Þjóðviljinn - 30.10.1959, Qupperneq 7

----------------------------------Föstudagur 30. október 1959 — ÞJÖÐVILJINN — (T .
| M enskum bókamaikaði Átokin um steinu brezka
Verkamannailokksins 1M7-195Z
Clement Attlee í ræðustól
' Brezki Verkamannaflokk-
\ Urinn hefur þá sérstöðu með-
j al scsíaldemókratíakra flokka
‘ en til þeirra verður hann tal-
' inn, að hann einn þeirra á
' síðustu árum hefur farið með
1 völd i landi, sem er stórveldi.
' Sú aðstaða hans hefur gefið
honum forystuhlutverk meðal
.sósíaldemókratískra flokka.
' Átök þau, sem urðu um
istefnu hans 1947-—1957 vöktu
' þess vegna athygli víða um
'' lönd. Úrslit átaka þessara
móta nú afstöðu hans.
I.
I þingkosningunum, sem
fram fóru í Bretlandi 1945,
iéftir að .styrjöldinni í Evrópu
lauk, vann brezki Verka-
' mannaflokkurinn mikinn sig-
ur og hlaut hálft annað
líundrað þingmanna umfram
iandstæðinga sína. Stjórn sú,
sem ’ Verkamannaflokkurinn
myndaði að kosningum lokn-.
um, framkvæmdi á fyrstu ár-
um sínum þó róttæku stefnu-
skrá, sem hann hafði barizt
fyrir í kosningunum. Ind-
landi var veitt sjálfstæði;
lögfest var þjóðnýting Eng-
landsbanka, kolanámanna,
1 járnbrauta og flutninga á
þjóðvegum með bifreiðum,
1 járn- og stáliðnaðarins, gas-
' stöðva og raforkuvera; skóla-
'! skylda var lengd, komið var
■ á almennum sjúkratrygging-
’ um og almannatryggingar
auknar; og kjördæmin endur-
skipulögð.
Þegar liðið var fram á árið
’ 1947, hafði miklum hluta
kosningastefnuskrár flokks-
‘ ins verið hrundið í fram-
kvæmd, en sú almenna hrifn-
ing, sem fylgdi kosningasigri
1 ílokksins 1945 horfið. Ágrein-
ingur var risinn upp um
stefnu Verkamannaflokksins
í utanríkismálum, sem naum-
ast varð aðgreind frá stefnu
hanciarí :ku stjórnarinnar. >—
Skiptar skoðanir voru einnig
um vmsa þætti efnahagsmál-
anna. Þá var það, að hópur
þingmanna Verkamanna-
flokksins, sem voru hvað
óánægðastir með stefnu hans
gáfu út þjóðmálabækling,
sem þeir nefndu Keep Left
(Verið vinstra megin). í
bæklingi þessum var ágrein-
ingur þingmanna þessara við
forystu flokksins settur skel-
egglega fram og nokkrar til-
lögur til úrbóta. Gagnrýni á
stefnu flokksins bitnaði að
sjálfsögðu öðrum fremur á
Attlee, leiðtoga flokksins.
Þegar hann sýndist ætla að
Sir Stafford Cripps
virða gagnrýni þessa að vett-
ugi, fengu byr ur.dir vængi
þeir í hópi hinna óánægðu,
sem vildu, að Attlee viki.
Fremstur í þeim hópi var Sir
Stafford Cripps. En þegar
Cripps sá, að Attlee naut
stuðnings allflestra forystu-
manna flokksins, hvarf hann
frá andstöðu sinni og vann
trúlega með Attlee eftir það.
I bæklingi sínum höfðu hinir
óánægðu þingmenn borið
fram þá tillögu meðal ann-
arra, að efnahagsmálin yrðu
sett undir einn ráðherra. Á
þessa tillögu féllust forystu-
menn flokksins. Cripps var
ráðherra sá, er falin var um-
sjá efnahagsmálanna ann-
arra en f jármálanna.
Með útgáfu bæklings þessa
verður sagt, að hafizt hafi
átök þau um stefnu flokks-
ins, sem yfir stóðu með hlé-
um áratug. Nýlega er kom-
in út í Bretlandi bók*
eftir blaðamann, Leslie Hunt-
er að nafni, við málgagn
Verkamannaflokksins, Daily
Herald, þar sem saga átaka
þesara er ítarlega rakin.
Blaðamaður þessi var kunn-
ur helztu forystumönnum
Verkamannaflokksins. Hann
skrifaði að jafnaði um stjórn-
mál ár þessi og hélt dag-
bók, eem hann hripaði upp í
viðtöl sín við foryatumenn
flokksins. Úr efnivið þessum
heTur hann unnið þessa bók.
Frásögn lians verður stutt-
lega rakin í grein þessari.
Þegar frásögnin hefst á ár-
inu 1948, voru helztu forystu-
menn Verkamannaflokksins
þessir: Attlee forsætisráð-
herra, sem hvorki varð talinn
til hægri eða vin;;tri arms
flokksins; Bevin utanríkis-
ráðherra, sem stóð til hægri
við Attlee; Morrison aðstoð-
arforsætisráðherra, aðalmál-
svari f’okksins á þingi, sem
stóð lítið eitt til hægri við
Bevin; Dalton fjármálaráð-
herra, sem um skoðanir mun
ekki hafa verið fjarri Attlee.
Þótt róttækni Cripps væri
farin að láta á sjá 1947, tald-
ist hann vera vinstra megin
í flokknum. Einn nánasti
sam;tarfsmaður hans innan
ríkisstjórnarinnar var Bevan,
heilbrigðismálaráðherra, sem
gat sér gott orð, þegar hann
hafði forystu um setningu
löggjafarinnar um sjúkra-
tryggingar. Er Dalton fyrir
slysni varð að láta af starfi
fjármálaráðherra, var það
starf einnig lagt undir
Cripps. Ýmsir ungir forystu-
menn flokksins, sem höfðu
verið handgengnir Dalton,
tóku upp góða samvinnu við
Cripps, meðal þeirra Hugh
Gaitskell, eldsneytismálaráð-
herra, og Harold Wilson við-
skiptamálaráðherra.
I tíð þessarar stjórnar
Verkamannaflokksins liörðn-
uðu átökin í alþjóðamálum
með ári hverju. Eftir stofn-
un Atlanzhafsbandalagsins
var tekið til hervæðingar á
nýjan leik og til liennar koct-
að miklu fé. Tilkostnaður sá
bitnaði bæði á framkvæmd
stefnumála Verkamanna-
flokksins og lífskjörum al-
mennings. Stjórn Verka-
mannaflokksins í samráði við
Atlanzhafsbandalagið hafði
camið þriggja ára áætlun um
vígbúnað, sem kosta átti
3.600 milljónir sterlings-
punda. Bandaríska stjórnin
mun fyrir sitt leyti hafa heit-
ið að bæta Bretum upp
greiðsluhalla í viðskiptum
við dol’arasvæðið af völdum
framkvæmdar vígbúnaðar-
áætlunar þessarar. Sumarið
1950 brauzt út styrjöld í Kór-
eu. Nokkru síðar var Eisen-
hower hershöfðingi sendur
til Evrópu til að taka við
The Itoad to BrigKton Pier.
By Leslie Hunter. Arthur
Barker. 16 s.
yfirstjórn herja Atlanzhafs-
bandalagsins. Bandaríska rík-
icstjórnin lagði þá enn að
brezku ríkisstjórninni að
auka vígbúnað sinn.
Almennar þingkosningar
stóðu fyrir dyrum í Bretlandi
1950. Til átaka kom innan
Verkamannaflokksins um
kosningastefnuskrá hans. —
Hægri armur flokkcins vildi
láta staðar numið í þjóðnýt-
ingarmálunum, en vinstri
armurinn vildi halda áfram
Herbert Morrison
á þeirri braut, sem mörkuð
hafði verið. Ofan á varð, að
upp í stefnuskrána voru tek-
in fyrirheit um þjóðnýtingu
sykuriðnaðarins, sements-
verksmiðja og vatnsveitna,
sem ekki væru þegar í al-
menningseigu. Hvorugur
arma flokksins sætti sig við
þessi málalok.
Úrslit brezku þingkosning-
anna 1950 urðu þau, að
V erkamannaf lokkurinn hlaut
sjö þingmanna meirihluta.
Verkamannaflokkurinn mynd
aði ríkisctjórn að nýju, en
sýnt þótti, að hún mundi
ekki eiga langt líf í vændum.
Snemma á þessu nýkjörna
þingi sá Verkamannaflokkur-
inn af tveimur forystumönn-
um sínum. Cripps varð að
láta af störfum sökum Van-
heilsu í október 1950 pg Be-
vin af cömu ástæðu í marz
1951. Gaitskell var skipaður
utanríkisráðherra í stað Be-
vins. . Afleiðing þessara
mannaskipta urðu þau, að
mjög dró úr áhrifum vinstri
arms Verkamannaflokksins
innan ríkisstjórnarinnar. 1
janúar 1951 ákvað rík:s-
stjórnin að auka framlag sitt
til vígbúnaðar á næstu þrem-
úr árum úr 3.600 millj. sterl-
ingspundum i 4.700 millj.
pund. Til þess að spara fé á
fjárlögum, meðal annars í því
skyni að greiða fyrir kostnað
af hervæðingunni, var horfið
frá þeirri meginreglu sjúkra-
trygginganna, að öll læknis-
hjálp skyldi vera ókeypis. Sú
ákvörðun var tilefni þe s, að
þrír ráðherrar sögðu sig úr
ríkisstjórninni, Bevan, sem
þá var verkamálaráðherra,
Wilson viðskiptamá’aráðherra
og Freeman aðstoðarbirgða-
máiaráðherra. Sex mánuðum
eftir brottför Cripps úr rík-
isstjórninni var -:vo komið,
að enginn úr vinstri armi
flokksins gegndi lengur ráð-
herrastör'um.
Þeir þingmenn, sem gefið
höfðu út bækl:nginn Keep
Left höfðu óformlega haldið
hópinn. Þeir buðu nú þess-
Framhald á 10. siðu.