Þjóðviljinn - 19.11.1959, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 19. nóvember 1959 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Þessa athyglisverðu grein
skrifar Jehö Varga, hinn
'frægi sovézki hagfræðingur.
Hann fjallar hér einlcum
. urn efnahagskreppuna 1958
í Bandaríkjunum og öðrum
forustulöndum auðvalds-
skipulagsins. A sínum tíma
fór þetta kreppuástand ekki
fram hjá íslenzkum blaða-
'lesendum. því að sjúkdóm-
ar efnahagslífsins úti í
heimi þykja œvinlega frétta-
efni. En þetta hefði allt
eins. getað verið kveisa í
eivhverjum kónginum eða
eldgns á Sikiley; það fvrn-
ist fljót.t yfir gaspur blað-
anna. Hvers venna? Vegna
þe?s áð hér á Islandi gekk
allt sinn vanagang, hér
gerði engin krevva vart við
sia. Var það nú eins og
Tivert anvað óverðskuldað
Iáv oo hevvvi. að hér kom
ekkfvt. mlevsi og enqar
bir^ðir söfnuðust fvrir. bar
sem svöv^nrri er bannaður
aðe"naur? Þnð var sú við-
leitni aibýðusamtákanna,
að binda sig sem fastast á
klafa auðvaldsins i utanrík-
is-, verzlunar- og gjaldeyr-
ismálum. Þessu til sönnun-
ar skulu birtar hér glefsur
úr forustugrein 3. heftis
Fjármálatíðinda 1958, sem
Jóhannes Nordal mun hafa
sett saman:
,.Haustið 1957 náði hin mikla
gjaldeyriskreppa. sem einkum
gekk yfir Bretland og Holland,
hámarki, og nokkru síðar fór
að verða vart samdráttar í
efnahagslífi Bandarikjanna, sem
fór síversnandi með vaxandi
atvinnuleysi þangað til í apríl-
mánuði. Á báðum þessum erf-
iðleikum hefur tekizt að ráða
bót. . . .“ — — ..Samdráttur-
inn í efnahagslífi Bandaríkj-
anna hafði fvrst í stað lítil
áhrif á efnahagsþróun í Evr-
ópu, en þegar kom fram á sl.
vor, byrjaði að verða vart
stöðnunar eða samdráttar í
framleiðslu margra ríkja. Hef-
ur af þeim sökum verið gripið
víða til gagnráðstafana. í formi
vaxtalækkunar eða aukinna
Myndin er frá Bandaríkjuniun og sýnir sekki með bóinull, sem lilaðið hefur verið upp úli
vegna offrainleiðslu, en í auðvaldsþjóðfélagi eru offramleiðslukreppur óhjákvæmilegar.
Jenö Varga, hagíræðingur:
Auðvald, kreppur
og
alþýða manna
•vinstri hreyfinganna á ís-
landi, að reisa skorður við
■alræði auðvaldsins, sem
kom í: veg fvrir ófarirnar.
Stuðningur ríkisvaldsins við
■atvinnuveaina og hinir ör-
uggu markaðir í sósíalísku
■rikjunum, það er þetta sem
heldur íslandi utan sveiflu-
kevndrar þróunar efnahags-
lífsins í Ameríku og Vestur-
Evrópu.
Þar eð krevoan hafði af
nefndum nrsðkv.m ekki við-
komu hjá ok1-vr að þessu
sinni var lítt um hana
skeytt í íslevzkum ritum.
Dægurmál stjórnmálabar-
áttúnnar vnru önnur hiá
■okkur, albvða manna hafði
um anvr } "ð hvrtsa en vand-
rœðin ? útlöndum. Hins ven-
ar sá boraarastéttin á ís-
landi krevmtva og «fóð
stuagur a f henni. Óska-
draumur vissra. afla innan
hennar er vefnileaa. sem
alH" nánust +er\nsl við al-
þjóðlena auðvaldið. Þau
vilia biv^a v+anríkisverzl-
unina við „hinn friálsa
heim“ hr'i.sks oa gróða, og
þav vilia. veita erlevdu
auðmanni ivvnönau í land-
ið ef vera mætti þau hlytu
mniana sem fadla af borði
húshrpvdavvo. Þess venna
er sérhvert tnrleiði nlhióð-
~len~ ny.ðvaldsivs áfall fvrir
■óbiA!sienastu, hlv.ta íslevzkr-
*ar borqarastéttar. Ev ís-
levrk.ir borgaraleqir haa-
fræðinqar nota einmitt
svona tækifæri til að vréd-
ika um það, að ísland eigi
ríkisútgjalda. . .“-------“... .
er mjög vafasamt, að aðgerðir
þessar hefðu náð þeim árangri,
sem raun bar vitni, ef ekki
hefði notið við víðtækrar al-
þjóðlegrar samvinnu í efna-
hagsmálum“.-----------,,Alþjóð-
leg samvinna í efnahagsmálum
hefur aukizt mjög á undanförn-
um óratugum, og er óhætt að
fullyrða, að hún sé nú orðin
ein meginstoð frjálsra og vax-
andi viðskipta í heiminum. Mik-
ilvægi alþjóðlegra peninga-
stofnana eins og Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins og Alþjóðabank-
ans hefur ekki eingöngu verið
fólgið í þeirri aðstoð. sem þær
hafa getað látið þátttökuríkjum
sínum í té, begar á hefur þurft
að halda, heldur ekki síður í
því að koma á gagnkvæmu
trausti og skilningi á sviði al-
þjóðamála og tryggja samvinnu
þjóða milli þegar á móti hefur
blásið“. —------,.Það ætti því
að vera eitt meginmarkmið
stefnunnar í efnahagsmálum að
gera þjóðinni kleift að taka
virkan þátt í þeirri víðtæku
samvinnu, sem nú á sér stað
þjóða á milli. í því skyni að
koma á frjálsari og heilbrigð-
ari alþjóðaviðskiptum".
Svo möro eru þau orð.
,.Vitið þér enn, eða
hvað?“
H. K.
Hin sveiflukennda efnahags-
kreppa, sem skall ó 1957 og
enn stendur yfir í mörgum auð-
valdslöndum, veikti mjög þær
falshugmyndir borgaralegra
fræðimanna og endurskoðunar-
stefnumanna, að kapítalisminn
gaeti hjarað kreppulaust núna
eftir styrjöldina. Þessi kreppa
er enn ein sönnun þeirrar
grundvallarkenningar marxism-
ans, að samkvæmt innri lög-
málum auðvaldsskipulagsins
sjálfs hljóti kapítalísk endur-
framleiðsla ætið að valda reglu-
bundnum offramleiðslukrepp-
um. Einu undantekningarnar
voru tímarnir, þegar heims-
styrjaldirnar tvær voru háð-
ar. Það er líka mjög skiljan-
legt, þar sem ekki getur ver-
ið um neina offramleiðslu að
ræða, þegar nytsöm vinna verð-
ur að víkja fyrir styrjaldar-
rekstri. Þá hætta milljónir
manna að framleiða til al-
m°^ninasþarfa og fara að
smíða vopn, sem eru eyðilögð
jafnóðum á vígvöllunum. Heil-
ar bvggðir eru jafnaðar við
jörðu, og neyzla á hernaðarleg-
um og borgaralegum nauðsynj-
um fer langt fram úr hinni sí-
minnkandi framleiðslu. í heims-
styriöld eru allar birgðir notað-
ar og þeim eytt. Þá eru hús-
næðisvandræði, skortur á hús-
gÖTnum. fatnaði og miög oft
matvælum, svo að hungursneyð
sverfur að. Þar eð kreppan er
ákvarðandi þáttur endurfram-
leiðslusveiflunnar, getur tæp-
lega verið um að ræða nokkra
sveiflukennda þróun á stríðs-
tímum.
Falshugmyndirnar um kreppu-
laust auðvaldsskipulag áttu ræt-
ur sínar að rekja til þess, að
það liðu hart nær tuttugu ár
milli heimskreppunnar miklu
og þeirrar, sem nú stendur yf-
ir. Þá hefur það og sitt að
segja, að í þrettán ár eftir lok
heimsstyrjaldarinnar síðari kom
engin offramleiðslukreppa á
heimsmælikvarða, en að vísu
tvær samdráttarkreppur sem
einskorðuðust að mestu við
Bandaríkin. Skýringin á seink-
un kreppunnar er sú, að styrj-
öldin gleypti allar birgðir og
dró mjög úr afkastagetu borg-
aralegs iðnaðar. Húsbyggingar
lágu niðri í stríðinu, og svo
mikið var eyðilagt af íbúðar-
húsnæði, að enn í dag eftir
fjórtán ár er ekki búið að
bæta úr öllu tjóninu. Sam-
drátturinn sem tvívegis varð
vart í Bandarikjunum en ekki
hjá öðrum stríðsaðilum auð-
valdsskipulagsins, er því að
kenna, að styrjaldaraðgerðir
fóru aldrei fram á bandarískri
grund, að Bandaríkin urðu ekki
stríðsaðili fyrr en tveim árum
eftir upphaf ófriðarins og höfðu
þá mikið af ónýttri afkastagetu.
Hver ber hita og þunga
dagsins í kreppuástandi?
í auðvaldsskipulagi eru of-
framleiðslukreppur óhjákvæmi-
legar. Nýr og þýðingarmikill
dráttur er það, að á órunum
eftir styrjöldina hefur einok-
unarauðvaldinu tekizt í meira
mæli en áður að velta byrðum
. kreppunnar yfir á verkalýðinn,
bæði verkalýð sinna eigin landa
og vanyrktra landa. Þetta má
einkum rekja til vaxtarins á
kapítalisma ríkiseinokunar, sem
fleygði fram á tímabilinu milli
styrjaldanna en þó einkum eft-
ir þá síðari. Styrkur fjármála-
valdsins og ríkisvaldsins, en
hvort tveggja þetta sameinað-
ist í kapítalisma ríkiseinokunar,
gerði það kleift að velta byrð-
unum að mestu á verka-
lýðsstéttina.
Fyrir tíma ríkiseinokunar-
Jenö Varga.
kapítalismans urðu kapítalist-
ar sjálfir ekki svo lítið fyrir
barðinu á kreppunni. Á þeim
dögum olli skyndilegt verðfall,
gildislækkun afurðanna því,
að fjórmagn sem ofaukið var
í þjóðfélaginu, datt úr sögunni,
svo að jafnvægi komst á- um
stundarsakir, eins og Marx
benti á. Fyrir kapítalista var
þessi gangur mála þungþær,
hann hafði í för með sér mik-
ið tjón og óreiðu og endaði í
allsherjar hruni. Lánakreppan,
sem æfinlega siglir í kjölfar
offramleiðslukreppu, gerði á-
standið enn verra. Auðfélog,
sem heppnaðist að lifa kreþp-
una af, töpuðu einnig stórrhiklu
vegna verðfalls, vegna minnk-
aðrar framleiðslu, og oft lika
vegna þess, að farið var að
skemma og eyðileggja óseljan-
legar birgðir.
Ríkiseinokunarkapítalisminn
hefur mjög létt undir með auð-
hringunum að komast út úr
kreppunni. Það gerist einkum
með vörukaupum ríkisins, fyrst
og fremst ó hernaðartækjum.
Útgjöld til hernaðarþarfa eru
eins há eða hærri en á striðs-
árum. Ríkið veitir auðhringum,
sem kreppan skaðar, beinan
styrk, svo og óbeinan með því
að halda uppi hinu háa ein-
okunarverðlagi á meðan á
kreppunni stendur.
Sem dæmi má taka Banda-
ríki Ameríku. Á fyrra helmingi
ársins 1958 var hergagnapönt-
unum, sem leyfðar voru á fjár-
lögum en ekki ákveðnar þar,
dreift á milli hinna ýmsu auð-
hringa. Þetta jók greiðsluhalla
um 13 milljarða dollara. En
auðsins herrar græddu á tvenn-
an hátt: Þeir veittu ríkinu lán
til skamms, tima með mjög há-
um vöxtum, og þeir fengu fé
sitt til baka sem greiðslu fyrir
mjög ábatasama starfsemi í
þágu ríkisins.
Hér er lýsing á því, hvernig
auðhringar Ameríku græða á
þennan hátt. Bandaríkjastjórn
auslýsti eftir tilboðum í að
smíða orkuver. Tveir stórir
auðhringar — General Electric
og Westinghouse Electric Corp-
oration — gerðu jafnhá tilboð
eða 17% milljón dollara hvor.
Brezka fvrirtækið C. A. Parson
& Co. Ltd. bauðst hins vegar
til að taka verkið að sér fyrir
ein\nvis 1? milljónir dollara.
Stjórnin tók auðvitað lægsta
tilboðinu, t.ilboði brezka fyrir-
tækisins. Þá sendu bandarísku
auð'hringarnir tveir mótmæli
oe héldn því fram, að Bretar
gætu boðið lægra vegna hærri
vinnulaun í Ameríku. Þetta
kom .Taroes B. Carev forseta
Albjóðasambanris verkamnna í
í rafroavns-. ú+varns- og véla-
iðnaði. til að ]vsa yfir því,,að
um eina miiiíón vinnustunda
mvndi burfa til ofanereinds.
verks; v’nuukostnaður í sam-
þandi við v=>-Við mvndi bví
vera í kri.ntniro 8 rnilljónir doll-
ara. Samkvæmt þessu myndi
því mismunurinn á brezku og
amerísku tilboðunum vera ná-
Framhald á 10. síðu.