Þjóðviljinn - 09.07.1960, Blaðsíða 7

— Laitgardagur 9. júlí 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Verkamaður á plantekru á Kúbu beitir sveðju sinni á sykur-
reyrinn
ISLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
110. þt tur 9. júlí
• •
Ornefni og ferðamenn
Kúbu
endur
í vopnaflutningaskipi í Havana
og yfir 100 manns biðu bana.
Castro lét að því liggja að
bandaríska leyniþjónustau hefði
verið þarna að verki, en (Banda-
ríkjastjórn mótmælti harðlega
slíkum aðdróttunum.
Tekjur af bandarískum ferða-
mönnum til Kúbu þurru,
þeir hættu að kom& þegar
byltingarstjórnin lét loka
vændishúsum og spilavítum
og áróðurinn gegn Castro
tók að magnast í Banda-
ríkjunum. Þá leituðu Kúbu-
menn annað. Tekið var upp
ptjórmálasamband við Sovétrík-
in, sem Batista hafði rofið til
að vinna sig í álit hjá Banda-
ríkjastjórn, og samningar gerð.
ir um vöruskipti við þau og
fleiri sósíalistisk ríki. Meðal
annars var samið um að Kúba
fengi olíu frá Sovétríkjunum
fyrir sykur, en til þessa hafði
hún fengið alla sína olíu frá
Venezuela og orðið að greiða
fyrir í dollurum. Hætt var að
veita innflutningsleyfi fyrir
olíu annarstaðar en frá Sovét-
ríkjunum, en olíufél. Texaco,
Esso og Shell létu sig það engu
Löngum hafa Bandaríkjamenn
Vaðið uppi á Kúbu. Myndin var
tekin fyrir nokkrum áruin, ]ieg-
ar bandarískir sjcliðar í land-
gonguleyfi klifruðu upp á
styttu José Marfii, þjóðhetju
Kúbumanna, í höfuðborginni
Havana.
skipta,- Þau héldu áfram að
flytja inn olíu frá Venezuela
leyfislaust og neituðu að vinna
sovézka olíu j hreinsunarstöðv-
um sínum. Þetta athæfi var
hreint lögbrot, og byltingar-
stjórnin þjóðnýtti því olíu-
hreinsunarstöðvarnar.
Bandaríkjastjóm svaraði með
því að heimila Eisenhower
að takmarka sykurinnflutning-
inn,og það hefur hann nú gert.
Ekki hefur hann þó tekið fyrir
hann með öllu, enda eru Kúbu-
menn ekki gersamlega vopn-
lausir í viðskiptastríðinu. At-
vinnufyrirtæki sem Bandaríkja-
menn eiga á Kúbu og reka enn
eru metin á 2500 milljónir doll-
ara, og stjórn Castros hefur
sott lög sem heimila henni að
taka þessar eignir eignarnámi
allar með tölu „ef þjóðarheill
krefur“. Bandaríkjastjórn getur
sem sagt ráðið því sjálf, hvort
allir bandarískir aðilar verða
svintir eignum sínum á Kúbu.
Fáir hætta á að spá neinu um
hvemig Kúbumönnum muni
veita í viðskiptastríðinu. Missir
bandaríska sykurmarkaðarins
pr nokkuð áfall fyrir þá, en
enn er óreynt hvort þeim tekst
að selja sykurinn annarsstaðar.
Mest veltur að sjálfsögðu á því,
hvernig tekst að bæta hag al-
þýðu manna á Kúbu. Öflug
stofnun undir forustu Nunez
Jiménez, eins nánasta vopna-
bróður Castros úr skæruhern-
aðinum í fjöllunum, stjómar
skiptingu stórjarðanna. og vinn-
ur að alhliða umbótum i sveit-
unum. Skólar hafa verið stofn-
aðir í þúsundatali, læknar og
hjúkrunarfólk sent á vettvaiyg,
hreysaþyrpingar jafnaðar við
jörðu og ein.föld hús byggð
yfir fólkið. Allt er gert til að
að ýta undir bændur að beita
samvinnuúrræðum í búskap og
afurðusölu.
Rás viðburðanna á Kúbu
getur haft óútreiknanlega
þýðingu um aila Rómönsku
Ameríku. Um mestallt þetta
mikla flæmi em þjóðfélags-
aðstæður svipaðar og þær voru
á Kúbu þegar Castro kom
fram fram á sjónarsviðið. Fá-
menn yfirstétt situr í félagi
við erlenda, einkum banda-
ríska aTiðhringa, yfir hlut alls
almennings. Þrátt fyrir allar
uppreisnir og vp-Idarán hefur
ekki gerzt þjóTélagsbylting í
þess’vm löndum síðan vald
kirkju og aðals í Mexíkó var
brotið á bak aftur í langvinnri
borgarastyrjöld. Bandaríkja-
stjórn er í slæmri klípu. Tak-
ist henni að kollvarpa Kúbu-
stjórn munu umbótasinnar af
öllum stéttum um alla Róm-
önsku Ameríku draga af því
þá ályktun að einskis lið-
sinnis sé hægt að vænta hjá
Bandaríkjunum við viðleitni
þeirra til að koma atvinnu-
lífi og þjóðskipulagi landa
sinna í það horf sem sam-
svarar kröfum nútímamanna.
Verði bylting Castros hins-
vegar sigursæl og fái að fest-
ast í sessi, má búast við að
fordæmi Kúbu smiti frá sér.
M.T.Ó.
Af ar lítið
um rauðátu
Siglufirði í gær. Frá
fréttaritara Þjóðvhjans.
í dag' og nótt barst hingað
söltunarsíld úr nokkrum skipum.
Saltað var á stöðvunum sem hér
segir:
Pólstjarnan 7Ó0 tunnur, O.
Hinriksen 650, Sigfús Baldvins-
son 800, H.f. Hafliði 300, Krist-
inn Halldórsson 500, Þóroddur
Guðmundsson 1100, Nöf 700,
Samvinnufélag ísfirðinga 250, Ás-
geirsstöð 900, Haraldur Böðvars-
son 600, Jón Hjáltalín 500,
Reykjanes 100. Alls eru þetta
7100 tunnur.
• .
Sjómönnum þykir útlitið ekki
gott, Htil rauðáta er i síldinni en
mikil glæráta. Ýmsir vonast eft-
ir breytingu til hins betra i
strauminn eftir. helgina.
E Nú er sá tími árs að fjöldi
= fólks ferðast um landið og
E reynir að kynnast því eftir
= beztu getu. Oft er þá einhver
= kunnugur með í ferðinni, og
= svo á jafnan að vera ef hún
E er skipulögð af ferðaskrif-
E stofu eða. ferðafélag’. Leið-
E sögumaðurinn á að kunna
E skil á merkustu stöðum sem
E komið er á, þekkja helztu
E kennileiti og segja samferða-
E fólkinu frá þeim. Raunar get-
E ur leiðsögumaður aldrei kom-
E ið í stað góðs landabréfs
= í höndum- þess sem kann að
E nota það — og sama má
5 einn'g segja um landabréfið;
E það getur aldrei leiðrétt
= ferðamanninn, ef hann stað-
= setur skakkt eitthvert nafn
E og ruglar t.d. saman einhverj-
= um fjöllum. Slíkt á ekki að
E koma fyr'r vandvirka leið-
— sögumenn. —
E Gott er að kynnast merk-
= ustu kennileitum leiðarinnar,
= en það gagnar lít;ð fyrir
= ferðamann sem fer um ókunn-
= ar slóðir að fá að vita nafn
= hvers bóndabæjar og hverrar
= lækjarsprænu, nema hann geti .
= munað þá vitneskju að mestu
= leyti (kannist t.d. við bæja-
= nöfnin fyrir fram, þótt hann
= þekki ekki bæina). Ganga
E jafnvel. ýmsar sögur um bil-
E stjóra og leiðsögumenn sem
E hafa orðið le'ðir á spurning-
E um ferðamanna um örnefni
= og saiúið þá allharkalega af
E sér, en ekki skal spilla hér
E áliti stéttarinnar með því að
E breiða út slíkar sögur! —
E Löngun ferðamanns til að
= fræðast um örnefni ber ekki
E að lasta, og það er ekki ein-
E tómt háð sem Tómas Guð-
E mundsson segir í sínu ágæta
E skopkvæði um fjallgöngu-
E manninn:
E Hreykja sér á hæsta steiniim.
E Hvíla beinin.
5 Ná í isi.na nestistösku.
E Nafn sit'i leggja í tóma flösku.
E Staiula aftur upp og rápa.
E Glára.
E Rifja upp og reyna að ínuna,
E f jallanöfnin: Náttúruna.
E Leita og finna eitt og eitt.
E Landsdag yrði
E 11 ;‘s virði,
E ef það héti ekki neitt.
E Flestum tekst betur að
E festa sér í minni fagurt
E lanidslag, ef þeir geta tengt
E það við eitthvert ákveðið orð,
E eitthvert örnefni, sem verður
E iþá hluti af minningunni um
E staðinn og eins og gerir
E mann kunnugri honum.
íslenzk örnefni eru hluti
E ís’enzkrar menningar, eitt af
= því sem tengir nútímann við
E fortíðina, merkur þáttur ís-
E lenzkrar tungu. Það skiptir
E þiví m!klu að rétt sé farið með
E þau og þau séu prentuð rétt
E á landabréf og í leiðsögubók-
E um ferðamanna. En þess eru
E dæmi að örnefni sem hafa
E komizt röng á slík plögg
hafa glatað hinni réttu mynd
sinni á vörum almennings, og’
verður hér drepið á tvennt
sem ég man í svipinn.
Eitt myndarlegasta fjallið
sem blasir við ferðamanni á
leiðinni inn í Landmannalaug-
ar úr Landssveit gengur með-
al ferðamanna vanalega undir
sama nafninu og prentað er
á landabréfum, þó að annað
sé réttara og tíðkað af þeirn
er bezt mega þekkja til. Ég
á hér við Loðmundarnafniðf
en á vörum innanhéraðs-
manna, það er að segja þe'rras.
sem nota afréttinn þar um
kring og þekkja á honum
hverja þúfu að heita má,
heitir fjaUið og hefur frá
ómunatíð heitið Löðmundur0
— Um síðustu he’gi komst
ég þessa leið, cg meðal sam-
ferðafólksins var maður sein
á yngri árum var vel kunn-
ugur á þessum slóðum. Nú
var hann orðinn svo spilltur
af lestri landabréfa og le'ða-
lýsinga (slíkan lestur skal ég"
þó ekki lasta), að hann fór
að tala um Loðmund — og'
hneykslaði mig þar með stór-
lega. Ég gat þó glatt hanns
með því að margar stoðii’
renna undir gamla heitið Löð-
murdur, en engin undir hitt.
Sjálfsagt er hér um að ræða
sama orð og fyrir kemur í ör-
nefnum víðar á landinu, til
dæm:s austur í Mýrdal og í
heiti fjarðarins á Austur-
landi, Loðmundarfjörður.
Um það eru heimildir að
í báðum þessum örnefnum
hefur forliðurinn verið Löðr„
a.m.k. fram á hðastliðna öld
og eru e’nhverjar heimildir
um þann fram'burð fram und-
ir okkar daga. Björn Magn-
ússon Ólsen getur þessa
framburðar einhvers staðar :
vasabókum sínum frá þv
kringum síðustu aldamót og
mér er tjáð að í sóknarlýs-
ingum Vestur-Skaftafellssýsli?
frá því um 1840 sé ritað Löð-
í þessu örnefni í Mýrda’num
Þegar þar við bætist að
þriðji staðurinn sem þekktui
er með þessu nafni, gengur
undir þessari mynd nafnsins
enn þann dag í dag, þarf tæp-
ast frekar vitnanna við. Og
nú bíð ég eftir vitneskiu frá
kunnugum mönnum um fram-
burðinn Löð- í Loðmundar-
fírði eystra og Loðmundi í
Mýrdal.
Skýringin á örnefninu Löð-
mundur — og samsetningum
af því — er ef til v;ll nær-
tækust sú að það sé skylt
nafnorðinu löff í samsetningu
„þjóðlöð, Gunnlöð" og fleirx
orðum. „Þjcð'öð ‘ kemur fyrir
í Hávamálum (Vatns er þörf,
/ þeim er víða kemur, /
þerru og þióðlaðar) og þýtt
með ..góð boð, góðar viðtök-
ur“. Sennilegast eru þessi ör-
nefni upphaflega dregin af"
mannsnafninu Löðmundur og
Framhald á 10. síöu