Þjóðviljinn - 19.09.1959, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 19.09.1959, Blaðsíða 7
Áttatíu og fimm ára er í dag Halldór Helgason skáld. Hann fæddist á Ásbjarnar- stöðum í Stafholtstungum þ. 19. sept. 1874, ólst upp á Ás- bjarnarstöðum, bjó þar marga tugi ára og er þar nú til heimilis hjá dóttur og tengda- eyni. Foreldrar Halldórs voru Guðrún Halldórsdóttir, bónda í Litlu-Gröf, Bjamasonar, og Helgi, bóndi á Ásbjarnarstöð- um, Einarsson, bónda s.st., Halldórssonar, fræðimanns og skálds s.st., Pálssonar. Kona Halldórs Helgasonar var Vig- dís Jónsdóttir frá Fljótstungu á Hvítársíðu. Hún dó 1938. Tvær em idætur þeirra: Val- dís, kona Gunnars rithöfundar Benediktssonar í Hveragerði og Guðrún húrfreyja á Ás- bjaraarstöðum, kona Kristjáns Guðmundssonar bónda þar. Það sem af er þessari öld hafa fá nöfn verið kunnari innanhéraðs í Borgarfirði en nafn Halldórs skálds á Ás- bjarnarstöðum. Sú innanhér- aðsfrægð, sem hann naut snemma, fór langt út fyrir þau takmörk, sem persónuleg kynni verða að lúta. Hefði lítt dugað til, þó að maður- inn sé. vissulega skemmtileg- ur, sérstæður nokkuð í lát- bragði og tali og hverjum manni elskulegri í viðmóti. Hann var skáld og það vom kvæði hane og vísur, sem gerðu hann nafnfrægan í hér- aði. Seinna kom að því, að hann varð einnig nafnkennd- ur meðal flestra ljóðaunnenda þessarar þjóðar. En þó að svo sé, er mér engin launung á þeirri skoðun minni, að hvorki heima í héraði né úti á meðal þjóðarinnar hefur hann enn hlotið þann heiðurssess, sem honum ber með réttu fyrir ekáldskap sinn. Vafalaust get-. ur hann í því efni sjálfum sér um kennt. Hann hefur aldrei auglýsingamaður verið. Ekki kann ég um það að segja, hvernig hann lítur sjálfur á þetta mál. Ef til vill unir hann vel sínum hlut með tví- mælalausa en hljóðláta viður- kenningu æði margra fyrir lífsstarfið, en yptir öxlum brosandi og góðlátlega í þess- um líka litla hávaða, sem uppi er hafður um suma aðra fyr- ir undarlega lítið. Á síðastliðnu vori var mik- ið um kjördæmi talað. Ekki get ég blandað mér í þær við- kvæmu deilur úr þessu, enda veit ég þar fátt, sem aðrir hafa ekki sagt. Eitt veit ég þó, sem aðrir hafa ekki sagt, þó að margir viti. Þegar Mýra- mannakjördæmi var lagt nið- ur 1959 og sameinað öðmm, þá átti ekkert sveitakjördæmi, -— og hafði ekki átt síðustu sextíu til sjötíu árin, — því- líkt höfuðskáld, sem þetta kjördæmi átti og hef ég þá Halldór einan í huga. I sam- anburði við önnur héruð, sem mjög hafa gumað af skáldum sínum, mætti það virðast nokkurt yfirlætisleysi af Borgfirðingum, hve lítið þeir hafa á lofti haldið nafni Hall- dýrSv,- Þetta má þó .ekki skilja á þá leið, að honum og ljóðum hans sé sýnt fálæti^ þar efra. Það er langt frá því, enda hefði ég þá ofmælt áðan. Annað mál er það, að frá sjónarmiði ýmsra skiptir það svo fjarskalega litlu máli, hvar á landinu hæfileikamenn Laúgárdagur 19, seþtember 1959 — ÞJÖÐVILJINN — (7 fæðast og búa, en hinu er gott að fagna, að þeir séu til á landinu. Það er á allra vitorði sem til þekkja, að Halldór á Ásbjarnarstöðum er ágætur maður og gott skáld. Getur það svo ekki verið útrætt? Ekki er ég viss um það. Halldór Helgason á að baki mjög eftirtektarverðan þróun- arferil sem skáld. Á því ævi- skeiði, sem flest ljóðskáld taka heldur að láta undan síga í afköstum, hugkvæmni og listrænum vinnubrögðum, færðist Halldór allur í aukana, gerði til sín stærri kröfur, varð við þeim kröfum og hef- ur í hvorugu gefið eftir allt til þessa dags. Á unga aldri hans urðu margar stökur hans héraðsfleygar, svo sem áður sagði, en stökur hans hafa síns tíma og þó verða þar ekki séð áhrif frá neinum sérstök- um. Það er kannski fullmikið sagt, að bylting hafi orðið í íslenzkri ljóðagerð um 1920, en allmikil varð breytingin eftir að Davíð frá Fagraskógi kom fram á sjónarsviðið. Skyldi enginn reyna að hafa þann heiður af Davíð í okkar eyru, sem munum þá tíma. Ungu skáldin tóku öll að yrkja í anda hans fyrst í stað og sum þau eldri líka. Síðan komu önnur skáld og lögðu á nýjar leiðir, þannig áfram unz komið er til atóm- skálda nútímans. Halldór á Ásbjarnarstöðum var orðinn fjörutíu og fimm ára, þegar Svartar fjaðrir komu út, bú- inn að yrkja mikið og engin von til að ný skáldskapar- Því er ekki að neita, að erfi- ljóð eru sú tegund ljóða, sem svo sárt hefur verið leikin, að erfiljóð og skáldskapur virðast ósættanlegir andstæð- ingar. En erfiljóð Haildórs á Ásbjarnarstöðum eru undan- tekning. Til hans var löngum leitað, þegar mannfagnað skyldi hafa í héraði eða ein- hvers þess minnast, sem verð- ugt þótti viðhaifnar. Til hans var einnig leitað á sorgar- stundum til að mæla eftir látinn vin og þannig urðu til eum erfiljóða hans. Önnur og fleiri fiutti hann að eig- in hvöt yfir moldum vina sinna og fór þar ekki eftir mannvirðingum. Þeir eru margir orðnir í Borgarfirði, sem eiga honum þakkarskuld að gjalda fyrir samúð hans á um sitt, fór eigin leiðir, en fylgdjst þó alltaf. þannig með samfíð sinni, að ljóð hans áttu fyrst og fremst erindi við hana, fjölluðu um viðfangs- efni hennar og voru ung og fersk sem hún. Þetta hefur honum tekizt svo vel, að manni getur jafnvel fundizt að hann yrki bezt um áttrætt. Það er vel af sér vi'kið. Ég hef um það nokkurnveg- inn ömgga vissu, að í stjórn- málaskoðunum hafi Halldór allt frá ungdómsárum ætíð skipað þá sveit, sem hann taldi vera sveit framsækinna umbótamanna, verið þar heilshugar, en án ofstækis. Ekki lít ég svo til, að flokks- pólitizk sjónarmið skipti svo miklu máli, að þau þurfi alls- staðar að koma við sögu. En 85 ára Halldór Helgason, skáld strax borið vott um dálítið meira en hagmælsku, einkum er í þeim víða óvenjulega að orði komizt og hnyttilega. Halldór var með öðram orð- um snemmd afburða skemmti- legur hagyrðingur. Úr því á það er minnzt, skal hins einn- ig getið, hve okkur, sem einu sinni vorum unga kynslóðin, Halldór Helgason þótti gaman að nærvera Hall- dórs, t.d. í Hvítsíðingaleitum, og hversu allt var þar dauf- legra, ef hann var ekki með. Þessu réðu að langmestu leyti bráðsmellnar og óteljandi stökur hans um allt, sem fyr- ‘ ir kom og það, sem ekki kom fyrir, en hefði átt að gera það. Flestar eru nú vísurnar' gleymdar, — ekki allar^ — en j þó að nú sé talsvert komið á fjórða. tug ára síðan ég var síðast með Halldóri í Hvítsíð- ingaleitum, þá á ég mjög áuð- velt með að endurkalla í hug mér framsögn höfundarins, svipbrigði hans, hláturinn, sem vísurnar vöktu og ánægj- una af að vera í návist þessa skemmtilega manns. Ég hef aðeins séð fáein kvæða þeirra, sem Halldór orti ungur. 1 bók hans Upp- sprettum, sem út kom 1925, era nokkur kvæði frá því um og eftir aldamótin. EkW verð- ur annað séð en að þau stand- ist vel samanburð við það sem þá þótti góður skáldskap- ur. Eðlilega bera þau svip stefna miklu yngri manna markaði djúp spor í hans eigin ljóðagerð, og hefði tæp- lega farið vel á því. Samt vissi ég það, að hin nýju kvæðin voru honum að skapi. Sama er að segja um þá þró- un alla, sem síðan hefur orðið hér í ljóðagerð. Halldór hefur tekið henni af algjörðu for- dómaleysi, lært af henni tölu- vert, en farið þó stöðugt sína eigin leið. Sá hefur ekki lesið mikið af ljóðum Halldórs, sem ekki þekkir kvæði eftir hann, þó að nafn hans stæði ekki við það. Þær tvær ljóðabækur, sem komið hafa út eftir skáld- ið, sýna að hér er ekki of- mælt. Þess ber þó að gæta, að Ijóðabækurnar tvær gefa mjög ófullkomna mynd af ljóðum Halldórs, því að svo lítið brot er þar af öllu því, sem hann hefur ort. Hin fyrri þeirra, Uppsprettur, kom út þegar höfundurinn var rúm- lega fimmtugur, hin síðari, Stolnar stundir, tuttugu og fimm árum síðar. Veit ég vel, að um það má deila óendan- lega, hvað taka skal í lítið sýnishom, þegar úr miklu er að velja, en víst er það, að mörg ágætiskvæði Halldórs er ekki að finna í þessum bók- um. Ekki hvað sízt er eftir- sjón að því, hve lítið hefur verið unnt að taka af erfi- ljóðum hans. Það hefur verið vakið máh á því, á opinberum vettvangi að hópur manna úr forustulið Sjálfstæðisflokksins, þar í meðal borgarstjórinn og að alritstjóri Morgunblaðins sæti við annað borð en hinn al menni skattgreiðandi, við á lagningu útsvara. Þetta er al varlegt mál, þegar það kem ur á daginn, að ýmsir af tekju hæstu einstaklingum í borg inni hafa skammtað sér ann an og meiri rétt en almenn ingi í þessum málum. Það e ekki bara, að þessir framá menn Sjálfstæðisflokksim stundum saknaðar og trega. Erfiljóð hans eru ekki hvers- dagslegur samanbamingur, væmni er þar e-kki að finna, en víða glóir þar á gull mann- ástar, hjartahlýju og vitur- leika. Það er nokkuð erfitt að skilgreina, hvað er skáldlegt iistaveúk og 'hvað ekki, því að fegurð verður hvorki mæld né vegin, en liggur í augum unpi. Væru erfiljóð Halldórs Helga- sonar gefin út, myndu þau ein gera stóra bí\c. Sú bók geymdi ekki aðeins minning- arnar um þá, sení um var kveðið og væri það þó nokkurs um vert. Hún geymdi óræka sönnun þess, hve góðu skáldi verður mikið úr efni, sem í 'höndum þokkalegra hagyrð- inga yrði aldrei annað en flatneskja. Hún hefði sem sé inni að halda skáldleg lista- verk. Það er hiuts'kipti margra listamanna, að á gamalsaldri þeirra gerir samtímafólkið til þeirra ósanngjarnar kröfur, dæmir þá úr leik, gleymir því að 'list þeirra verður því að- eins dæmd réttilega, að haft sé í huga það tímabil, sem þeir mótuðust á í fyrstu. Hall- dór Helgason þarf engum ó- réttlátum dómi að kviða í þessu efni. Hann hefur ávallt verið það skáld, sem var sér eitt skiptir máli og því er að þessu vikið. Hefði Haildór á Ásbjarnarstöðum verið með ölilu hlutlaus öldungur í þeim stjórnmálaátökum, sem orðið ihafa hér s'íðasta áratuginn, væram við ekki aðeins án þeirra afbragðskvæða hans, sem til átakanna sækja efni, heldur er og hætt við, að það hlutleysi hefði sogið safann úr öðrum verkum hans frá þessum árum. Málstaðurinn græddi á Halldóri, en Halldór græddi líka á málstaðnum. Það sýnist t.d. hafa verið miklu erfiðara að yrkja snilld- arkvæði um blessun banda- rískrar hersetu á Islandi en um bölvun hennar, að minnsta kosti hafa um blessunina eng- in snilldarkvæði orðið til, þó að formælendur hennar hafi verið sæmilega margir og tæp- 'lega vantað viliann. Um hitt vísast til snilldarkvæða Hall- dórs. Sú kenning er oft flutt og víða flutt, að skapheitir hug- sjónamenn og skoðanafastir, menn, sem skara fram úr fjöldanum að gáfum og at- gjörfi, skapi venjulega nolck- urn hávaða og styr í kring- um sig og eignist því marga andstæc | >ga Halldór Helga- son er ekki einn Um það að aifsanna þetta leiðinlega öfug- Framhald á 10. síðu. rétfur s hafi brugðizt skyldu sinni við bæjarfélagið sem slíkir, held- ur hafa þeir jafnframt orðið þess valdandi að menn hafa verið píndir til að greiða hærra útsvar en ella hefði þurft af lágum tekjum. Að .slíkt sem þetta skuli geta komið fyrir, það sýnir okkur, hve spillingin er orðin mikil í þjóðfélaginu. Og mennirnir sem uppvísir verða að þessu athæfi era menn í opinberum stöðum, Alþingismenn og fyrr- verandi ráðherrar. Svo koma þessir menn nú framfyrir kjós- endur og vilja telja þeirn trú um, að. þeir séu sjálfkjörnir sem fulltrúar fólksins á næsta Alþingi. Það þarf alveg séi- stalca skapgerð að geta þetta. Og fyrirlitningin á dómgreind almennings hún á sér engin takmörk. Og ef að hinn al- menni skattgreiðandi lætur bjóða sér upp á svona full- trúa, án þess að segja néi, Og aftur nei, þá er hans andlega ástand í slæmu lagi. Hjálpum Sjálfstæðís'flokknum, með þvt að gefa honum alvarlega ráðn- ingu í kosningunum. IJtsvarsgreiðandi.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.