Þjóðviljinn - 30.10.1959, Blaðsíða 10

10) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 30. október 1959
Átökin um Stefnu
um þremur fyrrveranidi ráð-
herrum að gerast aðilar aðl
hinum óformlegu samtökum*
þeirra. Þeir þekktust það'
boð. I
H. «
Almennar þingkosningar
fóru fram í Bretlandi í nóv-
ember 1951. Þeim lauk með
sigri íhaldsflokksins, sem
myndaði ríkisstjórn undir
forsæti Churchills að þeim
lóknum. Stefna íhaldsflokks-
ins var fyrst í stað svipuð
því, sem stefna síðari stjórn-
ar Verkamannaflokksins
hafði verið. í odda milli
flokkanna skarst þess vegna
ekki fyrstu mánuðina eftir
stjórnarskiptin. Þegar víg-
búnaðarmálin voru rædd í
þinginu nokkrum mánuðum
eftir stjórnarskiptin, hugðist
stjórn brezka Verkamanna-
flokksins ekki bera fram
vantraust á stefnu Ihalds-
flokksins í þeim málum. Þing-
menn vinstri armsins, 57
hinna 295 þingmanna Verka-
mannaflokksins, ákváðu hins
vegar að greiða atkvæði gegn
stefnu Ihaldsflokksins. Átök-
in um stefnu Verkamanna-
flokksins höfðu nú færst á
nýtt stig og fóru nú fram
fyrir opnum tjöldum.
Ýmsir forystumenn Verka-
mannaflokksins viLdu þegar í
stað víkja úr þingflokknum
þeim, sem forystu höfðu haft
fyrir hinum 57. Til þess kom
þó ekki. Bent var á, að í gildi
væru engar reglur um viður-
lög, ef þingmenn greiddu at-
kvæði á annan veg en stjórn
þingflokksins hafði lagt fyrir.
Atvik þetta varð til þess, að
þingflokkurinn samþykkti
reglur á þá leið, að það varð-
aði brottrekstur úr þing-
flokknum að greiða atkvæði á
annan veg en samþykktir
voru um. Umræður þær, sem
urðu um atvik þetta bentu
til, að til tíðinda mundi draga
milli hægri og vinstri arms-
Hugh Gaitskell
íns á þingi Verkamanna-
flokksns í Morecambe í októ-
foer 1952.
Aðalforystumenn í brezku
verkalýðshreyfingunni um
þessar mundir voru Arthur
Deakin, framkvæmdastjóri
sambands flutningaverka-
manna, Sir William Lawther,
forseti félags námamanna og
Tom Williamson, fram-
kvæmdastjóri félags almennra
verkamattna. Allir voru þeir
eindregnir hægri menn og
andstæðingar Bevans. Menn
þessir höfðu ásamt Morrison
öðru fremur forystu um t-il-
raunir þær, sem gerðar voru-
á næstu árum til að víkja
forystumönnum vinstra arms-
ins -úr áhrifastöðum eða jafn-
vel úr Verkamannaflokknum.
Úrslit átaka vinstri og
hægri manna á þingi Verka-
mannaflokksins í Morecambe
1952 komu á óvart. Þegar
Arthur Deakin
kosnir voru þeir 7 menn í mið-
stjórn, sem fulltrúar flokks-
félaganna kjósa, náðu sex
vinstri menn kosningu, en að-
eins einn hægri maður. Úr
miðstjórn Verkamannaflokks-
ins féllu Morrison og Dalton
eftir 30 og 27 ára setu.
Hægri armurinn undi þess-
um úrslitum illa, eins og
vænta mátti. Aðalforystu-
maður hans um baráttuna
gegn vinstri arminum, Arthur
Deakin, flutti á þinginu
harðorða ræðu, þar sem hann
komst svo að orði: „Misskiln-
ingi verður aðein-s rutt úr
vegi, ef þeir aðilar, sem grein-
ir á (við meirihlutann),
leggja niður þær baráttuað-
ferðir sínar, sem þeir hafa
við haft að undanförnu. Lát-
um þá leysa upp samtök sín,
segja upp starfsmönnum sín-
um og fylgja starfsreglum
flokksins". Ræða þessi þótti
fyrirboði þess, að hægri
mennirnir væru í þann veginn
að láta til skarar skríða gegn
vinstri arminum.
Eftir flokksþingið í More-
cambe bættist hægri mönnum
nýr talsmaður, þar sem var
Hugh Gaitskell. I ræðu í
Stalybridge lét Gaitskell svo
ummælt: „Mál er að binda
endi á tilraunir hóps vonsvik-
inna blaðamanna til að koma
á skrílræði, en treysta vald-
svið og forystu hins trausta
heilbrigða, skynsama meiri-
hluta flokksins". 1 ræðu þess-
ari sagði hann ennfremur,
að sjöttungur fulltrúanna til
flokksþingsins í Moreeambe
hefðu verið kommúnistar eða
stuðningsmenn þeirra.
Látlausri sókn gegn vinstri
arminum var haldið uppi um
allt Bretland í blöðum og á
málfundum. Loks reið Attlee
á vaðið og krafðist þess, að
lagður yrði niður „flokkurinn
innan flokksins". Bevan sá
sig þá tilneyddan til að lýsa
því yfir, að fundir þingmanna
vinstri armsins stæðu öllum
þingmönnum opnir. Attlee
bar þá fram tillögu í þing-
flokknum um bann við starf-
semi allra hópa innan hans.
Sú tillaga var samþykkt með
188 atkvæðum gegn 51.
Þeir þingmenn, sem gengu
• • •
á milli í átökum hægri og
vinstri armanna, horfðu ekki
með velþóknun á þessar að-
farir. John Strachey komst
svo að orði, að „hreyfingin
gæti ekki sætt sig við orð-
bragð“ (eins og það, sem
Gaitskell notaði í ræðu sinni).
Strachey vakti máls á því við
Bevan, að vin-stri armurinn
reyndi að fá mann kjörinn í
stjórn þingflokksins og hét
stuðningi til þess. Vinstri
armurinn ákvað að reyna
það. 1 kosningum þeim náði
Bevan þó einn kjöri og var
um atkvæðatölu neðstur
þeirra tólf, sem >sæti eiga í
stjórn þingflokksins.
Þótt væringar væru milli
hægri og vinstri arms flokks-
ins 1953 kom ekki til beinna
átaka þeirra á milli 1953. Á
flokksþinginu 1953 var Morri-
son kjörinn í miðstjórn
Verkamannaflokksins á nýj-
an leik fyrir atbeina laga-
breytingar. Við kosningu til
stjórnar þingflokksins 1953
náði Bevan níunda sæti af
tólf, en Wileon varð fyrsti
Varamaður.
m.
Á arinu 1954 blossuðu upp
deilur hægri og vinstri arms
Verkamannaflokksins. Tilefn-
ið var ágreiningur um afstöðu
Verkamannaflokksins til end-
urvígbúnaðar Vestur-Þýzka-
iands.
Brezka íhaldsstjórnin lýsti
því yfir í febrúar 1954, að
hún væri samþykk hervæð-
ingu V-Þýzkalands. Verka-
mannaflokkurinn þurfti þá að
taka afstöðu til málsins. Þeg-
ar málið kom til kasta þáng-
flokksins, hafði Morrison orð
fyrir þeim, se msamþykkir
voru hervæðingunni, en Wil-
son hafði sig mjög frammi
gegn hervæðingunni. Að lok-
um féllst þingflokkurinn á
endurvígbúnað V-Þýzkalands
með 113 atkvæðum gegn 104.
Ákvörðun þessi þarfnaðist þó
staðfestingar þings flokksins.
Á hæla þessa ágreinings kom
annar um stofnun hemaðar-
bandalags í Austur-Asru og
litlu síðar enn annar, að því
sinni um afvopnunarmál. Be-
van, sem litlu sem engu réð
innan stjórnar þingflokksins,
sagði sig þá úr henni. Wilson
tók þá sæti Bevans án sam-
ráðs við hann. Eftir það var
færra með þeim en áður.
Talsmenn hægra armsins
lýstu því opinskátt yfir, þeg-
ar Bevan sagði sig úr stjórn
þingflokksins, að þeir teldu
að .Verkamannaflokkurinn
mundi ekki geta komizt til
valda, meðan hann hefði Be-
van innan vébanda sinna og
að þeir munidu neyta hvers
færis, sem gæfist, til að víkja
honum úr flokknum. — Um
þetta leyti lézt gjaldkeri
flokksins, en gjaldkeri flokks-
ins á jafnframt sæti í mið-
stjórn. Hægri armurinn á-
kvað að styðja til þessa
starfs Gaitskell. Bevan lýsti
því þá yfir, að hann mundi
afsala sér hinu örugga sæti
sínu í miðstjórn flokksins til
að keppa við Gaitskell um
gjaldkerastöðuna. Leikar fóru
svo, að Gaitskell náði kjöri,
en Bevan féll úr miðstjórn-
inni. I þann mund voru áhrif
hægri armsins hvað mest.
Gaitskell hafði bætzt í hóp
þeirra í miðstjórninni, en
Deakin var allsráðandi í
verkalýðshreyfingunni.
Þá var það, að Bevan gaf
höggstað á sér. I janúar
1955 bar Bevan fram þá til-
lögu í þingflokknum, að
Verkamannaflokkurinn beitti
sér fyrir, að kallaður yrði
saman stórveldafundur um
Þýzkalandsmálin. Sú tillaga
Bevans var felld með 93 at-
kvæðum gegn 70. Samt sem
áður bar 'hann ásamt um
hundrað öðrum þingmönnum
fram þingsályktunartillögu,
í eigin nafni, en ekki Verka-
mannaflokksins. Sú ráða-
breytni var litin illu auga af
meirihluta þingflokksins. —
Samþykktar voru á Bevan
vítur vegna þess máls með
132 atkvæðum gegn 72. Litlu
síðar kom til orðaskipta milli
Attlees og Bevans á þing-
funídi. Og að þeim loknum
var Bevan einn þeirra 62
þingmanna, sem greiddu at-
kvæði á annan veg en meiri-
hluti þingflokksins. Hægri
armurinn ákvað þá að láta
sverfa til stáls.
I stjórn þingflokksins var
boðaður fundur til að ræða
þetta aga-brot Bevans 7. marz
1955. Attlee setti fundinn
með þessum orðum einum
saman: „Eg er á móti brott-
rekstri". Að því búnu gaf
hann orðið laust og tók að
pára á blað. Morrison tók
fyrstur til máls og krafðist
þess, að Bevan yrði vikið úr
þingflokknum (withdrawal of
the wip). Morrison studdu að
máli Edith Summerskill, Dal-
ton, Robens og Gaitskell, sem
þó var hikandi í fyrstu. Til-
laga Morrisons var eamþykkt
með miklum atkvæðamun. Á
öðrum fundi etjórnar þing-
flokksins um mál þetta var
samþykkt, að stjórn þing-
flokksins segði öll af sér, ef
tillaga hennar um brottvikn-
ingu Bevans yrði ekki sam-
þykkt.
Þegar tillagan um brott-
vikningu Bevans úr þing-
flokknum kom fyrst fyrir
fund þingflokksins, létu
margir þingmenn í ljós
óánægju með, að þeir væru
knúðir til að velja milli Be-
vans og stjórnar þingflokks-
ins. Tveir þingmenn báru þá
fram breytingartillögu á þá
leið, að þingflokkurinn lýsti
yfir" trausti á Attlee, vítti Be-
van, en héti á flokkin að taka
höndum saman gegn Ihalds-
flokknum. Breyingartillaga
þesei var felld með 138 at-
kvæðum gegn 124. Brottvikn-
ing Bevans úr þingflokknum
var að því búnu samþykkt
með 141 atkvæði gegn 112.
En áður en Bevan varð vikið
úr Verkamannaflokknum,
þurfti miðstjórn flokksins að
fjalla um mál hans.
Bevan barst hjálp úr
óvæntri átt. Meðan þessu fór
fram innan Verkamanna-
flokksins, gaf Churchill út
yfirlýsingu um, að hann
mundi draga sig í hlé, en
Eden taka við störfum for-
sætisráðherra. Af yfirlýsingu
þessari varð ráðið, að þing
yrði senn rofið og efnt til
nýrra kosninga. — Stuðnings-
menn Bevans lágu ekki á liði
sínu. Sex miðstjórnarmenn,
gáfu i skyn, að þeir kynnu
að segja sig úr miðstjórninni,
ef Bevan yrði vikið úr flokkn-
um. Margar flokksdeildir
gerðu samþykktir gegn brott-
vikningu Bevans og nokkur
verkalýðsfélög.
Miðstjóm Verkamanna-
flokksins skipa 28 menn, en
18 þeirra eiga sæti sín undir
atkvæðum verkalýðsfélag-
anna. Deakin og stuðnings-
menn hans voru þess vegna
vongóðir um að brottvikning
Bevans úr Verkamanna-
flokknum yrði samþykkt. En
þegar nær dró miðstjómar-
fundinum, kom í ljós, að ýms-
ir fulltrúar verkalýðsfélag-
anna voru á móti brottrekstri
og úrslit yrðu tvisýn.
Fundur miðstjómar Verka-
mannaflokksins um mál Be-
vans, var haldinn 23. marz
1955. Tvær tillögur komu
fram. Önnur var borin fram
af tveimur stuðningsmönnum
Deakins og var í þeim kraf-
izt brottrekstrar. Hin tillagan
var borin fram af Attlee. Til-
laga Attlees var á þá leið,
að Bevan gæfi út yfirlýsingu,
sem miðstjómin gæti sætt sig
við. Attlee lét þau orð falla,
Framh. á 11. siðu.
Aneurín Bevan