Þjóðviljinn - 31.07.1960, Blaðsíða 7

6)
— ÞJQÐVILJINN — Sunnudagur 31. júlí 1960
Sunnudagur 31. júlí 1960 — ÞJÓÐVILJINN — (7
VILJINN
Ótgefandl: Sameinlngarflokkur alþýBu — Bóslallataflokkurlnn. —
RltstJórar: Magnús Kiartansson (áb.), Magnús Torfl Olafsson, Sle-
urBur Ouðmundsson. — Préttarltstlórar: ívar H. Jónsson. Jón
Biarnasor.. AuclýslngasUórl: Guðgelr Magnússon. - Rltstlórn,
afgrelðsia auglýslngar, prentsmiðia: Skólavörðustig 19. — Sínrt
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
Frentsmlðia Þióðvllians.
au:
wrr

mt
U3
H Skemmdarverk stjórnarinnar gp
*i*S Ctjórnarblöðin þreytast ekki á að lýsa því sem
kraftaverki og afreki núverandi ríkisstjórnar,
EÍj að enn skuli vera atvinna á íslandi um hásumar-
22 ið og atvinnuvegirnir skuli ekki vera komnir í
«|3 kaldakol eftir fáeinna mánaða „viðreisn“! Þessi gn
einkennilegu skrif sýna betur en flest annað, að S
iS ríkisstjórnin og flokkar hennar hafa verið smeyk ^2
S: um að ráðstafanir hennar til samdráttar at-
vinnuframkvæmdum og skemmdarverkin í mark- Sjj
2^ aðsmálunum yrðu enn fljótvirkari en stjórnar-
HS andstæðingar höfðu gert ráð fyrir. Með aðgerðum
£5 vinstri stjórnarinnar var þannig búið í haginn
«££ fýrir aðalatvinnuveg landsmanna, sjávarútveginn,
^ að landsmenn höfðu til umráða stóran og ört
stækkandi fiskiflota og stöðvar í landi til að
vinra úr sjávarafla. Og annað til, sem ekki er
síður mikilvægt: Tryggðir höfðu verið miklir
markaðir sem þýddu að íslendingar gátu látið
hinn öfluga fiskiflota ganga árið um kring, og
framleiðslan þurfti aldrei að stöðvast vegna þess
að markaðir, og það hagstæðir markaðir, væru
5® ekki fyrir hendi.
ívrú er það verulegur þáttur viðreisnarinnar að
tHjj eyðileggja þessa markaði samkvæmt fyrir-
mælum Natóvina ríkisstjórnarinnar, pólitísks of-
íHj! stækis innan stjórnarflokkanna og vegna gróða-
& brallsvonar ríkustu heildsala- og braskarahópa
gj Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins. Bak við
allt skrumið um verzlunarfrelsið er staðreyndin
Sg! um þessi ljótu skemmdarverk, sem ríkisstjórnin
Jrjjj er að vinna, ög er ráðin í að fullvinna á næstu
árum. Braskaraklíkurnar íslenzku hafa ekki vilj-
að og vilja ekki sætta sig við, að í hinum sósíal-
3E istíska heimshluta ríkja að mestu leyti þeir við-
gs skiptahættir að löndin kaupa fyrir álíka verð-
5! mæti af íslenzkum útflutningsvörum og Islend-
ingar kaupa frá þeim. Þessi viðskipti hafa verið
crl íslendingum hagstæð, enda þótt braskararnir
hafi látið dynja á beim stöðugan áróður og óhróð-
!{($ ur, þeir hafa ekki talið sér slík viðskipti jafn
ábatasöm og viðskipti við auðvaldsríkin í vestri
þar sem umboðslaunaspillingin og gjaldeyris-
ÍHÍÍ svindlið hefur verið arðvænlegur atvinnuvegur.
Og þarna fellur saman sjónarmið íslenzku brask-
aranna og auðmannanna sem nota Sjálfstæðis-
tpii flokkinn og Alþýðuflokkinn að pólitísku verkfæri
og hinna erlendu auðvaldsstofnana, sem svo mjög
ftý2 var tekið tillit til þegar ríkisstjórnin ákvað
g! „viðreisn“ sína. Hin miklu austurviðskipti Islend-
•|;|j inga hafa verið Natóvinum íslenzku ríkisstjórn-
arinnar ákafleea hvimleið- Vegna þeirra hafa
íslendingar ekki verið rígbundnir við verðsveiflu-
i||( markað Vesturlanda og getað 'haldið áfram á
nl! braut til efnahagslegs sjálfstæðis með sífelldri
íjjj framleiðsluaukningu og viðskiptum jafnt við
«•; löndin sem búa kreppulausum áætlunarbúskap
og auðvaldslöndin í vestri. Einmitt þess vegna
SJj hafa íslendingar staðið af sér allar tilraunir
33 Bretlands til efnahagslegrar þvingunar í sam-
•ítr bandi við stækkun landhelginnar, og einmitt þess
vegna hefur ísland ’getað boðið öllum Atlanz-
'■jj- hafsbandalaginu byrginn í því máli.
E|'n samhengi austurviðskiptanna og atvinnu og
jHi framfara á íslandi þessi árin og um alllanga
framtíð er flestum íslendingum Ijós. Sá þáttur ^
g viðreisnar ríkisstjórnarinnar sem miðar að eyði- m
jíiÍ leggingu þeirra viðskipta, er skemmdarverk við
íslenzkt atvinnulíf og efnahagslegt sjálfstæði ís-
lands. Það hefur ekki tekizt enn, þó þegar sé aug-
ljóst hvert ríkisstjórnin stefnir. Þess vegna og
vegna þess að áhrifa viðreisnarinnar er ekki farið
”71. að gæta að ráði, er enn mikil atvinna í landinu.
trt

«k
Síí
mc
Sii
CTS
Markús á Svartagili
Yar á hvalveiðum
í Suðurhöfum
í bugnum undir Gagnheið-
inni þar sem mætast Ár-
mannsfell og Botnssúlur teyg-
ir grænn túnskiki s:g milli
ár og grýttrar hlíðar.
Skammt inni af bænum tveii
gilkjaftar, dimmir og dular-
fullir, enda heitir bærinn á
túnsk:kanum Svartagil; og
þó kenndur við það gilið sem
hýrlegra virðist frá bænurr
séð, enda það nær bænum. Á
þessum fjallabæ hafa þó
ýmsir nafnkunnir menn kom-
ið við sögu. Hér mun t.d.
Jón Magnússon hafa fellt hug
til ljóðgyðjunnar, og nefndi
hann fyrstu bók sína Blá-
skóga. Hér var Matthías E:n-
arsson, síðar læknir, smali,
)
og hór gekk Eggert Stefan®-
son að fé og uppgötvaði við
hljcmburð hinna dimmu gi'ja
að söngur væri sitt hlutverk,
Nú býr hér maður að nafni
Markús Jcnsson; farmaður,
er kominn af hafi fyrir þrem
áratugum axlaði skinn sín á
mölinni og tmnti för ekki
fyrr en á húsalausum tún-
bala eyð'bæjar inni við Blá-
skógaheiði. Þar stakk hann
skóflu í jörð. Brátt rsu
veggir, og þak kom vfir. Aft-
ur sást reykur í Svartagili.
Síðan hafa hvorki ís, eldur
né Þingvallanefnd getað þok-
að honum héðan.
M
Sumarkvöld eitt beiðist ég
gistingar í Svartagili, og í
kyrrð lágnætt'sins kemur þar
að ég- spyr:
— Hvaðan ertu annars
upprunninn, Markús?
— Ég er fæddur á Lamba-
stöðum í Kaldaðarneshverfi.
Karlinn sem ég fædúist hjá
var nefndur Iiö’lutraustur.
-— Hvernig stóð á því?
— Því mun hafa va'x'ið að
þegar hann gekk til prests-
ins sagði hann: Svona kenndi
hún Halla mér það (kverið)
og svona hef ég það. Halla
var fóstra hans. Höllutraust-
ur kvaðst hafa fengið góða
bólc í fenningargjöf, sem
hvorki yrði lesin, sungin né
kveðin, ,,Og ég get átt hana
meðan ég lifi ög selt hana
síðan“. Þessi bók var biblían.
— Ekki hefur Höllutraust-
ur verið faðir þinn?
— Nei, ekki var það, en
móðir mín var þarna vinnu-
kona. Pabbi minn hafði misst
konuna og hætt búskap aust-
ur í Holtum, og gerzt vinnu-
maður hjá Sigurði sýslu-
manni í Kaldaðarnesi, en
le'ðzt einlífið og því varð ég
til.
Ólstu svo upp í Kaldað-
arnesi?
— Nei. Höllutraustur gat
ekki haft mig undir s.ínu þaki
nerna þrjár nætur, þótti það
of mikil þyngsli; kvaðst ekki
hafa efni á því. Það byrjaði
snemma ferðalagið hjá mér.
— Hvernig ferðaðistu svo
þriggja nátta?
— Þá var ég fluttur til
ljósmóðurinnar, að Sandvík
og var þar í þrjár vlkur. Þá
var'ég sendur af stað á nýj-
an leik og nú austur að HoJt-
um.
— Á hvaða árstíma var
þetta, — hvenær ertu fædd-
ur ?
— Þetta var um hávetur.
Ég er fæddur 22. febr. 1891.
Ég var svo þarna um þriggja
mánaða skeið.
— Áttirðu enga ættingja
til að taka þig að sér?
— Jú, jú, nóg af þeim. En
þeir létu sig engu varða hvað
um mig yré i. Eftir um þriggja
mánaða dvöl á sama bænum
var ég boðinn upp — eða
raunverulega niður.
— Boðinn niður?!
— Já, í slíkum tilfellum er
lægst Sigvaldi nokkur í Fram-
nesi. Hann liafði holdsveika
konu á heimiiinu og hún átti
að fóstra mig, en mamma var
mætt á lireppsstefnunni og
mótmælti því að ég færi á
þetta heimili, einkum með til-
liti til þess að holdsveik kona
átti að annast mig.
— Var engin prestsvæfla í
þessari sveit?
— Jú, Ólafur hét hann og
var Finnsson. Eii honum
fannst víst ekkert að athuga
við það þótt ho’dsveik kona
ætti að fóstra nýfætt barn —
tökubarn.
— Fórstu svo í hoidsveik-
ina?
— Nei, þegar hcr var kom-
ið uppboðinu á mér reis upp
Filippus nckkur í Hellnatúni
og sagði: Ef þið trúið mér
fyrir drengnum þá gtOð þið
komið með hann til mín, —
og hvað meðgjöf líðnr er mér
sama. Ég mnn liafa verið
sjönnda eða áttnnda barnið
sem hann ól upp. Sjálfur var
hann barnlaus og ckvæntur.
Filippus fóstri minn inn-
prentaði mér eitt framar öllu:
að taka ailtaf svari lítilmagn-
ans og hins undirokaða. Ég
man sérstaklega að meðan á
Búastríðinu stóð sagði hann
mér frá því, að ,,þe'r hljóta
að sigra, þótt þeir vinni ekki
sigur nú hljóta þeir að sigra
því þeir hafa réttan má!stað“,
sagði hann.
— Varstu til fullorðinsára
hjá fóstra þínum ?
— Nei. Filippus fóstri
minn dó þegar ég var tíu ára,
en ég var áfram á bænum
hjá bóndanum sem við tók,
þar til ég var fjórtán ára.
Daginn eftir að ég var
fermdur fór ég út í Árnes-
sýslu, að Ásólfsstöðum' i
Þjórsárdal, það var ágætis-
heimili. Þangað fór ég í
vinnumennsku og var þar í
þrjú ár. Hefði áreiðanlega
verið lengur hefði ekki ailtaf
verið að senda mann tii að
vinna utan heimilis -— var
sendur til Reykjavíkur.
Þá fór ég til mömmu, sem
flutt' var til Reykjavikur. Hjá
henni var ég þó stutt, því ég
fór fljótlega í siglingar, —
það mun hafa verið árið 1910
— réði mig á norskt skip og
kom ekki aftur fyrr en 1915.
— Blessaður sagðu mér frá
þessu farmennskuflakki þínu.
— Norska skipið er ég
réðist á var Edvard Grieg frá
Bergen. Á því var ég í sigl-
ingum eitt ár, en fór af því
í Englandi og réðj mig á tog-
ara frá Grimsby um tima.
— Varstu alltaf með Norð-
mönnum eða Bretum?
—j, Nei. í sex; til átta mán-
uði var ég t.d. 'á þýzku skipi
er flutti kolasalla frá Eng-
landi til Þýzkalands; þar
steyptu þeir kolatöflur úr
saiianum — fyrir herskipin,
því þá þegar voru þeir, farn-
ir að safna birgðum fyrir
stríðið. Stýrimenn cg yfir-
menn voru úr þýzka sjóhern-
um, það var sögð refsing fyr-
ir þá, því á flutningaskip:n
voru ekki sendir aðrir úr
hernum en þeir sem verið var
að refsa. Áhöfnin á þessum
skipum mátti ekki vera út-
lendingar nema að einum
þriðja.
— Hvernig líkaði þér við
Þ jóðverjana ?
— Mér líkaði sæmilega við
þá, nema þessa djöf’a sem
komu úr liernum, þeir voru
með allskonar merkilegheit.
Náttúrlega heyrði maður allt-
af þennan sama söng hjá
þeim: Þjóðverjar voru yf-
irþjóð. En þetta sama varð
maður líka var við hjá Dön-
um. Það var allt bezt sem
var danskt. Danir gátu sann-
arlega líka verið fullir af
hroka. Englendinghm gat
líka stundum verið illa við út-
lendinga, en það var á þeirri
forsendu að þeir tækju vinnu
frá heimamönnum, og það
voru aðallega menn sem gekk
illa að fá skipsrúm og tolldu
ekki á nokkru skipi sem létu
slíkt í ljós.
fívo fór ég til Brasilíu, á
sanddæluskipi sem Súezfélag-
ið seldi þangað til Rio
Grande.
— Varstu lengi í Brasilíu?
— Nei, ég var stutt í
Brasiliu, eitthvað sex mánuði
á skipinu. Þaðan fór ég til
Argentínu — á hvalveiðar í
suðurhöfum. Skipið var frá
Argentínu, en áhöfnin var
norsk að mestu.
— Hvar lögðuð þið upp, og
var ekki vossamt á hvalveið-
unum þarna suður frá?
— Hvalurinn var lagður á
land á Georgíu, óbyggðri
eyju, en þar voru margar
hvalstöðvar, norskar, enskar
og argentínskar. Loftslag var
kannski heldur verra þarna
en hér, en það var ekki stór
munur.
— Varstu lengi á hvalveið-
u'ium ?
— Ég var.þar 'í .tvö ár, þar
af þrjá mánuði í landi.
— Hefðirðu heldur kosið að
vera í iandi ?
— Nei, ástæðan var önnur.
Það kom upp taugaveiki í
s+öðinni og ég var fenginn til
að matreiða á spítalanum,
] tð fekkst enginn til að gera
það og þess vegna fór ég í
land.
— Varstu vanur því verki?
— Já, ég var alltaf bryti
eða kokkur í siglingunum.
— Og þér hefur ekki orðið
me:nt af þessu starfi?
— Nei, mér varð ekki
meint af þessu starfi. Við
höfðum þarna iækni sem var
mjög lélegur. Hann var svo
hræddur um að hann myndi
smitast að hann þorði ekki
að taka á hurðunum með
höndunum heldur ophaði þær
með olnbogunum, og er á því
hægt að ímynda sér hve um-
önnun hans fyrir sjúklingun-
um hefur verið nákvæm og
mikil. En forstjóri stöðvar-
innar, Larsen að nafni Norð-
maður, rak hann, Larsen
baðaði sjúklingana sjálfur,
og var óhræddur.
—- Var ekki gott að vera
með Norðmönnum ?
— Jú, ég held mér hafi
líkað bezt við Norðmennina
af öllum þjóðernum sem ég
var með á þessum árum, en
annars voru samt einnig
alltaf með úrvalsmenn af öll-
um þjóðernum. Það einkenndi
Norðmennina hve góðir félag-
ar þeir voru. Ef einhver fé-
lagi þeirra lenti í kla.idri og
þeir gátu ekki bjargað hon-
um létu þeir heldur taka sig
alla en að yfirgefa hann.
— Var ekki mikil fátækt
og eymd þarna í Suður-Amer-
íku ?
— Ojú, víst var til fátækt
þar, en ekki mjög mikil. Ann-
ars hef ég hvergi séð aðra
eins eymd og fátækt og á
Spáni, og raunar ítalíu líka.
Það er ekki að spyrja að því
í löndum þar sem kirkjan
ræður lögum og lofum.
— Hvernig var að vinna
við hvalveiðarnar, hvernig
var vinnutíminn?
— Þá var enginn ákveðinn
vinnutími. Þeir reyndu að
stofna verkalýðsfélag, en því
var svarað með því að for-
ustumenn þess voru reknir,
og skilningurinn og stéttvís-
in var ekki komin á hærra
stig þarna þá en svo að hin-
ir iiétu reka forustumenn sína
án þess að hafast nokkuð að
— og þar með var stofnun
verkalýðsfélags og bætt kjör
Framhald á 10. síðu
Ragnar Lár teiknaðl myndirnar
tekið lægsta boði. Þá bauð
Dönsk svartiist
Ein umsvifamesta bóka-
útgáfa Danmerkur um þess-
ar mundir er Hans Reitzels
forlag. Það er sérstaklega
frægt fyrir útgáfu á ritum
sem ýmsir telja hneykslan-
leg, svo sem skáldskap
þeirra Henry Millers og Jean
Genet og ástalífshandbókun-
um fornu Kama Sutra frá
Indlandi og Ilmandi garður-
inn eftir arbann Sheik
Nefzafoui.
Á síðasta ári hcf Reitzel
útgáfu flokks ódýrra bóka,
sígildra rita og nýrra, jafnt
eftir Dani og aunarra þjóða
menn. Þar hafa komið út
verk Wessels og Blichers,
Waugh og Arthurs Millers,
Lorca og Leónóru Kristínar,
að ógleymdum áðurnefndum
handbókum í hvílubrögðum.
Nú hafa birzt í þessum
flokki bækur sem geyma úr-
val úr svartlist danskra mynd-
listarmanna eldri og yngri.
Þar eru gömlu meistararnir
J. F. Willumsen og Aksel
Jörgensen og yngrj menn;
Povl Christensen, Dan Ster-
upýHansen, Svend Wiig-Han-
sen og Mogens Zieler.
Bækurnar eru jafn ódýrar
og aðrar í flokknum, bindið
kostar kr. 4.S5 danskar Hinn
ódýri bókaflokkur Reitzels
hefur fengizt í flestum bóka-
verzlunum hér í Reykjavík.
Margt er skrítið
í Politike
Fra dögum Hörups og Brand-
esar heí'ur danska blaðið Poli-
tiken haft heldúr gott orð á
sér á íslandi, það er að segja
meðal þeirra íslendinga sem
láta sig á annað borð einhverju
varða það sem bi.rtist á prenti
hjá sambandsþjóð okkar fyrr-
verandi. Þessi hlýhugur hefur
vafalaust átt sinn þátt í að þeg-
ar Politiken kom út í fyrri viku
með fylgiriti um ísland og ís-
lenzk málefni, hrökk ekki hálft
þriðja tonn af blaðinu til að
seðja lestrarhungur landans,
þótt forvitnin um að sjá hvað
aðrir segðu um mann hafi trú-
lega ráðið mestu um eftirspurn-
ina. Svo hrærðir urðu þeir hjá
Politiken við að frétta af við-
tökunum sem íslandsblaðið fékk
hjá þeim sem þar va.r um fjall-
að, að þeir hafa heitið því að
smala saman eftirlegueintökum
af útsölustöðum í afkimum
Danaveldis og senda okkur með
fyrstu ferð sem fellur.
Víst er margt vei um íslands-
blað Politiken, þar skrifa ýmsir
góðir menn og vel pennafaerir.
bæði danskir og íslenzkir. Við
lestur blaðsins fær maður þó
ekki varizt þeirri hugsun að
eitthvað hafi farið meira en
lítið í handaskolum við rit-
stjórnina á blaðinu. Þar skjóta
hér og þar upp kollinum þessleg
skringilegheit sem fylgja því
þegar biöð eru sett saman með
hangandi hendi.
Einhver skæður kjaftur sló
því eitt sinn fram að blaða-
mennska væri í'óigin í að skrifa
á bakið á auglýsingum. Það íer
nú eítir því hvert blaðið er,
sum harla lítil ef auglýsingar
ættu jafnan að fylla helming-
inn. Um ísiandsfyJgrit hins
danska blaðs er það eð segja, að
þar eru aúglýsingar mun rúm-
frekari en annað lesmál og
myndir til samans, enda leikur-
inn í og með gerður með slíkri
útgáfu að afía auglýsinga sem
ella fengjust ekki. Þarna virð-
ist hafa verið lagt slíkt kapp á
auglýsingasöfnunina að sumt
annað hefur orðið útundan.
Það er þá fyrst, að þeim sem
sáu um fylgiritið hefur orðið
á meinleg tímaskekkja. Strax á
fremstu síðu eru lecendur
fræddir á því að útkomudag
þessa blaðs komi Norðurlanda-
ráð saman í Reykjav.’k ..tii að
efla samstöðu Norðurlanda“, og
fyrirsÖgn einnar af stærri
greinum blaðsins „Nordi k R&d
til möde i dag i Reykjavik." Nú
kom blaðið út á fimmtudag í
fyrri viku. en fundur Norður-
landsráðs hér var settur réttri
viku seinna. Þarna hefur teitt-
hvað skolazt tii.
Martin Larsen er ekki öfúnds-
verður af því að skýra dönskum
lesendum frá stjórnmálaþróun
og efnahagsbróun á íslandi síð-
ustu 15 árin í grein sem ekki
tekur nema rúman dálk, en
hann nær sér á st.rik í smágrein
Framhald á 10, síðu.