Þjóðviljinn - 04.06.1961, Qupperneq 7

3) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 4. júni-1961
gUÖSVILJINN (
&tKéfandl: Samelnlngarflokkur alþýðu — ' Sósíallstaflokkurinn. — Rltstjórar: =
Ifagnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmundsson. — ==
FréttaritstJórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir --
Aiagnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar. prentsmiðja: Skólavörðust. 19. s=s
lími 17-500 (5 lín;;~x Áskriftarverð kr. 45 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00. ==
Prentsmiðia Þlóðvilians h.f.
Atlögu hrundið
^yrstu stórátök verkfallsins 1961, allsherjaratkvæða- ^
greiðslan um miðlunartillöguna svonefndu, sýndu §|
styrk Dagsbrúnar, Félags járniðnaðarmanna og iðn- |||
félaganna flestra er felldu hana með yfirgnæfandi §i=
meirihluta atkvæða. TJrslit atkvæðagreiðslunnar sýna §§§
ríkisstjórninni og vinnukaupendum að með slíkum ráð- =
um verður ekki meginfylkingu verkalýðsfélaganna §gj
sundrað. Hún stendur styrkari eftir en áður, og ætti :§§
afturhaldið að hafa sannfærzt um að það á enga leið §j§j
út úr verkföilunum nema að ganga undanbragðalaust §§§
til samninga. |§§
í nokkrum verkalýðsfélögum, sem enn virðast taka =
mark á hótunum Alþýðuflokksins og Morgunblaðs- §§§
ins, var miðlunartillagan samþykkt. Þær samþykktir g
eru nú þegar túlkaðar af andstæðingum verkamanna =||
sem deigja í verkfallinu, sem von um að vinnukaup- i§
endur sleppi billega. Það vakti athygli, að einmitt Al- |§
þýðublaðið var haft til verstu óþrifaverkanna þegar §§§
reyna átti að narra launþega til að samþykkja „miðl- |||
unartillöguna“. Bæði það blað og blöð Sjálfstæðis- gg
flokksins snéru sér eingöngu til fólksins í verkalýðs-
félögunum og reyndu með hótunum og fortölum að ^
fá það til að samþykkja tillöguna. Öll þessi blaða- ||§
hersing sagði að kommúnistar einir væru á móti sam- s
þykkt ,,miðlunartillögunnar“ og allir sem felldu hana §§§
vildu koma þjóðlifinu í „kaldakol“ en það orð notaði §gj
Vísir á föstudaginn á forsíðu. §§§
Hfi einhver tekið mark á þessum blöðum, mun hon- =
um hafa þótt „kommúnisminn" orðin ískyggilega §§§
útbreiddur þegar fréttist hverjir hefðu fellt tillögu g
sáttasemjara, og þeir orðnir ansi margir sem vildu §p
koma atvinnuvegunum og þjóðlífinu í „kaldakol11. Með =
samanteknum ráðum felldu vinnukaupendur nær alls- =
staðar tillöguna. Verður ekki annað séð en henni hafi g
fyrst og fremst verið ætlað það hlutverk að kanna j||
hve langt væri hægt að komast í verkalýðsfélögun- §§§
um með áróðri og hótunum. Alþýðuflokkurinn lét sig §§§
'hafa það að reyna að ginna verkamenn og verkakon- §j|
ur til að glæpast á að samþykkja tillögu, sem vinnu- =
kaupendur höfðu fyrirfram komið sér saman um að =
fella. í þessu og öðru, svo sem hinum einstæðu, sið- §§§
lausu dylgjum um Dagsbrún, sem Benedikt Gröndal =
ritstjóri Alþýðublaðsins endurtekur í leiðara blaðs- =
ins í gær, er Alþýðuflokkurinn að súpa dreggjarnar, ^
reyna að ganga lengra í skítverkum og óþokkaskap §§§
gegn verkalýðshreyfingunni en sjálft íhaldið telur sér ||f
fært. Hlutverk Alþýðuflokksins í verkalýðshreyfing- §§§
unni, það hlutverk sem afturhaldið ætlar honum, hef- j|if
ur sjaldan sézt eins óhugnanlega skýrt og í þessu |§§
verkfalli. =
það vantar sízt að hótanir afturhaldsins haldi áfram §§§
að dynja á alþýðusamtökunum og verkfallsmönn- §§
um. En það er ekki nýtt að afturhaldið segi að verk- g
föll séu „úrelt“. Það er heldur ekki ýkja frumlegt að jjjg
hóta breytingum á vinnulöggjöfinni til að skerða rétt §§§
verkalýðshreyfingarinnar. Það hefur verið reynt hér m
á íslandi að hefta starf alþýðusamtakanna með þræla- m
lögum. Þær tilraunir hafa ekki reynzt afturhaldinu §§§;
vel, og mætti enn minna á stórsigra hinnar róttæku §=
verkalýðshreyfingar yfir sameinuðu afturhaldi lands- !§§§
ins í baráttunni um gerðardómslögin 1942. Og það má m
ríkisstjórnin vita og vinnukaupendur, sem hyggjast g
skáka verkalýðshreyfingunni með hótun um misbeit- §§§§
ingu valds Alþingis og ríkisstjómar, að alþýðan á jgj
baráttusvar við hverri þeirri aðferð sem afturhaldið fs
er að tæpa á að beita. Það mun reynslan sanna og m
^ýna, >=- s* 11
wíjlrííyífifiAr
?
rvAff)6ð;
Sjómannadagur — það ætti
að vera stórhátíð á íslandi,
helzt tvíheilagt, tveir sjó-
mannadagar saman. í staðinn
gætum við látið eitthvað af
gömlu stórhátíðunum, allir eru
hvort sem er orðnir leiðir á
þeim og búnir að gleyma til
hvers verið er að halda þær
hátíðlegar, nema þá börnin
rétt áður en þau taka próf.
Mér er sagt að prestarnir séu
farnir að ryðga í því líka. En
hitt eiga íslendingar eftir að
sameinast um, sjómannadag,
sem á það nafn skilð. Þá
verður það útskýrt fyrir land-
kröbbum í öllum blöðum og
útvarpi hvers virði sjómennska
og sjómannastéttin sé fyrir
tímanlega og andlega velferð
þjóðarinnar, öllum skipum sem
til næst, þar með öllum fiski-
flotanum, yrði stefnt til hafn-
ar, allir skemmtistaðir lands-
ins opnaðir upp á gátt, ókeyp-
is, fyrir sjómenn og fjölskyld-
ur þeirra, skemmtiferðir út í
náttúruna stæðu þeim til boða
sem það vildu. Sjómenn
skemmtu svo landkröbbunum
með hressilegum sjómanna-
íþróttum og sjómannauppá-
tækjum, stakkasundi og róðri
og hvers konar sjóvinnukeppni.
í stuttu máli, sjómenn og fjöl-
skyldur þeirra ættu þessa daga,
sem ofurlítinn þakklætisvott
allrar þjóðarinnar fyrir starf
þeirra, sem lit sýndan á við-
urkenningu. Og á hverri sjó-
mannahátíð mætti staðfesta
nýja löggjöf til hagsbóta sjó-
mannastétt landsins, t.d. líf-
eyrissjóð myndarlegan og
skjótvirkan fyrir alla sjómenn,
mánaðarorlof með fullum laun-
um næsta ár, og jafnframt
væri kaupi sjómanna og kjör-
um ýtt upp á við, fyrst til
fulls samræmis við hinn gíf-
urlega langa vinnutíma og
síðan lengra. Sjómenn eiga
að vera forréttindastétt i ís-
lenzku þjóðfélagi, eigi nokk-
ur vinnustétt að vera það Or-
sakirnar eru svo augljósar
hverjum íslendingi sem um
það hugsar, að ekki þarf að
segja þær hér enn einu sinni.
★
En því miður hefur hug-
myndin um sjómannadag lent
í slæmum höndum, og víða
nærri drukknað í snobbi
og landkrabbahundakústum.
Ekkert hefur verið skeytt um
að sjómenn gætu verið í landi
þennan dag, sk:pum jafnvel
ýtt út að óþörfu daginn eða
dagana fyrir. Og tákn dagsins
var látið vera elliheimili, sem
svo hlálega hefur tekizt til
með að þar er of dýrt fyrir
venjulega aldraða sjómenn að
dveljast, og raunar sízt við
sjórtiannaskap að kasast sam-
an á e;nu elliheimili. Og
kringum þetta elliheimili hafa
milljónir og milljónatugir rúll-
að fram og aftur, hvað skyldu
margir landsmenn hafa komizt
í á’nir við þá milljónaveltu.
Og bráðum verður búið að
reisa jafnmargar nýtízku íbúð-
ir til happdrættisúthlutunar
og vistherbergi sjómanna eru
á elliheimilinu. Og bú:ð er að
smíða óheyrilega dýra bíóhöll,
einnig í nafni elljheimilis sjó-
manna, og milljónirnar og
milljónatugirnir velta og velta,
en aldraðir sjómenn hafa fæst-
ir vilja og fáir fjárhagsgetu til
að láta hlúa að sér í ellinni
í skjóli m’lljónanna. Svindil-
braskið með sjómannádaginn
og þetta elliheimili mætti
virðast grátbroslegt, ef það
væri ekki svo raunalegt, að
engan langar til að hlæia að
því. Nóg er samt úr snobblífi
dagsins sem sjómenn geta hleg-
ið að eða þó ekki væri nema
glott. Var ekki Ólafur Thórs,
sá sami sem barðist á Alþingi
gegn 8 stunda hvíld togarahá-
seta, yfirlýstur heiðurssjómað-
ur með peningi frá Henry
Hálfdánssyni einn sjómanna-
daginn. Og var ekki einu sinni
sóttur bandarískur embættis-
maður, prófessor, til að tala
sem fulltrúi sjómanna á sjó-
mannadaginn? Og mörg önnur
álíka smekkvísi hefu-r loðað við
þennan dag, ekki sízt hér í
Reykjavík. Sumsstaðar úti á
landi hefur dagurinn fengið
á sig skemmtilegri sjómanna-
svip, í Reykjavík hefur snobb-
ið og ósmekkvísin keyrt úr
hófi.
★
Sjómenn eiga örðugt um vik
að láta t:l sín taka í landi,
því farið er að sækja sjóinn
árið um kring. Þeir stofnuðu
ein merkustu sjómannafélög
samtímans á tíunda tug nítj-
ándu aldar, Bárufélögin, félög
sem urðu ein mesta upp-
sprettulind og æfingaskóli
verkalýðshreyfingarinnar á ís-
landi. Reykvískir sjómenn
stofnuðu 1915 Hásetafélag
Reykjavíkur er síðar varð
Sjómannafélag Reykjavíkur.
Það félag háði hörð og af-
drifarík verkföll árin kring-
um 1920, átök sem setja djúp
spor í þróun alþýðusamtak-
anna íslenzku. Og J.lþýðusam-
bandinu og Aiþýðuflokknum
var snemma beitt til að knýja
fram lögfestingu á brennandi
hagsmunamáli sjómanna, 6
stunda hvíld togaraháseta og
síðar 8 stunda hvíldinni. En
hvar er aðalfélag íslenzkra
sjómanna nú í baráttunni, í
áliti sjómanna og annarra?
Reynið að benda sjómanni, sem
reynt hefur verið að brjóta
samninga á, að fara til Sjó-
mannafélags Reykjavíkur til
að fá hlut s.inn réttan. Kynn-
ið ykkur hvernig staðið hefur
verið að stofnun Sjómanna-
sambands íslands, en það er
sem háifandvana óskapnaður,
getinn í meinum af Jóni Sig-
urðssyni. Kynnið ykkur hvern-
ig félög þessa sjómannasam-
bands stóðu sig í kjaradeilu
sjómanna -í vetur. Og þó satt
sé sem ég sagði áðan, að sjó-
menn eigi nú örðugt um fé-
lagsstarfsemi og að láta til sín
taka í landi, er það ekki
vansalaust að þeir skuli láta
menn eins og Jón Sigurðsson
og Pétur íhaldsstýrimann
stjórna stærsta sjómannafélagi
landsins, í samráði við „verka-
málaráð Sjálfstæðisflokksins"
í krafti- 200—300 landmanna
sem fæstir hafa migið í salt-
an sjó í áratugi, og koma úr
hinum furðulegustu atv:nnu-
greinum til að fella frambjóð-
endur starfandi sjómanna ár
hvert í kosningum. En með
svolítið betri samtökum þurfa
sjómenn ekki að láta þessa
háðsmán endurtaka sig oftar.
Sjómannafélag Reykjavíkur
verður að hefja til vegs og á-
lits í verkalýðssamtökunum,
gera það að harðskeyttu og
traustu vígi sjómanna í sókn
og vörn fyrir bættum kjörum.
★
Ekki mun skorta baráttu-
málin, En það hefur löngum
verið of liðfátt á Alþingi und-
anfarin ár til að knýja fram
hagsmunamál sjómanna, sem
raunar eru um leið hagsmuna-
mál þjóðarinnar allrar. Það
þurfti bæði lagni og harðfylgi
til í stríðslokin þegar Sósíal-
istaflokkurinn var að berja í
gegn endurnýjun fiskiskipa-
flotans og fiskiðnaðarins gegn
afturhaldi og skilningsleysi í
öllum hinum flokkunum. En
sú framkvæmd hefur verið
sá grunnur sem íslenzkt at-
vinnulíf hefur byggt á siðan.
Og það þurfti bæði harðfylgi
og lagni til að knýja fram
stækkun landhelginnar í 12
mílur. Og það vantaði liðs-
styrk til að afstýra því að
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
og Alþýðuflokksins svikju tólf
mílna landhelgina. Þeir höfðu
allir svarið, þessir ólánsþing-
menn, að svíkja aldrei tólf
mílna landhelgina. En þeir
gerðu það samt, hver einn og
einasti þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokksins,
gugnuðu fyrir brezku ofbeldis-
mönnunum, sem búnir voru að
tapa stríðinu við íslendinga,
og sömdu af okkur dýrmæt
landsréttindi til að þóknast
fínum veizluvinum og hús-
bændum íslenzks afturhalds í
Atlanzhafsbandalaginu. Skyldi
ekki margur sjómaður og sjó-
mannskonan minnast þess þeg-
ar kemur að skuldadögum
næstu kosninga, að þeir þing-
menn sem sviku 12 mílna land-
helgina og sömdu við Breta
um eins konar sameign á
landgrunninu, verðskulda ekki
atkvæði frá sjómannafjöiskyld-
um.
★
En þannig er einatt á Al-
þingi þvælzt og þvælzt fyrir
réttinda- og kjaramálum sjó-
manna. Alkunnugt er hve
lengi þurfti að hamra á aft-
urhaldinu, þar til nýju vöku-
lögin, 12 stunda hvíldin á tog-
urunum fengjust skráð á lög-
bækur landsins. Lífeyrissjóð-
f Sjómannadaginn
Um vin okkar Svartskegg, borgina
fíænugarð og íóikið suður í landi

Forn, kirkja í Kíef með mörgum, gullnum turnspírum.
/
Lestin ætlar suður til Kíef.
Á móti már situr l'itill maður
og snaggáralegur með svart
skegg eirs og hann sé ný-
slonpinn frá Kúbu. Þetta er
ekki einn af þeim mönnum
sem eru að tvínóna við hlut-
ina. Samtalið er í fullum
gangi áður en nokkur veit
af, áður en lestin er komin
á fulla ferð, áður en kunr>
ingjar farþeganna eru hættir
að veifa á brautarpallinum.
-— Þú er kannski Lithái?
Eða Tékki? Ha, hvað seg-
irðu, Islendingur, — en frú-
in innfædd eða hvað? Drott-
inn minri, þetta var merki-
legt. Eg gerði einu sinni kvik-
mynd eftir moldavskri sögn.
Þessi mynd, Andries hét hún,
hefur víst ratað til íslands,
Effir Árao
Bergmann
því þaðan fékk ég bréf og
vísitkort, ég man að bréfrit-
arinn talaði um það, að í
þessari mynd væri eitthvað
svipað ar.drúmslofti 'íslenzkra
sagna og þjóðlífs. Kannski
hefur honum fundizt þetta
af því, að bæði löndin búa
sauðfjárræktarþjóðir, hver
veit. Segðu mér annars eitt-
hvað af lífi hjarðmanna á
íslandi. Hvað segirðu gengur
féð sjálfala? En sauðaþjcf-
arnir? Sauðaþjófar fyrir bí,
þáð var merkilegt. En hvern-
ig líla íslenzkir þjóðbúningar
út? Akkúrat, þeir eru þá svip-
aðir og 'I baltnesku löndunum.
En listmunir, keramik ? Eg
fæst sjálfur við keramík, við
í Kíef höfum ansi gott til-
raunaverkstæði í keramík, ég
fæ að koma þangað öðru
hvoru til að leika mér Eg
er með sýnishorn hérna 4
töskunni, gjörðu svo vel,
þessi pottur er handa þér,
þessi handa frúnni . . .
Sá svartskeggjaði talar
hratt og fjörlega, gestikúler-
ar glæsilega og tíminn flýg-
ur eins og hraðlestin yfir
skógana.
— Já, ég lærði í kvik-
myndaskclanum í Moskvu.
Eg á Moskvu margt að þakka,
en ég kann betur við mig í
Kíef, þar er friðsælt, miklir
garðar, stutt í sveitasæluna,
en 'í Moskvu er hávaði,
þrengsli og hlaup eftir dív-
önum og gólfteppum. Eg
iærði með Grísju Tsjúkhræ
þið vitið, þessum sem fékk
Lenínverðlaunin. Góður dreng-
ur Grisja, hreiriyndur eins
og ung stúlka með fléttur.
Auðvitað öfunda ég hann
meðfram, en ég er glaður að
svo ungur maður fékk Len-
ínverðlaunin, það er mikils
virði fyrir okkur alla. Já, það
er rétt, hann er Gyðingur,
það eru flestir merkustu
kvikmyndastjórar okkar Gyð-
ingar: Eisenstein, Trauberg,
Romm, Roschal, Heifetz, Jut-
kevitsj, alltsamam Gýðingar.
Eg sjálfur? Neinei, hinsvegar
er ég armenskur í föðurætt
— ísland, já mikið rétt.
Eg á íslenzka duggarapeysu,
helv'iti góða peysu sem allir
öfunda mig af, hún fer líka
svo vel við skeggið. Þú ætt-
ir annars að safna skeggi,
kragaskeggi eins og norskur
skippari, það færi vel við
skallann. Segðu mér frá ís-
lenzkri náttúru, hefur nokk-
uð verið kvikmyrdað hjá ykk-
ur að ráði? Eg þvrfti að fara
til lands eins og Islands, sem
hver maður getur uppgötvað
fyrir sjálfan sig, heldur en
til Prakklands til dæmis, sem
allir drjólar hafa grannskoð-
að þvers og kruss. Já ég
þarf að fara til íslands eða
þá Páskaeyjunnar. Nefndu
mér nokkur falleg íslenzk
kvennöfn . . .
Þetta er svefrvagn, annað
farrými, en dýnurnar eru úr
penoplasti og hér er gott að
sofa eða vaka. Sovézkar lest-
ir eru ágætar. Eirium vini
mínum var gefinn brjóstsyk-
ur skömmu eftir að hann kom
austur fvrir tjald í fyrsta
skipti. Honum þótti brjóstsyk-
urinn góður, enda sósíalist-
'ískur. Hann sagðist meira að
seg.ia vera viss um að það
væru vítamírj í svona brjóst-
sykri. Svona er mamý'fið.
Blátt, draugslegt næturljós
leggur blessun sína yfir fjóra
sofandi farþega. Nú ekur sál
Sunnudagur 4. júní 1961 — ÞJÓÐVILJINN — (?
ur togarasjómanna fékkst ekki
samþykktur fyrr en í tíð
vinstri stjórnarinnar. í vetur
hindraði afturhaldið samþykkt
á jafn sjálfsögðu máli og því
að allir sjómenn skyldu hafa
200 þús. kr. slysa- og örorku-
tryggingu, ef um banaslys eða
algera örorku væri að ræðá.
Þetta eru aðeins örfá dæmi.
Og skemmst er að minnast
þess glórulausa skilningsleysis
Þessa mynd af ungum sjómaun,i vildi Örvar-Oddur hafa með
hugleiðingum sinum í dag. (Ljósm. Þjóðv. S. J.).
og þrjóskunnar sem kjarakröf-
ur sjómanna áttu að mæta nút
Síðast í samn'ngúnum í vetur,
jafn sjálfsagðar og sanngjarn-
ar og þær voru. Ef þeir hinii’
sörnu, sem standa eins og vegg-
ur gegn hagsmunamálum sjó-
manna á Alþingi og í kjara-
samningum, segja okkur í dag
að þeir vilji allt fyrir sjómenn.
gera og elski þá ofurheitt, þá.
finnst mér þið löglega afsak-
eðir þó þið haldið áfram með
þuluna segjandi: Harla lítiðí
Ekki neitt!
★
Þegar komin verður á sjó-
mannahátíðin í framtíðinni,
og orðin stórhátíð, kemur þaöl
af sjálfu sér að íslenzk skáld
teka að sækja yrkisefni sín í
sjómannalíf og siglingar. Margt
hefur að vísu verið ort og
saman skrifað um íslenzka sjó-
menn, en er það ekki oftar en
hitt einskær lágkúra, eða
skrúfað og fa^skt, eða óskáld-
legt? Margt seg'r þó Jónas
Árnason vel. En stundum.
finnst mér einungis einn nú-
lifandi listamaður íslenzkur
hafi náð föstum tökum á hinu
stórbrotna og vandmeðfarna
yrkisefni: sjómannalíf —
Gunnlaugur Schev'ng Og ann-
ar látinn: Jónas Hallgrímsson.
Er nokkurt kvæði um íslenzka
sjómenn fegurra og sannara
en Formanns-vísur, birtar í
Fjölni 1845? Skilningur þess
kvæðis er ekki skilningur hug-
arins e:ns, heidur eru erindins
um framróður, setu og upp-
sigling gædd heitri tilfinningu.
og lífi, en þó öllu stillt í hói:
í ströngu formi. Hafa ungu sjó-
menn;rnir 1961 líka lesið For-
manps-vísur? Vita þeir kannski
ekki, að viðlagið í Uppsigl-
ing er þetta: „Sælla vart er
eitt að öliu, en að sigla heim.
t:l kvenna“. Þeir kynnu að
kannast við fleira í Formanns-
vísunum innst úr eigin brjósti,
og láti þeir nú verða af því
að læra þetta kvæði áður en.
þeir fara í næsta túr.

mín södd af Moskvugný, 'í
sælli hraðiest suður yfir land-
ið.
//
Borgin Kíef — eða Kænu-
garður —- er öðrum borgum
hamingjusiamari um marga
hluti. Hún stendur á hæðum
sem skapa tilbreytingu og
reisn, það er hemar fyrsta
gæfa. Önnur gæfa hennar er
sú, að hlíðarnar niður að
Dnéprfljóti eru óbyggðar,
þar vaxa spengileg tré og
annar ágætur gróður, —
endalaus garður í miðri millj-
ónaborg. Og svo er það fljót-
ið sjálft, sem streymir fram-
lijá eins og silfurborði í grænu
hári. Falleg borg Kief.
Á hárri hæð stendur Valdi-
mar sólkóngur, steyptur úr
eir, em það var hann sem
að sögn kristnaði Rússa og
eru til af honum mörg kappa-
kvæði. I kvosinni neðan viö
styttuna hefst aðalgatan
Kresjatík — Sk'irnargata —
sem heitir svo í minningu
þess, að hér var þjóðin vatni
ausin fyrir þúsund árum.
Kresjatík er myr.darleg gata
Framhald á 10. slðu.
Aðalgata Kíef á sumardegi — umferðin streymir undir krónum trjánna sem aðskilja ökutæliil
og gangandi fólk. ,