Þjóðviljinn - 18.03.1959, Side 7

Miðvikudagur 18. marz 1959 — ÞJÓÐ[VILJINN — (7
' 1 síðasta tölubla'ði af
! Tímciriti Verkfrœðinga-
■ félags íslands birtist
uthyglisnerð grein um
tceknípróunina og framtíð
mannkynsins eftir norska
prófessorinn Edqar
Sehi eldrop. Hefur Þjóð-
viljinn fengið leyfi til að
birta greinina og fer
hún hér á eftir ásamt inn-
gangi Hinriks
Guðmundssonar verkfrœð-
ings:
j
! íStjóm Norska verkfræð-
ingafélagsins hefur settt öðrum
verkfræðingafélögum um all-
' an fceim bréf, þar sem borin
1 er fram tillaga um, að verk-
fræðingar og náttúruvísinda-
menn hefjist handa um að
lýsa á raunhæfan hátt þeim
framfömm og bættum lífsskil-
yrðum, sem nútíma tækni og
vísindi gætu fært mannkyn-
inu, ef þeim væri beitt ein-
‘ vörðungu til friðsamlegrar
uppbyggingar. Mannkynið
hefur nú um tvennt að velja.
í>að getur tortímt sjálfu sér
Að sjálfsögðu hefur mönn-
um ætíð verið það ljóst, að
framfarir í vísindum og tækni
era ekki til blessunar ein-
göngu. En útbi'eiddur ótti við
áframihaldandi tækniþróun, al.
menn hræðsla við tæknivísind-
in í sjáLfu sér, befur aldrei
verið áberandi þáttur aldar-
andans — fyrr en í dag.
Hvað er það þá, sem vér
óttumst ? Bamaleg spurning.
Svörin lesum vér daglega. Vér
óttumst, að orlca sú, sem vér
sjálfir höfum leyst úr læð-
ingi, kunni að brjótast fram
ótamin og gereyða öllu lifandi
á þessum hnetti, svo að hann
framvegis reiki lífvana um
himingeiminn.
Sumir segja, að þessi ótti
sé ýktur. Ef til vill er það
svo. En sú ógn og skelfin,
sem um ræðir, er svo geig-
vænleg, að þótt hugsanlegar
ýkjur væru frá dregnar, er
hugsunin um slíkan möguleika
sem lamandi martröð.
Harla uggvænlegt atriði í
sögu tækninnar kemur fram
í því, sem kalla mætti: Fasvik
raddir, sem vér í dag könn-
umst við á öðru sviði. Árið
1687 sendi franskt tímarit
beiðni til allra verkfræðinga
heimsins um að koma því til
leiðai’, að púður yrði ekki
notað í fallbyssur, sem brátt
myndu verða notaðar til þess
að skjóta allan heimiim í
rústir. Nei, takið púðrið úr
byssunum og notið það í vélar
til friðsamlegra starfa.
Vandamálið er í meginatrið-
um hið sama í dag. Þó er sé
munur á, að nú er hættan
miklu meiri og sýnu meira
í húfi.
Dag nokkurn árið 1919 var
hinn frægi eðlisfræðingur,
Ernest Ruthenford, við sfcot-
æfingar í rannsóknarstofu
sinni. Smáskotaæfingar mætti
kalla þær. Skotin sannkölluð
smásmíði. Köfnunarefnisatóm.
ið, sem ihann skaut á, mun
einnig hafa verið smæsta
skotmark, sem um getur á
nokkram skotvelli.
Sérfraröingar kjarnorkuveldanna urðu sammála um það á
fundi í Genf S fyrra, að gerlegt sé að. ltoma á eftirliti
sem tryggði að bann við tilraunum með kjarnorkuvopn verði
ekki rofið á laun. Nú sitja stjórnmálamenn sömu rílcja á
fundi í Genf og reyna að semja um tilraunabann á grand-
velli álitsgerðar vísindamannanna. Myndin er af formönnum
sendinefnda Sovétríkjanna o.g Bandaríkjanna á sérfræðinga-
ráðstefnunni, þeim prófessor E. K. Fjodoroff (t. v.) og dr.
Jtimes B. Fisk. Milli þeirra stendur 'túlkur.
Við vegamót þessarar
aldar
ótta
og vonar
með því mikla valdi á nátt-
úraöflunum og þeirri tækni,
sem það hefur yfír að ráða,
og sem hefur margsinnis ver-
ið lýst ýtarlega bæði í ræðu
og riti, en það getur líka
notað þessa þekkingu sína til
þess að skapa sér hamingju-
ríkara líf. En þeim möguleika
hefur verið minni gaumur
gefinn. Norska verkfræðinga-
félagið beitir sér nú fyrir því,
að ráðstefna verkfræðinga og
náttúruvísindamanna verði
haldin í Oslo í þeim tilgangi
að leiða mannkyninu á skil-
merkilegan íhátt fyrir sjónir
hið betra hlutskipti, er það á
völ á. Ábyrgðin hvílir um-
fram allt á. verkfræðingum og
náttúravísindamönnum, að
mannkynið þurfi ekki að velja
sér hlutskipti án þess að
þekkja betri fcostinn.
iPrófessor Edgar B. Schield-
rop við Háskólann í Oslo setti
fyrstur fram þessa hugmynd
í erindi, er hann flutti fyrir
Norska verkfræðingafélagið
og birtist hér í þýðingu Guð-
mundar Marteinssonar.
II. G.
VísincHamemi og verkfræð-
iugar ættu að sameinast um
að sýna heiminum með ljós-
um og áþreifanleguin rökurn,
hvers vænta má í framtíðinni
af nútíiuavisindum og tækni.
Nútímatækni og vísindi eru
hugtök, sem vekja hjá mönn-
um eambland vonar og ótta.
Hugsun vor, tvískipt, dvelur
einatt við spurninguna: Hvert
verður að lokum hlutskipti
mannsins á þeirri öld, sem við
lifum á, þessari öld, sem enn-
þá-hefur elrki sýnt sitt rétta
andlit, en rúmar slíka óra-
mö’guleika til góðs og ills.
milli ófriðartækni og friðar-
tækni.
Við margar byltingarkennd-
ar nýjungar, sem orðið hafa
á liðnum öldum, hefur ófrið-
artæknin komið fyrst, á und-
an friðartækninni. En þetta
fasvik milli ófriðartækni og
friðartækni hefur aldrei áður
orðið jafnstórt og nú. Að
þessu sinni gæti það orðið
til þess að binda endi á ör-
lög vor.
Á 14. öld nötraði heimurinn
af drunu, sem gaf til kynna
slíkt fasvik. Fallbyssur tóku
Það merkilega skeði, að
hann hitti í mark. Og með
þeim dapurlega árangri, að
þetta atóm — þrátt fyrir
mjög rómaðan eiginleika þess
að vera fullkomlega óbrot-
gjarnt — fór í sundur.
Nú, jæja, það er svo margt,
fer í sundur í þessum
að atómi meira
- það færir varia
heiminn úr sfcorðum? Þetta ó-
happ með eitt köfnunarefnis-
atóm getur þó ekki gert gæfu-
mun fyrir gjörvallt mann-
kyn?
sem
heimi, svo
eða minna
Og 'nú er ekki lengur aðeins
um að ræða viðfangsefni vís-
indalegs eðlis. Það er yfirleitt
engan veginn um að ræða
venjulegt viðfangsefni, heldur
stendur letruð á vegginn fyr-
ir sjónum voram hin öriaga-
þrangna spurning: Eram vér
þess megnugir að kljúfá hið
örsmáa atóm án þess að ger-
eyí|a heiminimi ?
Það var ekki fyrirfram
aðalmarkmiðið með því að
kljúfa atómið að leysa úr
læðingi þá óhemiu orku, sem
klofnunin revndist hafa i för
með sér. Hér var ekki um
að ræða ,,verkefni“, sem
leyst var af hendi fyrir fé
úr einhverjum sjóði eða frá
einhverju -rRunsóknarráði.
Rutherford starfaði ekki held-
ur að tilraunum sínum sem
ráðunautur eða sé’*fræðingur
einhverrar orkumálastjórnar-
deildar.
Nei, það sem réði gjörðum
hans var blátt áfram forvitni
sú, sem manninum er ásköp-
uð. Hann spurði sjálfan sig.
Velti því fvrir sér, hvort atóm.
ið, sem talið var ókljúfanlegt,
þrátt fyrir allt kynni að mega
kljúfa.
Tækninviuno-pv fvigja í
Ur
„eldsneytisgeymslu“
í stálstöngum. I
sovézkrar kjarnorkurafstöðvar. tjraníð sem knýr stöðina er geymt
gólfinu eru lióif, þar sem notuðum stöngum er komið fyrir.
til að þruma, og þær hafa
ekki þagnað síðan á þessari
jörð. En fallbyssan, með
hlaupi sínu, byssukúlunni,
sprengiblöndunni og kveiking-
unni, er hreyfill. Má því með
töluverðum rétti segja, að
á sviði ófriðar hafi, með til-
komu fallbyssunnar, vélaöldin
hafizt á 14. öld, en á sviði
friðar hófst hún ekki fyrr
en á 19. öld.
Þá hófust einnig um slðir
En aðeins 26 árum seinna,
árið 1945, nötraði heimurinn
enn á ný a.f dranu, sem á
svipaðan hátt og fallbyssu-
drunurnar á 14. öld gaf á
áhrifamikinn hátt merki um
ný tímamót. Því að um leið
og fyrsta kjarnorkusprengjan
reið af, hófst kjarnorkuöldin
á sviði ófriðartækninnar, enn
einu sinni á undan samskon-
ar viðburði á sviði friðar-
tækninnar.
slóð nýrra landvinninga á
sviði vísinda. Nýjar uppgötv-
anir gerast hver á fætur ann-
arri, af því að maðurinn er
forvitinn, fróð’eiksfús —- og .
gáfum gæddur.
Og rétt hugsun, sem einu
sinni hefur verið komið á
framfæri, verður ekki aftur-
kölluð. Um aldaraðir hafa
verið gerðar margar tilraun -
ir til þess að kæf'a hugsanir,
bæði með liörku og undirferli.
Það hefur aldrei tekizt og
mun aldrei takast.
Þess vegna er þróunin í
áttina að stöougt fullkomn-
ari yfirráðum, ekki eingöngu
sjálfkrafa og laus við að lúta
að stiórn, henni-verður held-
ur ekki snúið við.
Maðurinn leitar stöðugt. Og
hann finn V. Og það sem
hann finnur, er ekki ávallt
hættulaust.
Að því hlaut að koma. —
og það gerði það fyrir löngu
— að lífi hér á jörðinni
fylgdu auknar hættur. Á-
stæða er til að spyrja: Skilur
mannkynið, þar sem það nú
er á vegi statt með þá ógnar-
orku handa á milli, sem
tæknivísindin hafa lagt því1
í skaut, skilur það, hverjar
kröfur eru til þess gerðar um
nauðsynlega varkárni, svo að
eigi farj þannig að lokum,
að þetta sama mannkyn tor-
tímist við harmkvæli og skelf-
ingar, sem ekfci verður með
orðum lýst ?
Ef teknir eru til athugun-
ar aðrir eiginleikar manns-
ins: sjálfsstjórn, félags-
hyggja, siðgæði, væri að lok-
um ástæða til að taka til
alvarlegrar íhugunar hina
mikilvægu snurningu, hversu
háttað er möguleikum manns-
ins (homo sapiens) til áfram-
haldandi lífs og viðgangs í
því umhverfi, sem honum er
búið hér á jörðu.
I vorar veiku hendur hleðst
stöðugt aukið vald. Það gef-
ur í sannleika ástæðu til
kvíða. En í! þessu rhemju-
valdi, sem veldur kvíða vor-
um, er jafnframt fólgin vor
eina von. Ilættan, sem oss
stafar af sjálfum oss, er orð-
in slík, að vér erum knúin
til þess að velja: annað hvprt
að virkja þettá vald til átaka
í sameiginlegri viðleitni gjörv-
alls mannfcyns, — eða sem
vopn í stríði, þar sem hinir
stríðandi aðilar sýna enga
miskunn — og enginn sigur-
vegari myndi að orastu lok-
inni baða sig í geislum sól-
arinnar, en yfir orastuvellin-
um, eyddum bústöðum mann-
kvns, myndi grúfa koldimm
nótt gereyðingar.
En ennþá hefur ekki hin
mðdimma nótt skollið á.
Skamma hrið enn gefst oss
ómetanlegt tækifæri.
Ekkert tímabil sögunnar
hefur liaft í sér íólgið stærri
Framhald á 10. síðu.