar. — 325 blað-
síðuri — Bókaútgáfa
Menningarsjóðs 1958.
Síðara bindið af útgáfu Menn-
ingarsjóðs á ritgerðum Pálma
Hannessonar skiptist i tvo
meginkafla. Hinn fyrri, sem er
miklu meiri, nefnist Frá ó-
byggðum; og er heiti bókarinn-
ar þangað sótt. Hinn seinni
kallast Úr dagbókum, og fjalla
þeir þættir einnig um óbyggð-
ir. Jón Eyþórsson veðurfræð-
jngur hefur búið þá til prent-
unar, en allar ritgerðir fyrri
meginkaflans hafa áður birzt
á prentj. í dagbókarþáttunum
segir frá ferð í Heljargjá og
Botnaver, flugferð að Græna-
lóni og annarri að Hagavatni,
frá Skeiðarárhlaupinu 1945,
og loks eru kaflar úr minn-
isblöðum um Heklugos. í
fyrrihlutanum eru ýtarlegar
fi’ásagnir og lýsingar af Arn-
arvatnsheiði, Kili og Eyvindar-
staðaheiði; þá er sagt frá ferð
í Vonarskai'ð, iöng ferðasaga
frá Brúaröi'æfum, lýsing á
Fjallabaksvegi nyi'ðri, tvær
litlar gi'einar: Leiðin upp í
Botnaver og Umgengni ferða-
manna — og loks væn ritgerð
um Boi'garfjarðarhérað, land-
fræðilegt yfirlit og jarðfræði-
leg sköpunarsága.
Bókin er að meginefni landa-
fræði og jarðfræði. Ritgerðirn-
ar eru samdar með það fyrir
augum, að lesandinn viti
síðan sem ljósust deili á
stöðum og sköpun þeirra land-
svæða sem fjailað er um.
Pálmi gerði fyrstur manna
ýmsar þær vísindalegu athug-
anir, sem héf eru greindar; og
Pálmi Hannesson
munu þær hafa varanlegt gildi.
í annan tíma tekur hann okkur
við hönd sér, leiðir okkur um
öræfin, kennir okkur nöfn
fjallanna, bregður upp mynd-
um af hamförum náttúruafl-
anna, segir okkur af upptökum
fljótanna og vatnsmagni ánna.
En Pálmi er ekki aðeins fjölvis
trúix- þvi statt og stöðugt að
hann sé enn á lifi og heimtar
að allir aðrir beygi sig fyrir
sjúkri ímyndun hennar og þrá-
byggju. í meðförum Helgu er
frú Kellsr virðuleg kona,
svipmikil og móðurleg, hún lýs-
ir af jafnmiklu innsæi djúpri
sorg hennar, umhyggju fyrir
sifjaliði og vinum, óhugnanlegu
hamsleysi og sturlun; sár þján-
ing hennar er áhrifamikil og
átakanleg i túlkun hinnar mik-
ilhæfu leikkonu.
Hlutur sonarins er ekki síður
mikilsverður o" vandasamur,
en Cnris Kel’er er vel borgið
í öruggum höndum Jóns Sigur-
björnssonar, Chris togast milli
tveggja skauta, sonarskyldunn-
ar og heiðarleikans, hann er
einlægur hugsjónamaður, þráir
sannara iif og auðugra, hann
hefur óljósan grun um að ekki
sé allt með felldu en vill ekki
bregðast föður sínum. Jón lýsir
vandkvæðum hans af miklum
innileik og rikri samúð og
skilningi, hann er maður drengi-
legur og karlmannlegur, en hik-
■i r
andi og vúðkvæmur í lund,
mjög geðfeTdur í sjón og raun.
Túlkun hans er þróttmikil og
lifandi, fullkomlega látlaus og
gersneydd al'ri tilgerð og leik-
brögðum, hrein og bein. Chris
Keller er vafalaust rnesta af-
rek Jóns fram að þessu, fhiri
munu á eftir koma.
Anna dóttir hins sakfellda
meðeiganda var unnusta son-
arins sem fórst, nú lofast liún
þeim sem eftir lifir; liún er
einnig stödd í mik'um vanda.
Helga Bachmann skipar torfyllt
Framhald á 11. síðu.
landfræðingur og glöggskyggm
jarðfræðingur; hann er líka
skáld. Og þessvegna reynir
hann ævinlega að hafa fossa-
hljóð í landafræði sinni: skapa
fegurð í lýsingum sinum, gæða
náttúruna lífi — ógn og yndi.
Hann er rithöfundur; og fyrir
þá sök verður ýtarleg leiðar-
lýsing á Fjallabaksvegi lifandi
ferðalag, persónuleg reynsla. í
ritgerðinni um Brúaröræfi seg-
ir hann á einum stað: „Héldum
við því hestunum til gangs og
nutum ferðariimar. Nú var nótt
lægst, og blátt rökkur grúfði
yfir öræfunum eftir heilan dag.
En í austri yfir hulu húmsins
lýsti tindur Snæfells likt og
draumamynd, lýsti í annarleg-
um Ijóma við silkibláan h:m-
in, stráðan fáeinum stjörm-m.
Hestamir töltu, og blærinn 1 ák
í fangi. Á slíkum stundum óska
menn einskis framar og fyllast
fögnuði yfir því að hafa fæðzt
á þessu landi“. Bókin fly-ur
mikla hlutlæga fræðslu; en
hún sýnir einnig margsinnis
inn í hugskot höfundarins' —
hvort sem hann hrifst af yndi
náttúrunnar eða undrast < gn
hennar. En i ritmennsku hens
er það mest um vert að hann
snertir aldrei svo við nokl ru
efr^, að lesandanum sé það
ekki kærara eftir en áður.
Pálmi Hannesson fóstrar les-
anda sinn við hugarhlýju.
í bókinni eru tuttugu myndir
úr öræfaferðum höfundarins,
svo og nokkrar teikningar til
skýringar texta. Hún er einnig
að öðrti leyti vel úr garði
gerð og útgáfunni til sóma.
Þetta er að heita Menningar-
sjóður og vera það.
B. B.
•V
'T*