Þjóðviljinn - 08.01.1960, Qupperneq 7

Föstudagur 8. janúar 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Verðið sem neyt-
andinn greiðir
fyrir innflutta
vöru fer eftir því
hverf u hagstæð
ínnkaují innflytj-
andinn hefnr gert.
Nú, eins og raunar oft áð-
ur, er mikið rætt um gjald-
eyriserfiðleika okkar, og ým-
iskonar hugmyndir uppi um
úrbætur í þeim efnum. Því
má e.t.v. líkja við að bera
í bakkafullan læk að bæta
við' þær orðræður. En með
þvi að ég minnist ekki að
hafa séð eða heyrt fjallað
um eina hiið þessa marghliða
rná's, finnst mér afsakanlegt
að fara um hana nokkrum
orðum, enda frá mínu sjón-
armiði um þýðingarmikið at-
xiði að ræða,. sem ég teldi
miki’vægt að menn leMdu
hugann að.
■ Segja- má, að gjaldeyris-
■staða okkar markist af eftir-
töidum þremur meginþáttum
(gja’deyrislán undanskilin):
1. Gjaldeyristekjunum.
2. Vörumagninu, sem við
kaupum fyrir erlendan
gjaldeyri.
3. Verðinu, sem við greið-
um fvrir það vörumagn,
er við kaupum.
Um 1. atr'ðið, gjaldeyris-
tekjurnar, skal ég vera fá-
orður. Allir eru, a.m.k. í orði
á einu máli um að þær beri
að auka, þ.e. að einskis megi
láta ófreistað til þess að efla
útflutningsframleiðsluna.
Um 2. liðinn, vörumagnið,
sem við kaupum fyrir erlend-
einkum vildi drepa á í grein-
arkorni þessu: Verðinu, sem
við greiðum fyrir erlendar
vörur.
í fari einstaklinga hecur
það löngum þótt góður e:gin-
leiki að beita hagsýni í ráð-
stöfun fjármuna. Hagsýnir
heimilisstjórnendur leggja
gjarnan á sig ærna fyrirliöfn
í leit að sem beztum við-
skiptakjörum. Þannig reyna
þeir að drýgja oft takmark-
aðar tekjur heimilis’ns.
Og séu þetta gógir eigin-
le:kar í fari einstakiinganna,
verða þeir þá ekki líka að
tel.jast það þegar þjóðarheim-
ilið á í hlut?
En því minn'st ég á þetta,
að mér hefur oft virzt mikið
skorta á að hægt væri að tala
um hagsýni í sambandi við
innkaupm á þjcðarheimilinu,
að ekki sé meira sagt.
Frjáls innflutningur
og leyfisvörur.
Um langt skeið hefur all-
miklu af erlendum vörum ver-
ið skipað á svokallaða frilista,
sem þýðir, að kaup á þe:m
vörum hafa átt að teljast
frjáls, á sumum hvaðan sem
var, öðrum frá tilteknum
löndum. Um frelsi til kaupa
á þessum vörum hefur þó
háðar eru leyfisveitingum.
Hvort úthlutun leyfa fer
fram eftir svokallaðri kvóta-
reglu, eða einhverjum öðrum
reglum, þá er yfirleitt ekki,
svo mér sé kunnugt, tekið
nokkurt tillit til þess inn-
kaupsverðs, sem umsækjend-
ur um leyfin hyggjast kaupa
á.
Úrlausnaraðferðin er
alltof dýr.
Næst liggur að álykta, að
ert skylt við hagkvæma inn-
flutningsverzlun.
Frjáls samkeppni.
Jafnan er mikið talað um,
að frjáls samkeppni þyrfti að
fá að njóta sín betur en hún
hefur gert um sinn. Sú sam-
keppni, sem í reynd stefnir
að því að tryggja sem beztar
vörur fyrir sem lægst verð,
hlýtur auðvitað að teljast
hagkvæm. En af slíkri sam-
Gefa þannig hinni frjáisu
samkeppni færi á að sýna á
sér fleiri hliðar en þær sem
nú eru mest áberandi.
Hvern'g væri að stofna til
raunverulegrar samkeppni —-
meðal innflytjenda um það
að útvega sem beztar erlend-
ar vörur fyrir sem minnstan
gjaldeyri ?
Er hér átt við þ'að, a<5
boðið væri út það magn
tiltekinna greina innflutn-
ingsins, sem ákveðið væri
liristjáia ^sfglas©it veFðlagsgtféiris
Skipuleg hagnýting Irjálsrar samkeppni
an gjaldeyri, væri ástæða til
að skrifa langt mál. Það verð-
ur þó ekki gert hér. Samt
er sú spurning tímabær, og
hefur lengi verið, hvort skyn-
samlegt sé, eða við höfum
■efnj á að verja jafn niiklum
gjaldeyri og við gerum til
'kaupa á allskonar ónauðsyn-
legtim varningi, jafnvel nota-
gildislitlu dóti hg drasli. Og
■ennfremur, hvort ekki mundi
unnt eða liagkvæmara að
stuðla að framleiðslu hér inn-
anlands á ýmsu því, sem við
nú greiðunv með dýrmætum
gjaldeyri. Veit ég vel. að
mörgum þeirn, sem fylgjast
með því, hvernig við að þessu
lej’ti verjum gjaldeyri okkar,
blöskrar stórlega að slíkt
skuli gerast á sama tíma sem
gjaldeyrisstaða landsins er
meðal höfuð vandamála þess.
Þetta hefur að visu lengi
verið afsakað með því, að há
aðflutningsgjöld á hinum
miður þarfa varningi væri
nauðsynlegur þáttur í tekju-
'öflun og fjármuna-millifærslu
hins opinbera. Mörgum kann
að sýnast sú afsökun gild. En
sarnt held ég að æ fleirum
skiijist, að meira en lítið sé
bogið við það að byggja tekju
öflun liins opinbera, eða aðra
þætti • efnahagskerfisins, á
innílútningi varnings, sem
hlýtur að eiga að sitja á hak-
ranurn, a.m.k. meðan einhver
hcrgull er á gjaldeyri. En
ekki skal lengra út í þessa
sálma farið hér.
Ei nægilegri hagsýni
beitt við ráðstöíun
‘gjaldeyrisins?
Kem ég þá að því, er ég
1
naumast verið að ræða, a.m.k.
ekki öllum og ekki alisstaðar
frá. Hefur þetta takmarkazt
af þeim gjaldeyri sem til ráð-
stöfunar heíur verið á hverj-
um tíma.
Ekki er mér kunnugt um,
hvort eftir einhverjum regl-
um, eða þá hverjum, hefur
verið farið við úthlutun gjald-
eyris til kaupa á frílistavör-
unum. Hitt tel ég mig liafa
Kristján Gíslason
góðar heimildir um, að í því
sambandi hafi ekki verið
spurt um hagstætt eða óhag-
stætt innkaupsverð. Enda má
telja, að slíkt sé naumast í
verkahring viðskiptabank-
anna. En jafnframt er þá
líka vitað, að enginn aðili
fylgist með því hvað þarna
gerist og enginn virðist nán-
ast telja það skipta nokkru
máli í sambandi við ráðstöfun
á okkar takmarkaða gjald-
eyri.
Það sem hér hefur verið
sagt um frílistavörurnar gild-
ir einnig um þær vörur, sem
mestu sé ráðandi það sjónar-
mið — bæði við úthlutun
leyfa og heimilda til kaupa
á frílistavörum — að gera
sem flestum einhverja úr-
lausn, og þegar þeir stærri
e:ga í hlut, að halda utanað
sem mestu jafnvægi milli
þeirra. Að vissu leyti má auð-
vitað telja þessa aðferð sann-
gjarna í garð kaupsýslu-
manna. En fyrir gjaldeyris-
stöðu okkar — og þá auðvit-
að um leið fyrir þá sem vör-
urnar kaupa hér heima — er
þetta áreiðanlega dýr aðferð
— alltof dýr.
Það mun algild viðsldpta-
regla, að vörumagn hefur
áhrif á verð'ð. Si sem
kaupir stórt fær að öðru
jöfnu betra verð en hinn,
; em kaupir smá-magn. Úr-
lausnaraðferðin stuðlar að
smákaupum. Það er ein á-
stæðan fyrir því að hún er
óhagkvæm.
Innflytjendum er misjafn-
lega sýnt um að gera góð
kaup, hafa líka misjafnlega
góð viðskiptasambönd. Þess
eru líka mörg dæmi, mýmörg,
að samskonar vörur eru hér
á markaðnum á mjög mis-
jöfnu verði, jafnvel sömu
vörurnar. Auðvitað eiga inn-
flytjendur ódýrari varanna
betra með að selja — og
gætu selt margfalt meira en
þeir gera, ef J:e:r aðeins gætu
keypt meira inn (gætu þá
trúlega líka boðið enn lægra
verð). En það var naumt uin
■ gjaldeyrinn — og þeir urðu
að láta sér nægja að fá að-
eins svolitla úrlausn, eins og
hinir með hærra verðið.
Þetta á auðvitað heldur ekk-
kepþni höfum við hinsvegar
næsta lítið að segja.
Mér virðist sem frjáls
samkeppni í innflutnings-
verzlun hér hjá okkur birtist
aðallega í keppni innflytjenda
um gjaldeyris- og innflutn-
ingsleyfi, keppni um greiðslu-
heimildir, keppni um lánsfé,
þ.e. rekstursfé. Enda þótt
þessi tegund samkeppni sé e.
t. v. eðlileg, eins og málum
er háttað, og enda þótt hún
kunni að gefast sumum inn-
flytjerdum nokkuð vel, þá
stefnir hún áreiðanlega ekki
að hagkvæmni fyrir þjóðar-
heimilið, heldur í reynd að
hinu gagnstæða, eins og
dæmin sanna.
Er ekki hugsanlegt, að á
þessu mætti verða einhver
breyting ?
Flestir munu telja sjálfsagt
og óhjákvæmilegt að eitt-
hvert skipulag sé viðhaff í
meðferð gjaldeyris okkar.
Aðrir kalla sbka skipulagn-
ingu hinsvegar haftafargan
— andstæðu frjálsrar sam-
keppni. En hvað sem mönn-
um finnst um þetta má telja
líklegt að í næstu framtíð
a.m.k. verði innflutningur
okkar að meira eða minna
leyti skipulagður með tilliti
til gjaldeyrisástands og hlut-
fallsins milli neyzluvara og
fjárfestingarvara.
En væri ekki hugsanlegt,
að samræma mætti nokkuð í
framkvæmd sjónarmiðin, sem
ég minntist á, um skipulagð-
an innflutning og um frjálsa
samkeppni? Vær ekki hugs-
anlegt að hagnýta mætti já-
kvæða eiginleika samkeppn-
innar á skipulegan hátt?
að flytja inn hverju sinni.
Síðan væru þeir aðilar
látnir hafa innflutninginn
með höndum, sem hag-
kvæmust kjör gætu boðið
— og einnig aðstoðaðir í
þessu efni, ef þess þyrftí
með.
Einhverjir myndu segja,
að slíkar aðferðir ættu lítið
skylt við frjálsa samkeppni,
þýddu enn aukin opinber af-
skipti, en væru auk þess lítt
eða ekki framkvæman'egar.
Engar slíkar fullyrðingar
teldi ég þó fá staðizt. Hér
myndi vissulega reyna á við-
skiptaþeklrngu .og hæfni inn-
flytjendanna, og ég dreg
ekki í efa, að slík þekking
og hæfni eigi meira skylt
við eðlilegar hugmynd:r um
frjálsa samkeppni en lagni
eða aðstaða til að herja út
gjaldeyris- og innflutnings-
leyfi, gre'ðsluheimildir eða
víxla.
Um vandkvæði á fram-
kvæmdahlið þessarar hug-
myr.dar skal ég ekki vera
margorður. Mér er ljcst, að
þessa aðferð væri ekki unnt
að viðhafa í sambandi við
allar greinar innflutningsins.
T.d. geri ég ekki ráð fyrir
að það væri reynt í sam-
bandi við eyrnalokka, kjóla-
blóm, kúrekaskyrtur eða
annað slíkt. En í sambandi
við fjölmarga þýðingarm’kla
vöruflokka sé ég ekki betur
en auðvelt væri að koma
þessu fyrir.
°% hvað ynnist svo við
þetta ? Því er ekki auðvelt
að svara ákveðið. Um það
eru engar tölur tiltækar.
Framhald á 11. síðu.